Nogayca Atasözlerinde Erkeklik Olgusunun Temsili

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 21, 123 - 142, 01.08.2022

Eylül Gözel

Öz

Bir dil topluluğunun kavramlar dünyasını temsil eden sözvarlığının bir parçası olan atasözleri, insanlığın deneyimlerini ve bilgilerini gelecek nesillere aktarmaya araçlık eden kalıplaşmış yapılardır. Bu yönüyle kültürün yegâne taşıyıcılarından biri olan atasözleri, toplumların kültürel değerlerini sürdüren dilsel yapılar olup yok olma eğilimi gösteren kültürel değerlerin yaşatılmasını sağlamaktadır. Bu çalışmada da, tehlikedeki Türk dillerinden biri olan Nogayca atasözleri konu alınmakta, Türk kültürünün ataerkil yapısından yola çıkılarak, Nogayca atasözlerinde erkekliğin temsiline ilişkin bulgulara ulaşılması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda, çalışmamızda Türkçe karşılıklarıyla birlikte verilen 734 Nogayca atasözünden oluşan veritabanı belge tarama yöntemiyle incelenmiş, bu atasözleri arasında erkeklik olgusunu temsil eden 66 atasözü belirlenmiştir. Bu atasözleri üzerinde yapılan inceleme sonucunda, Nogaycada erkeklik olgusunun birincil olarak sahip, mert, aileci, çalışkan, kahraman, koruyucu, köklü, lider, üstün, yanılabilir ve yurtsever nitelikleriyle ilişkilendirildiği; bunu izleyen ikincil niteliklerin ise cesur, değerli, idol, onurlu gibi erkeklik olgusunu olumlayan nitelikler olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Atasözleri, Nogayca, Nogayca atasözleri, erkeklik olgusu, kültür, ataerkillik

Representation of Masculinity in Noghay Proverbs

Öz

Proverbs, as the part of the vocabulary that represent the conceptual world of a language community, are stereotyped constructions that function in transferring the experiences and knowledge of humanity for future generations. On that sense, proverbs -one of unique carriers of culture- are linguistic structures that maintain the cultural values of societies and ensure the survival of cultural values that tend to disappear. In this study, Noghay proverbs, which is one of the endangered Turkic languages, are discussed and it is aimed to reach the findings regarding the representation of masculinity in Noghay proverbs based on the patriarchal structure of Turkish culture. For this purpose, in this study, the database including 734 Noghay proverbs, which were given with their Turkish equivalents, were examined by Document Scanning method and 66 proverbs that represent the masculinity phenomenon were find out. As a result of the examination made on these proverbs, it was find out that the masculinity phenomenon in Noghay was primarily associated with the qualities of (the one who is) owner, trustworthy, family-oriented, hardworking, heroic, protective, the one who has roots, leader, superior, fallible and patriotic and it was find out that the secondary qualities are the qualities that affirm the masculinity phenomenon such as to have courage, to have value, to be an idol and to have honour.

Anahtar Kelimeler

Proverbs, Noghay, Noghay proverbs, masculinity phenomenon, culture, patriarchy

Kaynakça

• Aksan, Doğan. (2015) Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksoy, Ömer Asım. (1988) Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Akün, Ö.F. (1949). “Atalar Sözüne Dair”, Şadırvan. 28, s. 117-119.
• Bingöl, O. (2014). “Toplumsal Cinsiyet Olgusu ve Türkiye’de Kadınlık”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi. 16 (Özel Sayı 1), s.108-114.
• Crystal, David. (2002) Language Death. Cambridge: Cambridge University Press.
• Çeneli, İ. (1985). “Nogay Atasözleri”, Türklük Araştırmaları Dergisi. 1, İstanbul, s. 11-54.
• Ercan, G. Songül ve Can, Özge. (2015). “Deyimlerin Edimbilimsel Ulamlaştırılmasına İlişkin Bir Öneri: Türkçede “Erkek”e Gönderimde Bulunan Deyimler Örneği”, Dilbilim Araştırmaları Dergisi. 26/1, s. 63-83.
• Ergöneç, D. (2004). “Nogay Türkçesi”, Karadeniz Araştırmaları. 2, s.25-34.
• Ergönenç Akbaba, D. (2015). “Nogay Türklerine Genel Bir Bakış”. Yeni Türkiye Dergisi (Kafkaslar Özel Sayısı) X/80, s.313-319.
• Ergönenç Akbaba, D. (2018). “Nogay Türkleri ve Nogay Türkçesi Üzerine”. ÇÜTAM Kültür Evi Konuşmaları. 1, s.17-35.
• Güllüdağ, Nesrin (1998). Nogay Türkçesi Grameri (Nogaylar-Dil Özellikleri-Metin-Sözlük). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Holmes, Janet. (2008) An introduction to sociolinguistics. Harlow, England: Pearson Longman.
• Karakoç, B. (2013). “Az Konuşurlu Bir Türk Dili: Nogayca ve Nogaylar Üzerine”, Tehlikedeki Diller Dergisi. 2/2, s.273-301.
• Kızıldağ, S. Hilmi (2017). Şereflikoçhisar-Kulu Yöresi Nogay Ağzı (Giriş-İnceleme-Metin-Seçme Sözlük-Ekler). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Kızıldağ, S. H. (2020). “Türk Runik Metinleri ile Nogay Türkçesinin Ortak Söz Varlığı”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. Prof. Dr. Tahir ÜZGÖR’e Teşekkür Özel Sayısı, s. 111-151.
• Moseley, Cristopher (2010). Atlas of the World’s Languages in Danger, UNESCO Yayınları, Paris.
• Sultana, Abeda. ve Altay, Saadet (2019). “Ataerkillik ve Kadının İkinciliği; Kuramsal Bir Analiz”. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 11/1: s. 417-427.
• Çelik Şavk, Ü. (2013). “Türkiye Nogayları Üzerine Gözlemler ve Tespitler”. Tehlikedeki Diller Dergisi. 2/2, s. 326-227.
• Tavkul, U. (2003). “Kafkasyadaki Nogay Tatarlarının Etno-Politik Durumları Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme.” Kırım Dergisi. 11, s. 38-46.
• Tuğluk, M. Emin (2012). Atasözlerinin Sınıflandırılması ve Yapısal Özellikleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• Ünalan, Şükrü (2010). Dil ve Kültür. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.