Hokand Edebi Muhiti’nde Kadınların Yeri (Dilşad Barna Ve “Tarih-İ Muhacirân” Eseri Örneğinde)

Yıl 2022, Cilt: 131 Sayı: 259, 309 - 326, 14.10.2022

Zebiniso Kamalova

https://doi.org/10.55773/tda.1088432

Cited By: 1

Öz

XIX. yüzyılın başlarında Türkistan sahasında yaşanan siyasi kriz, ekonomik bakımdan gerileme ve düşüşe geçmesine rağmen edebiyat ve tarih yazıcılığında yükselme görülmüş, Hokand Hanlığı bünyesinde bir edebî ekol şekillenmiştir. Yönetici tabakanın himayesinde, siyasi otoritenin maddi ve manevi desteği sayesinde gelişen Hokand Edebî Muhiti’nin önemli özelliği kadın şairlerin, ediplerin ve tarihçilerin de sosyal-kültürel hayatta aktif faaliyet göstermesi idi. Kadın şahsiyetlerin edebî muhiti etken birer aktör olarak temsil etmesi, XIX. yüzyılın bölgesel siyasi iradesinin kadınları devre dışı bıraktığı ithamına karşı fikirlere de destek vermektedir. Yaşadığı dönem tarihini ele alan eseri ve dönem ruhunu ifade eden şiirleri ile Özbek edebiyatı ve tarihinin önde gelen isimleri sırasında yer alan Dilşad Barna, bu çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır. Dilşad Barna’nın Farsça (Tacikçe) ve Özbekçe yazdığı eserleriyle Türkistan tarihi ve edebiyatına bulunduğu katkıları ele alınacaktır. Dilşad Barna’nın şiirlerinin yanı sıra tarih konulu Tarih-i Muhacirân eserinde geçmişi değerlendirmekle beraber çok sayıda erkek ve kadın şairin ismini anmıştır. XIX. yüzyılın aydın kadınlarının kültürümüzdeki yeri ve ehemmiyetini de bize aktarmaktadır. Demokrat ruhlu bir şair olarak bilinen Dilşad Barna, yazdıklarıyla zamanının siyasi düzenine isyan ederken, sosyal-kültürel hayata yeni bir bakış kazandırmaya çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hokand Hanlığı, Hokand Edebî Muhiti, Dilşad Barna, Tarih-i Muhacirân

Kaynakça

• ABDULLAZİZOVA, Z. S., “The Persian-Tajik lyrics of the poetess Maknuna of Kokand (second half of 18th — first half of 19th centuries)”, Vestnik SPbGU, Vostokovedeniye i afrikanistika, 2018, C. 10, Vıp. 3, ss.358-373.
• ACAR, H., “Türk Kültür ve Devlet Geleneğinde Kadın”, İnsan&İnsan, Sayı 21, Yaz, 2019, 395-411;
• AMİRİ, Divan, Yayına Hazırlayan, Kadirova M.,Özbekistan Fan Yayınevi, Taşkent 1972.
• BOBOBEKOV, H., Kukon Tarihi, Fan ve Tehnalogiya Yayınevi, Taşkent 2016.
• CALOLOV, Tuhtasın, Özbek Şoiralari, Gafur Gulom Yayınevi, Taşkent 1970.
• ÇAKIR, Serpil, Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınevi, İstanbul 2016.
• DADABOEV, Y. Hukand-i Latif Mahallalari va Kuçalarining Nomlaniş Tarihi, Farğona 2007.
• Dilşodi Barno va Merosi Adabni Örganiş, İrfon Yayınları, Duşanbe 1970.
• DİLŞOD, Tanlangan Asarlar, Gafur Gulam Yayınevi, Taşkent 1972.
• ESONOV, Z., TOŞMATOV, Ş., İSOMİDDİNOV, Z., Kukon Honlari Ordalari Tarihi, Adabiyot Uçkunları Yayınları, Taşkent 2016.
• FITRAT, Abdurauf, Yopişmagan Ğiccaklar, Tanlangan Asarlar, Manaviyat, Toşkent 2003.
• GULHANİY, Mulla Muhammad Şarif, Zarbulmasal, Yay. haz. F. İshokov, Gafur Gulom Nomidagi Adabiyot va Sanat Yayınevi, Taşkent 1974.
• HAKİMHON TORA, Muhammad, Muntahab at-Tavorih, (Hokand va Buhara Tarihi, Sayosat va Hotiralar), Çev. Ş. Vohidov, Yangi Asr Avlodi Yay. Taşkent 2010.
• HUDOYORHONZODA, Ancum ut-Tavorih, Çev. Vohidov Ş., Giriş, İzahlar ve Faksimile yayın müellifleri Ş. Vohidov, H. Bobobekov, Taşkent 2012.
• HUDAYARHANZADE, Andcum at-Tavarih (Zvezdı İstorii), Fars-Tacik dilinden Rusça’ya tercüme ve izahlar müellifi Ş. Vahidov, Ş. Elşibaev, Yangi Asr Avlodi Yay., Taşkent 2011.
• KAMALOVA, Z. H., Hokand Hanlığı’nın Son Hükümdarı Hüdayar Han ve Dönemi (1845-1875) Fergana Vadisinde Rus İşgali, Cağaloğlu Yayınevi, İstanbul 2020.
• KAMALOVA, Z., Türk Kltür Misrasında Kılıç ve Kalem Tutan Hanımlar, Çağaloğlu, İstanbul 2019.
• KAYUMOV, Aziz, Kukon Adabiy Muhiti (XVIII-XIX.Asrlar), Özb.SSR.Fenler Akademisi Yayınları, Taşkent 1961.
• KODİROVA, M., Dilşod, Fan Yayınları, Taşkent 1971.
• MAHDUM HACİ, Mirza Alim, Tarihi Turkiston, Yayına Haz. Ş. Vahidov, R. Halikova, Taşkent 2009.
• MALLAEV, H. M., Özbek Adabiyoti Tarihi (XVII Asrgaça), Okituvçi Yayınevi, Taşkent 1976.
• MUHTAROV, A., Dilşad i Eyo Mesto v İstorii Obşestvennoy Mıslı Tadjikskogo Naroda v XIX – Naçala XX v., İzdatelstvo Doniş, Duşanbe 1969.
• NAMANGONİY, Fazliy, Mecmuatuş Şuara, Şarkşunaslık Elyazmalar Enstitüsü, Elyazma No: 3371, Taşkent.
• SAMATOV, A., Özbek-Tocik Adabiyotı: Özaro Aloqalar Özaro Ta’sir, Özbekistan Yayınevi, Taşkent 1990.
• TEKİN, Ferudin, XIX. Yüzyıl Çağatay Edebiyatının İki Kadın Şairi-Üveysî ve Nâdire, Vizyon Yayınevi, Ankara 2010.
• Uç Şoira: Uvaysiy, Mahzuna va Nodira, Haz.Utkir Raşid, UzSSR Devlet Badiiy adabiyot Yayınevi, Taşkent 1958.
• Uvaysiy Şeriyatidan, Haz. Mahbuba Kodirova, Özbekistan KP Yayınevi, Taşkent 1980.
• AJMER, B., “Jahanara Begum”, The Biographical Dictionary of Delhi, 2011 July, http://www.thedelhiwalla.com/2011/07/14/the-biographical-dictionary-of-delhi-%E2%80%93-jahanara-begum-b-ajmer-1614-1681/ NERİA, H. HEBBAR, Humayun-Nama: Gulbadan Begum's Forgotten Manuscript, https://www.boloji.com/articles/703/humayun-nama