ELM VƏ İRFAN İŞIQLI ŞİRVANLI İSMAYIL ƏFƏNDİ KİM OLUB? Milli qəhrəman Şeyx Şamilin ideya rəhbəri, Osmanlı Sədr-Əzəminin atası...

Yıl 2023, Cilt: 133 Sayı: 263, 257 - 270, 29.06.2023

Namiq Ahmadov

https://doi.org/10.55773/tda.1263591

Cited By: 1

Öz

Bu makalede Azerbaycan Türklerinin geçmişte ve bugün tasavvufa olan ilgisiyle birlikte tasavvuf yolunu benimsemiş tarihî şahsiyetlerin hayatı ve mücadeleleri üzerinde durulmuştur. 19. yüzyılın tanınmış mutasavvıflarından biri olan İsmail Şirvani, yaşadığı çağın sosyo-politik olaylarına kayıtsız kalmayarak
sufi âlim sıfatıyla olaylara yön vermiştir. İsmail Şirvani’nin yaşam ve mücadelesinin araştırılması, Azerbaycan’ın o dönemdeki siyasal ve sosyolojik durumunun, 19. yüzyıldaki dinî-felsefi anlayışının ve bu düşüncenin toplum üzerinde yaptığı etkilerin anlaşılması yönünden son derece önemlidir.
Büyük mutasavvıf İsmail Şirvani’nin hayatı ve mücadeleleri uzun süre araştırılamamıştır. 19. yüzyılın ilk çeyreğinden başlayarak gelişen tarihî ve siyasi olaylar, Azerbaycan’ın ikiye bölünmesi, Kuzey Azerbaycan’ın Rus tahakkümü altına düşmesi, çarlığın devrilmesinden sonra başlayan Bolşevik işgali sebebiyle böylesine büyük şahsiyetlerin mücadelesi ve düşüncelerinin yeni nesillerde işgalcilere karşı önlenemez reaksiyonların oluşmasını tetikleyeceği bilindiğinden Ruslar tarafından yasaklandığından konu hep geri planda kalmıştır. Makalede İsmail Efendi’nin Azerbaycan’dan Türkiye’de Amasya vilayetine uzanan yaşamı, ailesi, mücadeleleri ve gayesi ile ilgili konular üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İsmail Şirvani, Amasya, İslam dini, tasavvuf, Nakşibendilik

Destekleyen Kurum

Bakı Dövlət Universiteti

Proje Numarası

0000-0003-1970-182X

Teşekkür

Fəaliyyətinizdə uğurlar. Türk Dünyası üçün gördüyünüz böyük işlərə görə təşəkkürlərimi çatdırıram

Kaynakça

• BƏŞİROV, A: Mövlana İsmayıl Siracəddin Şirvani Qafqaz müridizmi ideologiyasının banisidir. Qarabağdan Amasiyaya Könül Körpüsü. I Beynəlxalq Həmzə Nigari Simpoziumunun Materialları, Amasiya, 2012, 31 May-1 İyun. s. 33-38.
• ƏHMƏDOV, N: Şirvanlı İsmayıl əfəndi kim idi? Şeyx Şamilin ideya rəhbəri,Osmanlı sədr-əzəminın atası, Xalq qəzeti, 2023, 12 fevral.
• ƏL-BƏQARƏ, http://zikr.az/node/951. 190, 191, 192.
• FADEYEV A: Rusiya və Qafqaz XIX əsrin birinci qərinəsində, Moskva, 1960, (Rus Dilində). s. 327.
• İMAMVERDİYEVA K: Azərbaycanda sufiliyin tarixindən (epiqrafik abidələr əsasında)., T.e.f.d. Avtoreferat. Bakı, 2010, 45 s.
• KAZIM BƏY M: Müridizm və Şamil, Maxaçqala, (rus dilində), 1990, c. 35-47.
• KAZIM BEK M: Möridizm i Şamil, Russkoe slovo, KN. XII. SPB. 1859.
• HAKVERDIOĞLU, M: Gül Kokulu Mevlânâ (Şirvânî), Ankara, 2015, Gece Kitaplığı Yayınları, 147 s.
• XƏLİLLİ, F: 1854-1856-cı illərdə Şirvanda üsyana cəhd haqqında (I məqalə) // Tarix və onun problemləri, 2003, N 3-4.
• MƏHƏMMƏDCƏLİL, M., XƏLİLLİ, F: Mövlanə İsmayıl Siracəddin Şirvani. Həyatı, fəaliyyəti və ardıcılları, Bakı 2003, Adiloğlu nəşriyyatı.
• NƏRİMANOĞLU, H: Ruhu Qarabağda, cismi Amasyada. Mir Həmzə Seyid Nigari Qarabağinin anadan olmasinin 210, vəfatının 130 illiyi. 525-ci qəzet, 22 avqust 2015.
• PAŞAYEVA, Q. Bəzmi səmadan keçməzəm... Qarabağdan Amasiyaya Könül Körpüsü, I Beynəlxalq Həmzə Nigari simpoziumunun materialları, Amasiya: 31 May-1 İyun, 2012, s. 11-31.
• ПЕТРУШЕВСКИЙ I. P: Ислам в Иране VII-XV вв. Л.: Издательство Ленинградского университета, 1996, c. 341-342.
• POKROVSKIY M. V: O xaraktere dvijeniya qorçev Zapadnoqo Kavkaza v. 40- 60-x qodax, XIX veka- Voprosı istorii, 1957, № 2. c.64-77.
• RIHTIM, M., XƏLİLLİ, F: Güllü Mövlanə, Miras Jurnalı, iyun. 2012, s. 12-17.
• RUNOVSKİ A: Şamil haqqında Xatirələr-Moskva 1989, (rus dilində), 135 s.
• SEYİD, R: Osmanlı baş vəzirinin atası olmuş kürdəmirli şeyx. https://kulis.az/xeber /tarix/xeber-6837, Kulis.az.28 noyabr, 2013.
• SEYİDOV F: Aslanbəylidən Başlanan Xatirələr, Bakı 2000, Təfəkkür NPM, 350 s.
• ŞAMİL, Ə: Türk dünyasının məşhurları: İsmayıl Şirvani. https://ali-shamil.tr.gg /%26%23304%3Bsmay%26%23305%3Bl-%26%23350%3Birvani.htm
• ZELKİNA A: Qafqaz azadlıq müharibəsində Nəqşibəndiyyənin rolu haqqında. // BEKM. 13-14 oktyabr 1993-Maxaçqala 1997, (rus dilində).