HUNCA İ-CHİH-HSİEH, GÖKTÜRKÇE İ-HSİ-CHİ, ESKİ UYGURCA İ-Tİ-CHİEN SANLARIYLA ÖTÜKEN YURT ADININ KÖKEN ve ANLAMI

Yıl 2022, Cilt: 131 Sayı: 258, 13 - 32, 20.06.2022

Yusuf Gedikli

https://doi.org/10.55773/tda.1087929

Öz

Makalede Hunların İ-chih-hsieh, Göktürklerin İ-hsi-chi, Uygurların İ-ti-chien hükümdar unvanları üzerinde durulmuş, Hunca unvanın *İgis, Göktürkçe unvanın *İsig, Uygurca unvanın *İdigen olduğu ortaya konulmuştur. Bunların hepsi “Tanrısal, İlahi; kutsal” anlamındadır. Hunca *İgis sanı Ahmed Yesevî ve Nevaî’de geçen İge “sahip; Rab”dandır. Göktürkçe *İsig sanı Yunus Emre’de geçen ısı, isi “sahip”, Nevaî’de geçen ısı “sahip”tendir. Uygurca *İdigen sanıysa Orkun yazıtlarında geçen idi “sahip”, Ahmed Yesevi’de geçen İdi “sahip; Rab”dan gelişmiştir.
Ayrıca *İdigen sözünün i- > e- > ö- evrimiyle Ötüken olduğu belirtilmiştir. Varılan sonuçların en önemlilerinden biri Hunca *İgis sanının Hunların Türkçe konuştuğunu kanıtlayan sözlerden biri olması, öbürü Ötüken “Tanrısal, İlahi; kutsal yurt” adının köken ve anlamının açıklanmasıdır.

Anahtar Kelimeler

kutsal, İsig, İgis, Ötüken, İdigen

Kaynakça

• Ögel, Bahaeddin; Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, KB y., Ankara 1981, c. 1, 2.
• Onat vd., Ayşe; Han Hanedanlığı Tarihi - Hsiung-nu (Hun) Monografisi, TTK, Ankara 2004.
• Divanü Lûgat-it-Türk Dizini ; TDK, Ankara 1972.
• Tekin, Talat; Orhon Yazıtları, 3. b., TDK, Ankara 2008.
• Tekin, Şinasi; Maytrısimit - Burkancıların Mehdîsi Maitreya ile Buluşma Uygurca İptidaî Bir Dram, AtaTürk Üniversitesi y., Ankara 1976.