GENERAL M. V. FRUNZE'NİN TÜRKİYE ZİYARETİ VE 1922 TÜRKİYE-UKRAYNA DOSTLUK VE KARDEŞLİK ANTLAŞMASI

Yıl 2023, Cilt: 135 Sayı: 266, 21 - 42, 29.10.2023

Burcu Özcan Erdal

https://doi.org/10.55773/tda.1296760

Öz

Bu çalışmada Bolşeviklerin önde gelen liderlerinden biri olan Rus devlet adamı ve Kızılordu Komutanı General Mihail Vasilyeviç Frunze’nin 1921 yılı sonunda Ankara’ya yaptığı ziyaret ve 1922 yılı başında imzalanan Türkiye-Ukrayna Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması anlatılmaktadır. 16 Mart 1921'de TBMM Hükümeti ile Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’nın ardından Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile de bir dostluk antlaşması yapılması gündeme gelmiştir. Bunun üzerine Ukrayna Sovyet Hükümeti tarafından “Olağanüstü Yetkili Temsilci” olarak M. V. Frunze görevlendirilmiştir. Ankara’da heyetiyle birlikte çeşitli temaslar gerçekleştiren General, Mustafa Kemal Paşa ile de iki kez görüşmüştür. Milli Mücadele dönemi Türk-Sovyet ilişkileri, M. V. Frunze başkanlığındaki Ukrayna heyetinin Türkiye ziyareti, temas ve görüşmeleri, imzalanan dostluk ve kardeşlik antlaşmasına değinilen çalışmada; T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi, başta M. V. Frunze’nin bu ziyarete dair kaleme aldığı olmak üzere görüşmelere şahitlik eden tarihi kişiliklerin hatıraları, dönemin gazeteleri, resmi yayınları incelenmiştir. Bunların yanı sıra çeşitli araştırma ve inceleme eserlerinden de yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

M. V. Frunze, Mustafa Kemal Paşa, Sovyetler, Ukrayna, TBMM Hükümeti, 1922, Ankara

GENERAL M. V. FRUNZE'S VISIT TO TURKEY AND THE TURKEY-UKRAINE FRIENDSHIP AND BROTHERHOOD TREATY OF 1922

Öz

In this study, the visit of one of the leading Bolsheviks, Russian Statesman and Red Army Commander General Mihail Vasilyevich Frunze to Ankara at the end of 1921 and the Turkey-Ukraine Friendship and Brotherhood Treaty signed at the beginning of 1922 are explained. Following the Moscow Treaty signed between the Russian Soviet Federative Socialist Republic and the Government of the Turkish Grand National Assembly on March 16, 1921, a friendship treaty between the Ukrainian Soviet Socialist Republic and the Parliamentary Government came to the agenda. Thereupon, M. V. Frunze was appointed as the “Extraordinary Authorized Representative” by the Ukrainian Soviet Government. General Frunze, who made various contacts with his delegation in Ankara, also met with Mustafa Kemal Pasha twice. In this study, which deals with Turkish-Soviet relations during the period of the War of Independence, the visit of the Ukrainian delegation headed by M. V. Frunze to Turkey, their contacts and negotiations, and the signed friendship and brotherhood treaty, the archives of the Presidency of the Republic of Turkey, the archives of the Presidency of the Republic of Turkey State Archives, the memoirs of historical figures who witnessed the meetings, especially those written by M. V. Frunze about this visit, newspapers and official publications of the period were examined. In addition to these, various research and examination works were also used.

Anahtar Kelimeler

M. V. Frunze, Mustafa Kemal Pasha, Soviets, Ukraine, GNAT Government, 1922, Ankara

Kaynakça

• ASLAN, Yavuz: “Mihail Vasilyeviç Frunze (1885-1925)”, Atatürk Ansiklopedisi, Çevrimiçi https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/mihail-vasilyevic-frunze-1885-1925/, 1 Nisan 2023.
• ASLAN, Yavuz: “Milli Mücadele Döneminde Türk-Sovyet İlişkilerinde Molokanlar (Malakanlar) Sorunu”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C. 8, S. 18, Erzurum 2001.
• ASLAN, Yavuz: “Moskova Antlaşması’ndan Sonra Türk-Sovyet İlişkilerinde Yaşanan Sorunlar ve Mustafa Kemal Paşa-M. Frunze Görüşmeleri”, Atatürk Dergisi, C. 3, S. 2, 2002.
• ASLAN, Yavuz: Mustafa Kemal- M. Frunze Görüşmeleri Türk Sovyet İlişkilerinde Zirve, Kaynak Yay., İstanbul, 2002.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri, C. 12, Kaynak Yay., İstanbul 2003.
• Atatürk’ün Milli Dış Politikası (Milli Mücadele Dönemine Ait 200 Belge) 1919-1923, C. 1, T. C. Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994.
• Atatürk’ün Söylev Demeçleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2006.
• Atatürk’ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, C. 4, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2006.
• BAYKAL, Hülya: “Milli Mücadele Yıllarında Mustafa Kemal Paşa ile Cemal Paşa Arasında Yazışmalar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 5, S. 14, Ankara, 1989.
• CEBESOY, Ali Fuat: Moskova Hatıraları - Milli Mücadele ve Bolşevik Rusya, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yay., İstanbul, 2002.
• ÇAMUR, Gazi: “TBMM’de Ekonomik Gündem: Rus Altınları (1920-1922)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 36, S. 102, Kasım 2020.
• FRUNZE, M. V.: Ukraynalı Devrimci Lider Frunze’nin Türkiye Anıları (Kasım 1921-Ocak 1922), Çev. Ahmet Ekeş, Cem Yay., İstanbul, 1978.
• GÖKMEN, Asena: “Sovyet Rusya’nın İnşasında Frunze’nin Rolü”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 11, Haziran 2022.
• GÜRÜN, Kamuran: Türk Sovyet İlişkileri 1920-1953, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
• HACIİBRAHİMOĞLU, Işıl Çakan; PERİNÇEK, Mehmet: “Türk-Sovyet İlişkileri Tarihinde Yeni Bir Belge”, Toplumsal Tarih, S. 251, Kasım 2014.
• Hakimiyet-i Milliye.
• HATEMİ, Nilüfer: Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri, C. 2, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 1999.
• KAMALOV, İlyas: İrina Svistunova, Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk- Rus İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., İstanbul, 2011.
• KARMAN, Sami Sabit: Trabzon ve Kars Hatıraları 1921-1922 İstiklal Mücadelesi ve Enver Paşa, Arma Yay., İstanbul, 2002.
• KOCATÜRK, Utkan: Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Kronolojisi 1918-1938, T.T.K. Yay., Ankara, 1988.
• KOLESNİKOV, Aleksandr: Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri, Çev. İlyas Kamalov, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2010.
• KONAK, İsmet: “Mustafa Kemal-Mihail Frunze Görüşmeleri”, Gündem Rusya, Yıl 1, S. 4, Temmuz 2012.
• KURAT, Akdes Nimet: “Brest-Litovsk Müzakereleri ve Barış”, Belleten, C. 31, S. 123, 1967.
• OKYAR, Osman: Milli Mücadele Dönemi Türk-Sovyet İlişkilerinde Mustafa Kemal (1920-1921), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2017.
• ÖRS, Rasim Dirsehan: Rus Basınında Kurtuluş Savaşı ve Atatürk: Devrim Yılları, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 2009.
• SARIHAN, Zeki: Kurtuluş Savaşı Günlüğü - Sakarya Savaşı’ndan Lozan’ın Açılışına 23 Ağustos 1921-20 Kasım 1922, C. 4, T.T.K. Yay., Ankara, 1996.
• SARINAY, Yusuf: “Milli Mücadele’de Türk-Sovyet Münasebetleri”, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 1, Samsun, 1986.
• SONYEL, Salahi R: Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C. 1, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1987.
• SOYSAL, İsmail: Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, C.1, T.T.K. Yay., Ankara, 1989.
• SORGUN, M. Taylan: Bitmeyen Savaş Kut’ül Amare Kahramanı Halil Paşa’nın Anıları, Kaynak Yay., İstanbul, 2016.
• SÜRMELİ Serpil: “Sergey Petroviç Natsarenus‘un Ankara Büyükelçiliği Sırasında Rusya Sosyalist Federatif Sovyet Cumhuriyeti İle İlişkiler”, Atatürk Dergisi, C. 5, S. 2, Şubat 2010.
• ŞEMSUTDİNOV A., BAGİROV Y. A.: Bir Karagün Dostluğu: Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri, Çev. A. Hasanoğlu, Bilim Yay., İstanbul 1979.
• ŞAMSUTDİNOV A.M. : Mondros’tan Lozan’a Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi 1918-1923, Doğan Kitap Yay., İstanbul, 1999.
• TANSU, Samih Nafiz: İki Devrin Perde Arkası, İstanbul, 1964.
• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• T.B.M.M Zabıt Ceridesi.
• TENGİRŞENK, Yusuf Kemal: Vatan Hizmetinde, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 2001.
• TOSUN, Ramazan; “Atatürk Döneminde Türkiye-Ukrayna İlişkileri”, Beşinci Uluslararası Atatürk Sempozyumu 8-12 Aralık 2003, C. 2, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2003.
• TUNÇAY, Mete: Türkiye’de Sol Akımlar 1908-1925, Ankara, 1967.
• Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü (TİTE) Arşivi.
• Türk İstiklal Harbi, Batı Cephesi, Büyük Taarruza Hazırlık ve Büyük Taarruz (10 Ekim 1921-31 Temmuz 1922), C. 2, K. 6, 1. Kitap, Genelkurmay Başkanlığı Yay., Ankara, 1994.
• ÜNAL, Ertan: “Taksim Cumhuriyet Anıtı”, Popüler Tarih, Ağustos 2002.
• YAVUZ, Bige, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk- Fransız İlişkileri 1919-1922, T.T.K.Yay., Ankara, 1994.
• YERASİMOS, Stefanos: Türk Sovyet İlişkileri Ekim Devriminden Milli Mücadeleye, Gözlem Yay., İstanbul, 1979.
• YÜCEER, Saime: Milli Mücadele Yıllarında Ankara-Moskova İlişkileri, Ekin Yay., Bursa, 1997