Avustralya‘da Tatar Toplumu ve Tatarca Eğitimi

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 19, 309 - 319, 24.07.2021

Kubilay Atik

Öz

Bu makalede Avustralya Tatar diasporasının tarihçesi, eğitim ve kültür faaliyetleri ile dil ve kültürlerini koruma yönünde yaptıkları yayınlar ve diğer faaliyetler genel olarak aktarılmıştır. Avustralya Tatar toplumu dünya üzerinde yayılmış Tatar toplumlarından belki de en genç ve sayı olarak en küçüklerinden birisidir. Bununla birlikte gerek tarihleri gerekse günümüzdeki faaliyetleri ile son derece ilgi çekici olan bu topluluk ne yazık ki bugüne kadar çok fazla akademik çalışmaya konu olmamıştır. İleride yapılacak çalışmalara da yardımcı olabilmek amacıyla bu makale içerisinde konu ile ilgili yapılan tüm çalışmalara atıf yapılmakla kalınmayıp Avustralya Tatar toplumunun üyelerinin yazdıkları ve çeşitli dillerde basılan ya da tercüme edilen eserlere de yer verilmiştir. Görece küçük bir topluluk olan Avustralya Tatar toplumu yaklaşık yedi yüz kişi olan sayısına oranla bir okul, çok sayıda kitap, üç yazar ve bir caminin yanı sıra diğer kültürel aktiviteler ile de son derece canlı bir topluluktur.

Avustralya’ya yerleşen tatar toplumunun üyeleri ilk olarak İkinci Dünya savaşını takiben Çin’de çıkan iç savaş sonucu yerlerinden olan Doğu Türkistan ve Mançurya’daki Tatar topluluklarının üyeleridir. İkinci bir dalga ise neredeyse tüm diğer Tatar diasporalarında olduğu gibi Sovyetler birliğinin dağılmasından sonra meydana gelmiş ve eski Sovyet devletlerinden bir göç dalgası yaşanmıştır. Aslında ilk göç dalgasında gelen pek çok Tatar da Avustralya hükümetinin “Beyaz Avustralya” politikası kapsamında o dönem Rus vatandaşı sayılan Tatarların beyaz ırk sayılması ile gerçekleşmiştir. Bu politikaya göre yalnızca Avrupa kökenlilerin Avustralya’ya göç etmesine izin verilmekteydi. Buna gerekçe olarak ise Çin ve diğer Asya ve Afrika ülkelerinden gelenlerin Avustralya’da düşük ücretlerle çalışarak haksız rekabete neden olacakları gösterilmiştir. Ancak kağıt üzerinde Avrupalı görünen Rus vatandaşlarından da Kalmık, Buryat, Ermeni gibi Avrupaî görünüme sahip olmayanların konsolosluklarda yapılan mülakatlarda elendiği, bu aşamada “pub test” adı verilen bir standart kullanıldığı görülmüştür. Buna göre Sydney’de bir bara girip yürüdüğünde içeridekilerin dikkatini çekecek kadar egzotik görünümü olmayanlar Avrupalı sayılmış ve Ermeniler, Kalmıklar ve hatta İspanyol ve İtalyanlardan bazıları dahi Avrupalı sayılmamış, ancak Tatarlar görünüşe göre çok büyük bir sorunla karşılaşmadan göç etmişlerdir.

Ancak bunula birlikte Tatarca Avustralya’da Topluluk Dili (Community language) statüsünde değildir ve bu nedenle devlet desteği görmemektedir. Buna rağmen Tatar toplumu önce bireysel çabalarla bir evde, daha sonra ise bir azınlık okulu olarak daha kurumsal bir şekilde Tatarca, İslam dini ve Tatar kültürü, tarihi ve diğer konularda çocuklara eğitim verilen ve başka etkinlikler yapılan bir okul açılmıştır. Avustralya’daki Tatar toplumunun üyeleri arasında Ziya Maski, Ayşe Maski, Sofya Çanişef gibi yazarlar çıkmış ve bu yazarlar toplamda dörtten fazla ülkede 8’den fazla kitap basmıştır ki 700 kişi civarı olan bir topluluk için bu sayı oldukça etkilidir. Bu kitapların bazıları şiir, bazıları ise Avustralya’daki Tatar toplumunun Avustralya’ya gelmeden önceki ve geldikten sonraki hikayelerini aktarması açısından hem Tatar dili ve edebiyatının önemli eserleridir hem de bu konuda çalışmak isteyen tarihçi, sosyolog ve diğer disiplinlerdeki akademisyenler için değerli kaynaklardır. Bu kitaplardan “Gözyaşları ile Islanan Topraklar” gibi bazıları Türkiye’de çeviri olarak ve orijinal dillerinde de basılmışsa da baskılarına ulaşmak güçtür. Öte yandan Avustralya’da eğitim faaliyetleri yukarıda belirtilen nedenlerle yaşanan güçlüklere rağmen topluluk üyelerinin gönüllü iştirakleriyle önce evde hafta sonu okulu olarak daha sonra ise kiralanan bir okul binasında hafta sonları Tatar Başkurt Etnik Okulu adıyla devam ettirilmiştir.

Edebiyat ve eğitim alanlarındaki bu faaliyetler dışında Avustralya Tatar toplumu Tatarların geleneksel olarak kutladıkları Sabantuy kutlamalarını Adelaide’de sürdürmektedir. Bu festivalde yapılan kültürel etkinlikler, oyunlar ve ziyafetler sayesinde genç nesillere Tatar kültür ve kimliğinin aktarılmasının yanı sıra Avustralya’da Tatar kültürünün de tanıtılması ve bu kimliğin tanınmasına katkıda bulunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tatarlar, Avustralya, Tatar diasporası, dil eğitimi, göç, Tatar edebiyatı

The Tatar Community and Tatar Language Education in Australia

Öz

The Tatar community in Australia is probably one of the newest among the Tatar diaspora groups in the world. The number of its members is estimated to be around 700, yet the community is very active and vigorous. The Tatars live mainly in Adelaide followed by Sydney. This article gives a general overview of the history, migration issues and current situation of the Tatar community in Australia. It also discusses the literary and educational activities related to the Tatar language and culture organised both by younger and older members of the community. The article is based chiefly on resources provided by the Tatar community in Australia, personal communications and the very few scholarly works available on the topic. As research on this community is scarce, this article hopes to inspire more interest in the interesting diaspora group and its activities.

Anahtar Kelimeler

Tatars, Australia, Tatar diaspora, education, migration, Tatar literature

Kaynakça

• Books published by Australian Tatars: http://www.australiantatars.com/books-published-byaustralian- tatars/
• Chanisheff, Suyungul [Çanışev, Söyüngül] (2008). Gözyaşları İle Islanan Topraklar. Göktürk, N. (transl.).İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Chanisheff, Suyungul [Çanışev, Söyüngül] (2016). Sökmeyen Şafaklar. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınevi.
• Community Languages Australia—Languages: https://www.communitylanguagesaustralia.org.au/about-languages/
• Ding, Mei (2015). “From Xinjiang to Australia: Shifted Meanings of Being Russian”. Inner Asia, 17(2), p. 243–272.
• Dündar, Ali Merthan (2008). Japonya’da Türk Izleri: Bir Kültür Mirası Olarak Mançurya Ve Japonya Türk-Tatar Camileri. İstanbul: Vadi Yayınları.
• Dündar, Ali Merthan (2006). Pan-İslâmizm’den Büyük Asyacılığa: Osmanlı İmparatorluğu, Japonya ve Orta Asya. İstanbul: Ötüken Neșriyat.
• Fitzpatrick, Sheila (2021). White Russians, Red Peril: A Cold War History of Migration to Australia. Carlton: La Trobe University Press.
• Maski, Aysha & Maski, Ziya (2012). Journey To Freedom: A Brief History And Culture Of Australian Tatars. n.l.: Aysha Maski.
• Rustam Minnikhanov meets with Tatar Diaspora of Australia: https://prav.tatarstan.ru/eng/index.htm/news/104619.htm
• Tatar-Bashkurt Ethnic School: http://www.australiantatars.com/tatar-bashkurt-ethnic-school/
• The first Tatar mosque to open in Australia 13.11.2013. https://tatar-congress.org/en/news/the-first-tatar-mosque-to-open-in-australia/
• Valiyff, Sofiya (2018). Milli bizäklär belän. [With national ornaments] Kazan: Shkola.
• Valiyff, Sofiya (2015). Mama / Äniem. [Mother] Kazan: Magarif-Vakyt.