MOĞOLLARIN İNANÇ SİSTEMİNDEKİ DİŞİL ÖZELLİKLER VE KADINA DAİR BAZI TESPİTLER

Yıl 2021, Cilt: 127 Sayı: 250, 67 - 82, 19.02.2021

Bilen Yılmaz

Öz

Moğollar, göçebe bozkır kültürünün en karakteristik temsilcileridirler. Bu kültürün diğer milletleri gibi onlar da çok sayıda inanç ile tanışmış ve bu inançlardan bazıları zaman zaman öne çıkmıştır. Moğolların tecrübe ettiği bu inanç sistemleri içindeki kadına dair unsurların, diğer milletler ile kıyaslanamayacak kadar yoğun olduğu görülmektedir. Dahası, Moğol kadınının etkin bir figür olarak sadece inanç ekseninde kalmayıp, yaratılış efsanelerinden bu yana Moğol kültürünün temel dinamikleri içinde sağlam bir yere sahip olduğu da açıktır. Bu çalışmada, Moğol kadınının inanç sistemleri içindeki yerine dair bazı tespitlerde bulunurken, Moğol tarihinin kırılma noktalarında öne çıkan, siyasi ve sosyal kimlikleriyle adlarından söz ettirmiş olan bazı kadınlara da yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Moğollar, Kadın, İnanç, Dişil

Kaynakça

• AKKUŞ, Mustafa: “İlhanlıların Anadolu’daki Dini Siyaseti”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış doktora tezi, Konya 2011.
• AKNERLİ GRİGOR: Okçu Milletin Tarihi, Çev. H. D. Andreasyan, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2012.
• ALINGE, Curt: Moğol Kanunları, Çev. Coşkun Üçok, AÜHF Yayınları, Ankara 1967.
• ARSLAN, İhsan: Moğollar Arasında İslamiyet’in Yayılışı, Okur Akademi Yayınları, İstanbul 2014.
• ATA MELİK CÜVEYNİ: Tarih-i Cihan Güşa, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998.
• AYAN, Ergin: Plano Carpini’nin Moğolistan Seyahatnamesi, Gece Kitaplığı, Ankara 2015.
• BARTHOLD, Wilhelm: Orta Asya Türk Tarihi, Divan Kitap, İstanbul 2015.
• _______: Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz. Hakkı Dursun Yıldız, Kronik Yayınları, İstanbul 2017.
• BEYANİ, Şirin: Moğol Dönemi İran’ında Kadın, Çev. Mustafa Uyar, TTK Yayınları, Ankara 2015.
• BICHURIN, Nikita: “Collection of Information on the Peoples who Inhabited Central Asia in Ancient Times”, Sobraniye Svedeniy -o-narodakh v Sredniy. Azii V Drevniya, pt 2. Moscow 1950.
• BIRAN, Michal: Chinggis Khan, Makers of the Muslim World, One World Press, Oxford 2007.
• BOYLE, John Andrew: Juvaini, The History o f the world-conqueror, Manchester 1958.
• _______ : The Successors o f Genghis Khan, New York 1971.
• _______:“Turkish and Mongol Shamanism in the Middle Age”, Folklore, 83, pp. 177-193, 1972.
• BROADBRIDGE, Anne: Women and the Making of the Mongol Empire. Cambridge University Press, Cambridge 2018.
• EBERHARD, Wolfram: Çin’in Şimal Komşuları, Çev. Niğmet Uluğtuğ, TTK Yayınları, Ankara 1942.
• EBÜ’L-FEREC İBNÜ’L-İBRİ: Tarihu Muhtasari’d-Düvel, Çev. Şerafeddin Yaltkaya, TTK Yayınları, Ankara 2011.
• GROUSSET, Rene: Stepler İmparatorluğu, Çev. Halil İnalcık, TTK Yayınları, Ankara 2015.
• GÜNAY, Ünver-GÜNGÖR, Harun: (2015), Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara 2015.
• İBN BATTUTA, EL-TANCİ: Tuhfetü’n-Nüzzar fi Garaibi’l-Emsar ve Acaibi’l-Efsar, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 2012.
• İNAN, Abdülkadir: Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK Yayınları, Ankara 2015.
• LOT FALK, Evelyne: Le Chamanisme en Siberie, in Rev. Internationale, Paris 1946.
• MARCO POLO: Geziler Kitabı, Çev. Ömer Güngören, Yol Yayınları, İstanbul 2015.
• MAY, Timothy: “Commercial Queens: Mongolian Khatuns and the Silk Road”, Journal of the Royal Asiatic Society, Volume 26, pp. 89-106, 2016.
• ______: The Mongol Empire, Edinburgh University Press, Edinburg 2018.
• MOĞOLLARIN GİZLİ TARİHİ: Çev. Ahmet Temir, TTK Yayınları, Ankara 1986.
• MÜVERRİH KİRAGOS: Ermeni Müverrihlerine Göre Moğollar, Çev. Gürsoy Solmaz, Elips Yayınları, Ankara 2009.
• NICOLA, Bruno: “Padshah Khatun: An Example of Architectural, Religious, and Literary Patronage in Ilkhanid Iran”, in: Michal Biran; Jonathan Brack and Francesca Fiaschetti, eds. Along the Silk Roads in Mongol Eurasia: Generals, Merchants, and Intellectuals. Oakland, California: University of California Press, pp. 270-289, 2020.
• RACHEWILTZ, Igor: “The mongolian poem of Muhammad al Sarmaqandi”, CAJ, XII, Sayı: 4, 1969.
• REŞİDÜDDİN FAZLULLAH HEMEDANİ: Câmi’ü’t-tevârih, Cilt: I Tsh. Behmen Kerîmî, Tahran 1338.
• ROCKHILL, William Woodville: The Journey of William of Rubruck, London 1900.
• ROUX, Jean Paul: Türklerin ve Moğolların Eski Dini, İşaret Yayınları, İstanbul 1998.
• _______: Moğol İmparatorluğu Tarihi, Çev. Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
• RUBRUCK, Wilhelm Von: Moğolların Büyük Hanına Seyahat (1253–1255), Çev. Ergin Ayan, Ayışığı Kitapları, İstanbul, 2001.
• RUYSBROECKLİ WILLEM: Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk 1253-1255, Ed. Peter Jackson-David Morgan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2010.
• SARIKÇIOĞLU, Ekrem: Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta 2005.
• SPULER, Bertold: İran Moğolları, Çev. Cemal Köprülü, TTK Yayınları, Ankara 2011.
• TAŞAĞIL, Ahmet: “Göktürk Dönemi Türk Moğol Boy İlişkileri (542-745)”. Belleten, Cilt: 59, Sayı: 1, ss. 81-104, 2011.
• TOGAN, Zeki Velidi: Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Yayınevi, İstanbul 1981.
• UYAR, Mustafa: “İlhanlı Devletinde Yahudi bir Vezir (Sad’düddevle)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 21, Sayı: 33, ss. 125-142, 2003.
• ______: “Ortaçağ Moğol Saraylarında Cadı Avı”, Toplumsal Tarih, Sayı: 215, ss. 60-65, 2011.
• VLADIMIRTSOV, Boris: Moğolların İçtimai Teşkilatı, Çev. Abdülkadir İnan, TTK Yayınları, Ankara 1995.
• WEATHERFORD, Jack: Genghis Khan and the Making of the Modern World Broadway Books, New york 2004.
• ______:The Secret History of the Mongol Queens: How the Daughters of Genghis Khan Rescued His Empire, Crown Publishers, New York 2010.
• WITTFOGEL, Karl-FENG, Jiasheng: History o f Chinese Society Liao (907-1125), New York 1949.
• WILHELM VON RUBRUK: Moğolların Büyük Hanı’na Seyahat (1253-1255), Çev. Ergin Ayan, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2001.
• YUVALI, Abdulkadir: Bahaeddin Ögel, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1993.