KUZEY KAFKASYA HUNLARINDAKİ ZİLGİBİS’İN, DAĞISTAN HAZARLARINDAKİ SELİFÂN’IN, JUAN JUAN, GÖKTÜRK, ESKİ UYGURLARDAKİ HSİE-Lİ-FA SANLARININ ÇÖZÜMLERİ, KÖKEN VE ANLAMLARI

Yıl 2022, Cilt: 132 Sayı: 261, 437 - 450, 14.12.2022

Yusuf Gedikli

https://doi.org/10.55773/tda.1146829

Öz

Makalede üç sözcük (unvan) üzerinde durulacaktır. Birincisi Kuzey Kafkasya Hunlarında 521’de saptanan Zilgibis, ikincisi Dağıstan Hazarlarında 916, 943’te saptanan Selifân, üçüncüsü Çin kayıtlarındaki Juan Juan, Göktürk, Uygur unvanı olan hsie-li-fa’dır. Bu üç unvandan birincisinin Türkçe *δilgib, ikincisinin Türkçe *Silbän, üçüncüsü olan hsie-li-fa’nın ise Türkçe *silbäg olduğu kanıtlarıyla ortaya konulmuştur.
Üçüncü unvan olan *silbägin çözümü önemlidir. Çünkü bu unvan genellikle yine Türkçe ilteber ~ elteber unvanıyla bir ve aynı sayılıyordu. Metinde görüleceği üzere hsie-li-fa, yani *Silbäg, ilteber ~ elteberle aynı olamaz. Çünkü hsie- unsuru bir tür s-’dir. Geri kalan -li-fa unsurlarıysa -l- ve -b-’dir. Dolayısıyla hsie-li-fa ses çevrimi Türkçe *silbägden gayrı bir şey olamaz.
Böylece üç unvanı çözmüş ve yeniden oluşturmuş oluyoruz. Ayrıca ilteber ~ elteber unvanının yapısı büyük oranda aydınlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hun, Hazar, Göktürk, Zilgibis, Selifân, hsie-li-fa

Kaynakça

• Artamonov, M. İ. ; Hazar Tarihi, Selenge y., İstanbul 2004.
• Chavannes, E. ; Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, çev. Mustafa Koç, Selenge y., İstanbul 2007.
• Golden, Peter B. ; Khazar Studies, Akademiai Kiado, Budapeşte 1980.
• ------------------ ; Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. Osman Karatay, Karam y., Ankara 2002.
• ------------------ ; Hazar Çalışmaları, çev. E. Ç. Mızrak, Selenge y., İstanbul 2006.
• Tekin, Talat Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, Ankara 2000.
• Tekin, Talat Orhon Yazıtları, 3. b., Yıldız y., İstanbul 2003. Togan, A. Zeki Velidi ; “Azerbaycan”, İA, c. 2, s. 91-118.
• Tekin, Talat ; Tuna Bulgarları ve Dilleri, TDK, Ankara 1987.
• ------------------ ; Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, Ankara 2000.
• ------------------ ; Orhon Yazıtları, 3. b., Yıldız y., İstanbul 2003.
• Togan, A. Zeki Velidi ; “Azerbaycan”, İA, c. 2, s. 91-118.
• ------------------ ; Umumi Türk Tarihine Giriş, 3. b., Enderun k., İstanbul 1981.