İHTİRASIN GÖLGESİNDE BİR ÇAĞATAYLI HÜKÜMDARI: BARAK VE SİYASÎ-ASKERÎ FAALİYETLERİ (1266-1271)

Yıl 2022, Cilt: 130 Sayı: 256, 85 - 102, 28.02.2022

İbrahim Güneş

Öz

Bu çalışmada, 1266-1271 yılları arasında Çağataylı Hanlığı tahtında oturan Barak’ın siyasî ve askerî olayları ele alınacaktır. Barak, yedinci Çağataylı hükümdarı olarak 1266 yılında tahta oturmuştur. Onun tahta oturduğu tarihler Moğol İmparatorluğu’nun şubeleri arasında mücadeleler yaşanmaktaydı. Fakat Ögeday’ın soyundan olan Kaydu, onun bu ani yükselişi karşısında kendisine tabi olmasını istemesi üzerine iki taraf arasında bir seri savaş yaşanmıştır. Barak, her ne kadar ilk büyük savaşta Kaydu’yu mağlup etmeyi başarmışsa da Altın Orda’nın desteğini alan Kaydu karşındaki ikinci savaşta yenilip geri çekilmek zorunda kalmıştır. Bu sebeple Barak’ın ileride tehlike arz edebileceğini düşünen Kaydu ve Altın Orda hükümdarı Mönge Timur, onunla uzlaşıp İlhanlı toprağı Horasan’a karşı bir sefer için teşvik etmişlerdir. Barak da bunu uygun bulup Horasan’ı işgale başlamıştır. Fakat İlhanlı hükümdarı Abâkâ Han’ın büyük bir ordu ile çıkıp gelmesi ve ardından etrafındaki bazı emirlerin onu yalnız bırakması neticesinde Herat yakınlarına yapılan savaşta İlhanlılara yenildiği gibi ordusunu da büyük bir oranda kaybetmiştir. Barak’ın yaklaşık beş yıllık iktidarı, devletini dört bir yandan kuşatmış diğer Moğol şubeleri ile mücadelelerle geçmiş ve ardından İlhanlılar karşısında büyük bir yenilgi alarak devletini daha da zayıflatmıştır.

Anahtar Kelimeler

BARAK,, ÇAĞATAYLI HANLIĞI,, ABAKA HAN,, İLHANLILAR,, KAYDU

Kaynakça

• Ahmed Tebrizî, Şahinşahname, Tarih-i manzur Moğulân ve İlhanân ez karn heştem hicri, tsh. Mahmud Afşar, Tahran, 1397.
• Barthold, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, haz. Hakkı Dursun Yıldız, TTK Yayınları, Ankara, 1990.
• Baybars el-Mansurî, Zübdetü’l-fikre fî tarih el-hicre, thk. D. S. Richards, Beyrut, 1998.
• Benaketî, Ravzatü’l-ulî el-elbâb fi tevarîhü’l-ekâbir ve’l-ensab, Tarih-i Benâketî, nşr. Ca’fer Şi’ar, Tahran, 1348.
• Biran, Michal, “The Batle of Herat 1270, s. A Case of İnter-Mongol Warfare”, Warfare İnner Asian History 500-1800, ed. Nicoladi Cosmos, C. VI, Brill, 2002, ss. 175-219.
• Cemal el-Karşî, Mülhakatü’s-sürah, nşr. V.V. Barthold , Turkestan v epoxu Mongol’skogo naşestviya, C. I, St. Petersburg, 1898, ss. 128-152.
• Cüveynî, Tarih-i cihangüşâ, çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.
• Ebü’l-Fedaîl, Nehcü’s-sedîd ve’d-dürrü’l- ferîd fî mâ ba’de Târîhi İbni’l-Amîd, trans. E. Blochet , Patrologia Oriantale, C. I, London, 1910.
• el-Ömerî, Mesâlikü’l-ebsâr fî memâlikü’l-emsâr, thk. K.S. el-Caburi, I-XXVII, Beyrut, 2010.
• Güneş, İbrahim, Abâkâ Hân Devrinde İlhanlı Devleti Tarihi (663-1280/1265-1282), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Muğla 2021.
• Handmîr, Habib-i siyer fi ahbarü’l-beşer, tsh. M. Debirsiyaki, C. I-IV, Tahran, 1362.
• İbnü’d-Devadarî, Kenzü’d-dürer ve câmi’ü’l-gurer ed-dürre’l-fâhir fî sîretü’l-Melik en-Nâsır, nşr. Hans Robert Roemer, C. I-IX, Kahire, 1960.
• İbnü’l-Fuvatî, Havâdisü’l-câmia ve’l-tecâribü’l-nâfi’a el-mâ‘eü’l-sabi’a, thk. Mehdî el-Necem, Beyrut, 1424.
• Kadı Ahmed Gaffarî, Târîh-i Cihanâra, Tahran, ts.
• Kafalı, Mustafa, “Barak Han”, İslam Ansiklopedisi, C. 5, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 1992, ss. 63-64.
• Kafalı, Mustafa, Çağataylı Hanlığı, Berikan Yayınevi, İstanbul, 2005.
• Karatay el-‘İzzî, Tarih mecmu’ el-nevadir, thk. H.Hayn-M.Hacirî, Beyrut, 2005.
• Mîrhand, Ravzatü’s-safa fi sireti’l-enbiyâ ve’l-mülûk ve’l-hulefâ, nşr. Abbas Perviz, C. I-XII, Tahran, 1375.
• Mu’iz el-ensab, ed. A. K. Muminov, Istorii͡a Kazakhstana v persidskikh istochnikakh, C. III, Almatı 2006.
• Muhammed İsfehanî Kazvinî, Holdeberin (Der Tarih-i Moğul), tsh. Mirhaşim Muhaddis, Tahran, 1390.
• Mustevfî, Nuzhetü’l-kulûb, nşr. G. Le Strange, London-Leiden, 1915.
• ------------, Târîh-i guzîde, nşr. ‘Abdu’l-Huseyn Nevâ’î, Tahrân, 1364.
• Reşîdüddîn, Câmi’üt-tevârîh, tsh. Muhammed Rûşen ve Mustafa Mûsevî, C. I-IV, Tahran, 1374; Câmi‘üt-tevârîh, nşr. E. Blochet, C. II, London, 1911; Câmi’üt-tevârîh, çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan ve Ahmad Hesampour Khelejani, TTK Yayınları, Ankara, 2013.
• Seyf-i Herevî, Tarihname-yi Herat, tsh. Gulamrıza Tabatbayi Mecid, Tahran, 1383.
• Sümer, Faruk, “İlhanlı Hükümdarlarından Abâkâ, Argun Hanlar ve Ahmed-i Celayir”, Belleten, C. LIII/S. 206, Ankara, 1986, ss. 175-197.
• Şebankareî, Mecmau’l-ensâb, tsh. Mir Haşim Muhaddes, Tahran, 1363.
• Tahrir-i Vassâf, tsh. Abdu’l-Muhammed Âyeti, Tahran, 1346.
• Tarih-i Şahî, nşr. Bastanî Perîzî, Tahran, 1389.
• Vassâf, Tarih-i Vassâf, c.I-V, Bombay, 1289; Geschichte Wassaf, trans. Hammer-Purgstall, C. I, Viyana,1 856.
• Wilhelm von Rubruk, Moğolların Büyük Han´ına Seyahat; 1253-1255, çev. Ergin Ayan, İstanbul, 2001.
• Yakut el-Hamavî, Mu’cemü’l-büldân, C. I-V, Beyrut, 1977.
• Yuan Shi, “Die chinesischen Annalen des Möngke, s. Übersetzung des 3. Kapitels des Yüan-shih” trans. Waltraut Abramowskit, Zentralasiatische Studien, C. XIII, 1979, ss. 1-72.
• Yunînî, Zeyl miratü’z-zaman, C. I-IV, Haydarabad, 1955.
• Zekeriya Kazvinî, Asarü’l-bilad ve ahbarü’l-ibad, Beyrut, 1960.