SSCB DÖNEMİNDE UYGULANAN DİN POLİTİKALARININ TÜRKİSTAN COĞRAFYASINDAKİ ETKİLERİ

Yıl 2024, Cilt: 136 Sayı: 270, 329 - 344, 30.10.2024

Bekir Öğretici

https://doi.org/10.55773/tda.1450737

Öz

1917 yılındaki devrim ile beraber yönetimi ele geçiren Bolşeviklerin kurmuş oldukları SSCB rejimlerinde Marksizm temel ideolojik çerçeve olarak kabul edilmiştir. Bu anlayıştan ötürü din, ilkel ve modern zamanlarla bağdaşmayacak, çağdaş dünyada kendisine duyulan ihtiyacın giderek azalacağı ve sonunda da yok olacağı ön görülen kurum olarak ele alınmıştır. Bu doğrultuda geliştirilen din politikaları neticesinde de din düşmanlaştırılmıştır. SSCB’nin hakim olduğu alan üzerinde bulunan, yüzyıllar boyunca İslam kültür ve medeniyetine ev sahipliği yapmış ve bu kültüre katkılar sunmuş olan Türkistan coğrafyası, dini düşmanlaştıran din politikalarından nasıl etkilenmiştir? Türkistan halkının dini hayatında neler değişmiştir? Araştırmada bu sorulara cevap bulabilmek adına Sovyet rejimleri tarafından uygulanan din politikalarına değinilmiş ve bu politikaların Türkistan’daki yansımaları açıklanmaya çalışılmıştır. Sonuçta ise İslam’ın yerelleştiği, kamusal alandan uzaklaştırıldığı, referans alınma vasfının ortadan kaldırıldığı, dinin ve dindarın legal temsil hakkının elinden alındığı ve dinin edilgen hale dönüştürüldüğü görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

SSCB, Türkistan, Din, Politika.

The Effects of Religious Policies Implemented During the USSR on the Turkestan Geography

Öz

Kaynakça

• Ağır, Osman, Işıl Arpacı. “Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Orta Asya’da Dini Radikalizmin Nedenleri Üzerine.” Electronic Turkish Studies 14, Sayı 3 (Şubat 2019): 1023-1044. Akiner, Shirin. “The politicisation of Islam in Postsoviet Central Asia.” Religion, State & Society 31, no. 2 (2003): 97-122.
• Andican, Ahat. Değişim Sürecinde Türk Dünyası. İstanbul: Emre Yayınları, 1996.
• Asad, Talal. Sekülerliğin Biçimleri: Hıristiyanlık, İslamiyet ve Modernlik. Çev. Ferit Burak Aydar. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
• Byerdımurat, Dauirjan. “Orta Asya Devletlerinde Din, Devlet ve Toplum İlişkileri (Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan Örneği).” Doktora tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2021.
• Cebeci, Suat. “Kırgızistan’da Dini Durum ve Sovyet Sonrası Dini Gelişmeyi Besleyen Etkenler.”Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 5, Sayı 3 (Temmuz 2016): 103-117.
• Dursun, Davut. “Sovyetlerdeki Müslüman Türklerin Sosyal Yapısı Üzerine Bir Çalışma.” Istanbul Journal of Sociological Studies, Sayı 24 (Eylül 2011): 173-192.
• Ercilasun, Güljanat Kurmangaliyeva. “Kazakistan ve Kırgızistan’da Kolektifleştirme: Sözlü Tarih Çerçevesinden Bir Bakış.”Gazi Türkiyat, Sayı 19 (2016): 11-22.
• Eryılmaz, İsa. “Türkistan Coğrafyası ve Jeopolitiği.” Tarih ve Gelecek Dergisi 7, Sayı 1 (Mart 2021): 315-333.
• Israılov, Zakhitbek. “Türkistan Ceditçilerinin Dini Düşüncesi.” Doktora tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi, 2023.
• Kadyrov, Mederbek, Öskönbay Zuuridinov. “Sovyetler Birliğinin Din Siyaseti ve İslam (Orta Asya Örneğinde).” Oş Devlet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İlmi Dergisi, Sayı 27 (2019): 63-69.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2009.
• Kara, Hasan. “Orta Asya Ülkelerindeki Etnik Yapının Bölge Güvenliğine Etkileri.” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies 6, Sayı 1 (2006): 103-111.
• Khalid, Adeeb. Komünizmden Sonra İslam, Orta Asya’da Din ve Politika. Çev. Aslıhan Tekyıldız. İstanbul: Sitare Yayınları, 2011.
• Musahan, Ali Yıldız. “Sovyet Rejiminin Müslümanlar Üzerindeki İnanç, Ahlak ve Aile Politikası.” İlahiyat Tetkikleri Dergisi, Sayı 44 (Aralık 2015): 227- 246.
• Özdemir, Burcu. “Sovyetler Birliği’nde Komünist İdeolojinin Eğitime Yansımaları: 1920’li ve 1930’lu Yıllar.” Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 3, Sayı 1 (Nisan 2018): 103-111.
• Pelkmans, Mathijs. “Religion und Kultur in Zentralasien: Sowjetische Vermächtnisse und neue Herausforderungen.” Max-Planck-Institut für ethnologische Forschung (2006): 1-7.
• Philip Boobbyer, The Stalin Era. Londra ve New York: Routledge, 2000.
• Roy, Olivier. Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi. Çev. Mehmet Moralı. İstanbul: Metis Yayınları, 2018.
• Sartori, Paolo. “Towards a History ofthe Muslims’ Soviet Union: A View from Central Asia.” Die Welt des Islams, Sayı 50 (2010): 315-334.
• Şahin, Ezgi.“Sovyetler Birliği Döneminde Orta Asya’da Rus Etkisi”, Akademik Düşünce, Sayı 8 (2023): 29-45.
• Teğin, Emre. “SSCB’de Büyük Terör ve Türk Dünyasına Etkileri.” Doktora tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, 2022.
• Todua, Zurab. “Özbekistan’da Radikal İslam: Oluşum ve Gelişme Perspektifi.” Orta Asya ve Kafkasya 1, Sayı. 37 (2005): 41-48.
• Turan, Menaf. “SSCB’de Toprak Mülkiyeti.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 66, Sayı 03 (Mart 2011): 307-332.
• Uluç, Özlem. “Kamusal Alanda Din.” Doktora tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2011.
• Ülger, İrfan Kaya. “Orta Asya’da Radikalizm Tehdidi: Gerçek mi? Efsane mi?” II. Uluslararası Sosyal Bilimciler Kongresi, Bişkek, 2008.
• Yıldırım, Ali, Hasan Şimşek. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2008.