Kumuklar ve Dilleri

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 16 - Çeviriler Dosyası 2-Ek, 123 - 149, 26.01.2020

Gökçe Yükselen Peler Çevirmen: Gökçe Yükselen Peler

Öz

Kumuklar, nüfusunun büyük çoğunluğu Dağıstan'da olmak üzere, Kuzey Kafkasya'da yaşayan bir halktır. Tarihi süreç içerisinde siyasi, ekonomik ve kültürel olarak bölgenin en etkin halkı olan Kumuklar, bu etkinliklerini Sovyetler Birliği'nin ilk yıllarında da devam ettirmişlerdir. Ancak Sovyet yöneticilerinin uyguladıkları dil politikaları neticesinde, Kumuklar; önce Dağıstan dışındaki Kuzey Kafkasya topraklarında, sonra da Dağıstan'da gitgide bu etkinliklerini kaybetmişlerdir. Genel Türk dilinin Kıpçak ana lehçe grubunda yer alan Kumuk Türkçesi de bu gelişmelerden nasibini almıştır. Yüzyıllarca Kuzey Kafkasya'da yönetim dili ve kültürler arası iletişim dili olarak kullanılan Kumuk Türkçesi, tedricen bu etkinliğini kaybetmiş ve etkisi Dağıstan'ın bazı bölgeleri ile mahdut kalmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Kumuklar, Kumuk Türkçesi, toplumdilbilimi, Dağıstan, Kuzey Kafkasya, Ortak İletişim Dili

Kumyks and Their Language

Öz

Kaynakça

• Abdurrazak, Gokce Yukselen (2008). “The Linguistic Situation of Daghestan: A Historical Perspective from the Point of View of Kumyk”, The Presidium of Azerbaijan National Academy of Sciences. Azerbaijan and Azerbaijanis. 102/9-12. Bakü: Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi. ss. 127-134.
• Adighe, R. (1957). “Literature on Daghestan and its People”. Caucasian Review. 4. Münih: Institut zur Erforschung der UdSSR, ss. 101-118.
• Akiner, Shirin (1986). Islamic People of the Soviet Union. London, New York, Sydney ve Melbourne: KPI.
• Aksoy, Numan Durak (2010). “Kumuk Türkleri”, Mustafa Argunşah ve Mustafa Ünal (ed.). Prof. Dr. Harun Güngör Armağanı. İstanbul: Kesit Yayınları. ss. 61-70.
• Aliyev, Kamil (1995). “Kumukların Tarihi ve Günümüzdeki Sorunları”. Avrasya Etütleri. II/2. Ankara: TIKA, ss. 69-78.
• Arat, Reşit Rahmeti (1987). Makaleler 1. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Argunşah, Mustafa ve Ünal, Mustafa (editör) (2010). Prof. Dr. Harun Güngör Armağanı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Bala, Mirza (1940). “Kumuklar”, İslam Ansiklopedisi 6. İstanbul: MEB Yayınları. ss. 986a-990a.
• Barthold, W. and Bennigsen, A. (1986). “Daghistan”, The Encyclopaedia of Islam 2. Leyden: E. J. Brill. ss. 85a-89a.
• Barthold, W. ve Kermani, David D. (1986). “Kumuk”, The Encyclopaedia of Islam 5. Leyden: E. J. Brill. ss. 381a-384a.
• Bennigsen, Alexandre (1967). “The Problem of Bilingualism and Assimilation in the North Caucasus”, Central Asian Review, 15. Oxford: Central Asian Research Centre. ss. 205-211.
• Bennigsen, Alexandre ve Wimbush, S. Enders (1986). Muslims of the Soviet Empire. A Guide. Bloomington: Indiana University Press.
• Benzing, Johannes (1959a). “Classification of the Turkic Languages”, Jean Deny (ed.). Philologiae Turcicae Fundamenta 1. Wieasbaden: Steiner. ss. 1-5.
• Benzing, Johannes (1959b). “Das Kumükische”, Jean Deny (ed.). Philologiae Turcicae Fundamenta 1. Wieasbaden: Steiner. ss. 391-406.
• Berta, Arpad (1998). “West Kipchak Language”, Lars Johanson and Eva A. Csato (ed.). The Turkic Languages. Londra ve New York: Routledge. ss. 301-317.
• Broxup, Marie Bennigsen (editör) (1992). The North Caucasus barrier. The Russian Advance towards the Muslim World. Londra: Hurst.
• Buniyatov, Ziya Musa (1993). “Dağıstan”. İslam Ansiklopedisi 8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 404-406.
• Caferoğlu, Ahmet (1988). Türk Kavimleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Crisp, Simon (1985). “The Formation and Development of Literary Avar”, Isabelle T. Kreindler (ed.). Sociolinguisitc Perspectives on Soviet National Languages. Berlin: Mouton. ss. 143-162.
• Deny, Jean (editör)(1959). Philologiae Turcicae Fundamenta 1. Wieasbaden: Steiner.
• Doerfer, Gerhard (1987). “Mahmūd al-Kāšɤārī, Argu, Chaladsch”, Ural-Altaische Jahrbücher, 7. Wiesbaden: Harrassowitz. ss. 105-114.
• Doerfer, Gerhard ve Hesche, W. ve Scheinhardt, H. ve Tezcan S. (1971). Khaladj Materials. Bloomington: Indiana University Press.
• Doniyorova, Soadat ve Toshtemirov, Qahramanil (2004). Parlouns Koumyk (Daghestan). Paris: Harmattan.
• Ercilasun, Ahmet B. (editör) (2007). Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ.
• Erel, Şerafeddin (1961). Dağıstan ve Dağıstanlılar. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Eren, Hasan (1975). “Kumuk Edebiyatı”, Türk Ansiklopedisi, v. 22. Ankara: Milli Eğitim Basımevi. ss. 347-349.
• Johanson, Lars (1998). “The History of Turkic”, Lars Johanson ve Eva A. Csato (ed.). The Turkic Languages. Londra ve New York: Routledge. ss. 81-125.
• Johanson, Lars (2006). “On the Roles of Turkic in the Caucasus Area”, Y. Matras ve A. McMahon ve N. Vincent (ed.). Linguistic Areas: Convergence in Historical and Typological Perspective. Hampshire – New York: Palgrave Macmillan. ss. 160-181.
• Johanson, Lars ve Csato, Eva A. (editör) (1998). The Turkic Languages. Londra ve New York: Routledge.
• Karaçaylı, Yılmaz Nevruz (1964). “Kuzey Kafkasya Birleşik Cumhuriyeti”, Türk Kültürü, 21. Ankara: Tür Kültürünü Araştırma Enstitüsü. ss. 79-85.
• Kaşgarlı Mahmud (2006). Divanü Lugat-it Türk, c. 3. (Çev. Besim Atalay). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kazymaz, Zeki (1997). “Kumuklar ve Kumuk Türkçesi”, Yeni Türkiye – Türk Dünyası Özel Sayısı. 16. Ankara: Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi, ss. 2067-2071.
• Kononov, Andrey N. (2000). “Kıpçak, Kuman, Kumuk Kavim Adlarının Etimolojisi Üzerine”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 10. Ankara: Türk Dil Kurumu, ss. 518-526.
• Kreindler, Isabelle T. (editör) (1985). Sociolinguisitc Perspectives on Soviet National Languages. Berlin: Mouton.
• Kurtuluş, Rıza (2002). “Kumuklar”. İslam Ansiklopedisi 26. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 372-373.
• Lemercier-Quelquejay, Chantel (1992). “Co-optation of the Elites of Kabarda and Dagestan in the Sixteenth Century”, Marie Bennigsen Broxup (ed.). The North Caucasus barrier. The Russian Advance towards the Muslim World. Londra: Hurst. ss. 18-44.
• Matras, Y. ve McMahon, A. McMahon ve Vincent, N. (editors) (2006). Linguistic Areas: Convergence in Historical and Typological Perspective. Hampshire – New York: Palgrave Macmillan.
• Menges, Karl H. (1959). “Classification of the Turkic Languages”, Jean Deny (ed.). Philologiae Turcicae Fundamenta 1. Wieasbaden: Steiner. ss. 5-8.
• Menges, Karl H. (1968). The Turkic Languages and Peoples: An Introduction to Turkic Studies. Wiesbaden: Harrassowitz.
• Nerimanoğlu, Kamil Veli (2013). “Kumuklar ve Kumuk Türkçesi”, Yeni Türkiye 54, Türk Dünyası Özel Sayısı II. Ankara: Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi. ss. 2736-2739.
• Pekacar, Çetin (1997). “Kumuk Türkleri”, Yeni Türkiye – Türk Dünyası Özel Sayısı. 16. Ankara: Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi, ss. 2062-2066.
• Pekacar, Çetin (2006). “Kumuk Türkçesine Arapça ve Farsçadan Geçen Kelimelerdeki Ses Olayları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 19. Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. ss. 53-71.
• Pekacar, Çetin (2007). “Kumuk Türkçesi”, Ahmet B. Ercilasun (ed.). Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ. ss. 939-1008.
• Peler, Gökçe Yükselen Abdurrazak (2013). “Kafkasya’da Türk Lehçelerinin Fonksiyonları”, Karadeniz Araştırmaları, 36. Ankara: Karadeniz Araştırmaları Merkezi. ss. 163-188.
• Poppe, Nicholas (1965). Introduction to Altaic Linguistics. Wiesbaden: O. Harrassowitz.
• Shahrani, M. N. (2001). “Kumuk”, N. K. Singh ve A. M. Khan (ed.). Encyclopaedia of the World Muslims: tribes, castes and communities 2. Delhi: Global Vision. ss. 767a-771a.
• Singh, N. K. ve Khan A. M. (editör) (2001). Encyclopaedia of the World Muslims: tribes, castes and communities 2. Delhi: Global Vision.
• Subhan, A. (2001). “Kumyk”, N. K. Singh ve A. M. Khan (ed.). Encyclopaedia of the World Muslims: tribes, castes and communities 2. Delhi: Global Vision. ss. 771a-774a.
• Tavkul, Ufuk (2002). Etnik Çatışmaların Gölgesinde Kafkasya. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Tavkul, Ufuk (2005). “Kumuk Türkleri”, Kırım Dergisi. 13 (50). Ankara: KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Vakfı, ss. 29-39.
• Tavkul, Ufuk (2007). Kafkasya Gerçeği. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Tekin, Talat ve Ölmez, Mehmet (2003). Türk Dilleri. Giriş. İstanbul: Yıldız.
• Uyanık, Osman (2002). “Kumuk Ağızlarının Yeni Bir Tasnifi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 12. Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. ss. 229-250.
• Wixman, Roland (1980). Language aspects of Ethnic Patterns & Processes in the North Caucasus. Chicago: The University of Chicago Department of Geography.
• Wixman, Ronald (1984). The Peoples of the USSR. An Ethnographic Handbook. New York: M. E. Sharpe, Inc.
• Hациональный состав населения по субъектам Российской Федерации, http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm (Erişim Tarihi 01 Ocak 2015).
• Pekacar, Çetin “Kiril Harfli Kumuk Türkçesi Alfabesi”. http://w3.gazi.edu.tr/~pekacar/kumalfa.htm (Erişim Tarihi 07 Ocak 2015).
• Pekacar, Çetin “Kumuk Türkçesinden Örnekler 1”. http://w3.gazi.edu.tr/~pekacar/kumsiir.htm (Erişim Tarihi 07 Ocak 2015).