ŞEMSİ YASTIMAN'IN İKİ DESTANI BAĞLAMINDA KIRŞEHİR’E ÖZGÜ YEMEK VE YİYECEK KÜLTÜRÜ

Yıl 2024, Cilt: 136 Sayı: 270, 373 - 388, 30.10.2024

Erol Ülgen

https://doi.org/10.55773/tda.1292632

Öz

Türk tarihi ve kültürü bakımından Anadolu’da bilinen en eski yerleşim yerlerinden biri olan Kırşehir, konumu itibariyle zengin bir tarih ve kültüre sahiptir. Bu zenginliğin içinde edebî ve tarihî şahsiyetler, mimarî eserler ve yüzlerce yıldır yaşattığı gelenek ve görenekler bulunmaktadır. Bu gelenek ve görenekler içinde ise yemek ve yiyecek kültürünün ayrı bir yeri vardır.
Kırşehir, yemek kültürü bakımından zengin ve beslenme çeşitliliği bol olan bir kenttir. Kırşehirlilerin zaman içinde kendilerine has pişirme usulleri, damaklarına uygun tatlar, lezzetler buldukları, zengin bir beslenme kültürü oluşturdukları bilinmektedir.
Türk halk müziği ve Türk folklorunun tanınmış simalarından Şemsi Yastıman, yazmış olduğu iki destanında Kırşehir yemeklerini anlatı ögesi olarak kullanır.
Bu makalede, önce Kırşehirli ozan Şemsi Yastıman’ın “Memleket Hasreti” ve “Kırşehirli Dilinden” destanlarında yer verdiği, uzun bir süredir gurbette olduğundan yemek fırsatı bulamadığı, bu nedenle de kavuşma isteği ve özlem duygusu içerisinde olduğu ve övgü ile söz ettiği “yufka ekmek, bulgur pilavı, çullama, çökelek, söğürmelik et, sızgıt, pirzola, boranı, keme, höşmerim, pekmez, armut kakı …” gibi Kırşehir yiyecek ve yemekleri üzerinde durulacaktır. Sonra da belirtilen destanların dizelerinden hareket edilerek Kırşehir’in yiyecek ve yemek kültürüne ait unsurlar örnekler verilerek açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Destan, Şemsi Yastıman, Kırşehir, yemek, yiyecek

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Çalışmalarınızda kolaylıklar diliyorum.

Dishes and Food Culture Specific to Kırşehir in the Context of the Two Epics of Şemsi Yastıman

Öz

Kırşehir, which is one of the oldest known settlements in Anatolia in terms of Turkish history and culture, has a rich history and culture due to its location. This richness includes literary and historical figures, architectural works and traditions and customs that have been kept alive for hundreds of years. Among these traditions and customs, food and food culture have a special place.
Kırşehir is a city that is rich in food culture and nutritional diversity. It is known that the people of Kırşehir found their own unique cooking methods, tastes and flavors suitable for their palate, and formed a rich nutrition culture. Şemsi Yastıman, one of the well-known figures of Turkish folk music and Turkish folklore,
uses Kırşehir dishes as a narrative element in his two epics. In this article, firstly, Kırşehir food and dishes like “‘yufka’ bread, ‘bulgur’ pilaf, ‘çullama’, ‘çökelek’, ‘söğürmelik’ meat, ‘sızgıt’, lamb chops, ‘boranı’, ‘keme’, ‘höşmerim’, molasses, pear ‘kakı’...”, which the poet Şemsi Yastıman from Kırşehir included in his epics “Memleket Hasreti” and “Kırşehirli Dilinden”, which he could not find the opportunity to eat because he had
been away for a long time, and for this reason, he was in a sense of longing and wishing to be back, and mentioned with praise, are emphasised. Then, based on the verses of the epics, the elements of Kırşehir’s food and food culture have been tried to be explained by giving recipes.

Anahtar Kelimeler

Epic, Şemsi Yastıman, Kırşehir, Dishes, Food, Culture

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Artun, Erman. Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi, 2018.
• Bayrak, M. Faruk. Soframda Anadolu: İç Anadolu Yemekleri. İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
• Baytop, Turhan. “Öküzgötü.” içinde Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994.
• Büyüksaraçoğlu, Nurten, Funda Tanyeri Altaş. Kırşehir Yöresi Yemekleri. Kırşehir: Grafik Tasarım Baskı, 2010.
• Coşkun, Bekir Sami. “Kırşehir ve Çevresine Ait Düğün Âdetleri.” Türk Folkloru, no: 43 (Şubat 1983): 19-21.
• Eren, Hasan. Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). Hazırlayan Şükrü Halûk Akalın. Ankara: TDK Yayınları, 2020.
• Eren, Hasan. “Çullama.” içinde Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). Hazırlayan Şükrü Halûk Akalın. Ankara: TDK Yayınları, 2020.
• Eren, Hasan. “Hedik.” içinde Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). Hazırlayan Şükrü Halûk Akalın. Ankara: TDK Yayınları, 2020.
• Eren, Hasan. “Höşmerim.” içinde Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). Hazırlayan Şükrü Halûk Akalın. Ankara: TDK Yayınları, 2020.
• Eren, Hasan. “Keme.” içinde Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). Hazırlayan Şükrü Halûk Akalın. Ankara: TDK Yayınları, 2020.
• Eren, Hasan. “Kenger.” içinde Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). Hazırlayan Şükrü Halûk Akalın. Ankara: TDK Yayınları, 2020.
• Eren, Hasan. “Koruk.” içinde Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). Hazırlayan Şükrü Halûk Akalın. Ankara: TDK Yayınları, 2020.
• Eren, Hasan. “Pekmez.” içinde Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). Hazırlayan Şükrü Halûk Akalın. Ankara: TDK Yayınları, 2020.
• Eren, Hasan. “Tandır.” içinde Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). Hazırlayan Şükrü Halûk Akalın. Ankara: TDK Yayınları, 2020.
• Eren, Hasan. “Yoğurt.” içinde Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). Hazırlayan Şükrü Halûk Akalın. Ankara: TDK Yayınları, 2020.
• Günşen, Ahmet. “Bulama.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Dan pilavı.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Dıranı.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Boranı.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Çökelek.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Devramel.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Hedik.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Höşmerim.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Kah.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Keme.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Kenger.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Köftür Köğtür.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Pelte.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Sızgıt.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Şak leblebi.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Günşen, Ahmet. “Şire.” içinde Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Kırşehir: Ocak Yayınları, 2001.
• Halıcı, Nevin. Açıklamalı Yemek ve Mutfak Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Oğlak Yayınları, 2012.
• Halıcı, Nevin. “Tandır.” içinde Açıklamalı Yemek ve Mutfak Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Oğlak Yayınları 2012.
• Kaya, Doğan. Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• Seçilmiş, Gürsel ve Mehmet Atılgan. Anadolu Kültürünün Nazar Boncuğu, Kırşehir’in Gelenek ve Görenekleri. Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yayını, t.y.
• Seyfeli, Mahmut. “Pekmez.” içinde Kırşehir Ansiklopedisi (Örnek Fasikül). İstanbul 2016.
• Şahin, Hasan. Geçmişten Bugüne Kırşehir. Ankara: Kır-Der, 2007.
• Şemseddin Sami. “Kak/ gak, kah”: “Kak.” içinde Kâmûs-i Türkî. Hazırlayan: Sadi Özgür. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020.
• Şemseddin Sami. “Kenger.” içinde Kâmûs-i Türkî. Hazırlayan: Sadi Özgür. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020.
• Şemseddin Sami. “Koruk.” içinde Kâmûs-i Türkî. Hazırlayan: Sadi Özgür. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020.
• Şemseddin Sami. “Pekmez.” içinde Kâmûs-i Türkî. Hazırlayan: Sadi Özgür. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020.
• Şemseddin Sami. “Şıra.” içinde Kâmûs-i Türkî. Hazırlayan: Sadi Özgür. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020.
• Şemseddin Sami. “Tandır.” içinde Kâmûs-i Türkî. Hazırlayan: Sadi Özgür. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020.
• Şemseddin Sami. “Yoğurt.” içinde Kâmûs-i Türkî. Hazırlayan: Sadi Özgür. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020.
• Şemseddin Sami. “Yufka.” içinde Kâmûs-i Türkî. Hazırlayan: Sadi Özgür. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020.
• Ulu, Nergis. 1939’dan Günümüze Yazılı Kaynaklarda Yemek Kültürü Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MSA Yayınları, 2013.
• Ülgen, Erol. Şemsi Yastıman, Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Ahilik Araştırma ve Kültür Vakfı, 1995.
• Yerasimos, Marianna. 500 Yıllık Osmanlı Mutfağı. 3. Baskı. İstanbul: Boyut Yayın Grubu, 2005.