TÜRKMENİSTAN’DA DEDE KORKUT ARAŞTIRMALARI: DÖNEMLER, İSİMLER VE EĞİLİMLER

Yıl 2016, Sayı: 42, 99 - 116, 13.12.2016

Halil İbrahim Şahin

Öz

    Türkmenistan’da Dede Korkut’la ilgili ilk ve kayda değer çalışmalar, Sovyetler Birliği Dönemi’nde başlar. Ancak bu dönemde araştırmaların inişli çıkışlı bir seyir izlediği görülür. Sovyet yönetimi bazen Dede Korkut araştırmalarını serbest bırakırken bazı dönemlerde ise yasaklama yoluna gitmiştir. Bu yüzden Türkmenistan’da “Dede Korkut Kitabı”yla ilgili önemli çalışmalar, 1980’lerden sonra yayımlanabilmiştir. 1990’larda ise Türkmenistan’da Dede Korkut algısının tamamıyla değişmeye başladığı, Dede Korkut’un tıpkı Oğuz Kağan ve Köroğlu gibi millî destanlar arasında gösterildiği görülür. Ayrıca bağımsızlık sonrasında metin neşirlerinde ve nüshalar üzerine yapılan araştırmalarda bariz bir artış söz konusudur. Bu makalede, Türkmenistan’da yüz yıllık araştırma tarihine sahip Dede Kokut’la ilgili olarak yapılan çalışmaların dönemleri, yöntemleri ve amaçları üzerine tespit ve değerlendirmeler yapılmıştır. Dede Korkut araştırmalarının dönemlerini belirlemek, bu dönemlerin bilim anlayışlarını ortaya çıkarmak ve günümüz Türkmenistan’ında Dede Korkut araştırmalarının durumunu tespit etmek, makalenin ana hedefleri arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkmenistan, Dede Korkut, araştırma tarihi, ; Turkmenistan, Dede Korkut, research history

Dede Korkut Studies in Turkmenistan: Periods, Names and Tendencies

Öz

First and significant studies about Dede Korkut began during the Soviet Union Period in Turkmenistan. However, in this period, it is seen that investigation followed by a bumpy course. The Soviet government sometimes released Dede Korkut research and banned in some periods. Therefore, major studies on the “Book of Dede Korkut” could be released after the 1980s in Turkmenistan. In 1990s Dede Korkut perception began to change completely in Turkmenistan. Dede Korkut, such as Koroglu and Oguz Kagan began to take place between national epics. Also after independence, in prose texts and research on the copies have increased explicitly. In this article, identification and assessment were made on period, methods and objectives of studies on the Dede Korkut in Turkmenistan. To determine the period of Dede Korkut research, to expose scientific understanding of these periods and to identify the status of Dede Korkut research in today Turkmenistan are among the main objects of this article.

Anahtar Kelimeler

Turkmenistan, Dede Korkut, research history

Kaynakça

• ANNANUROV, Ata ve GUZUÇİYEV, Toylı (1989), “Gorkut Ata Halk Eposı”, Sovet Edebiyatı, 7, İyul, 118-169.
• ANNANUROV, A. ve GUZUÇİYEV, T. (1995), Kitabı Dedem Gorkut ala Lisanı Tayfanı Oguzan (Gorkut Atanın Kitabı Oğuz Taypalarının Dillerinde), Aşgabat, Ilım Neşiryatı.
• AŞIROV, Annagurban (1997), Kitabı Dedem Gorkut ve Hekayatı Oguznamayı Gazan Beg ve Gayrı, Aşgabat, Türkmenbaşı Adındakı Türkmenistan Milli Golyazmalar İnstitutı.
• AŞIROV, Annagurban (1999), Kitabı Dedem Gorkut, Aşgabat, Türkmenbaşı Adındakı Türkmenistan Milli Golyazmalar İnstitutı.
• AŞIROV, Annagurban (2015), Kitabı Dedem Gorkut, Aşgabat, Türkmen Dövlet Neşiryat Gullugı.
• BARTHOLD V. V. (2004), Rusya ve Avrupa’da Oryantalizm, Çev.: Kaya Bayraktar-Ayşe Meral, İstanbul, Küre Yayınları.
• BAYMIRADOV, Bayrammırat (2004), Türkmen Galaları Hakında Rovayatlar, Aşgabat, Türkmenistan’ın Millî Medeniyet Miras Merkezi.
• DUYMAZ, Ali (2015), “Türkmenistan’da Kültürel Kimliğin Kaynağı Olarak Dede Korkut Geleneği”, Millî Folklor, 107, s. 19-33.
• ERDEM, Melek (1998), Dede Korkut Türkmenistan Varyantları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı Doktora Tezi.
• GARRIYEV, B. A. (1947), Türkmen Folklorından Usuli Gollanma, Aşgabat.
• GELDİYEVA, Şiricemal (2006), Türkmen Halk Ertekileri (Cadılı Ertekiler), Aşgabat, Türkmenistan’ın Millî Medeniyet Miras Merkezi.
• GILIÇDURDIYEV, Aba (1990), Korkut Ata: O Turkmenskom Narodnom Geroiçeskom Epose, Aşgabat, Magarıf.
• GÜNAY, Umay (1993), “Rusya’da Folklor Faaliyetleri”, Millî Folklor, 3, 3-13.
• GÜRGENLİ, Akmırat (2005), Türkmenlerin Milli Eposu Gorkut Ata, Aşgabat.
• HOMMATDURDUYEV, Cumageldi (1993), Meti Köseyeve hem de Baymuhammet Garrıyeve Sud Edilişi, Aşgabat, Çeper Edebiyatın Propagandası Bürosının ve Halkara Edebiyat Fondunın Birleşen Direktsiyası.
• KALENDEROĞLU, İhsan (2011a), Sovyet Dönemi Türkmen Folkloru: Sovyetler Birliği Döneminde Türkmenistan’da Folklor Politikaları ve Çalışmaları (1917-1954), Ankara, Kurgan Edebiyat Yayınları.
• KALENDEROĞLU, İhsan (2011b), “Türkmenistan’da Dede Korkut Hakkında Yapılan Çalışmalar”, Turkish Studies, 6/1, Winter, 1339-1348.
• KOMİNEK, Slawomira Zeranska ve LEBEUF Arnold (1997), The Tale of Crazy Harman The Musician and the Concept of Music in the Türkmen Epic Tale, Harman Däli, Academic Publications Dialog, Warsaw.
• KONONOV, A. N. (2004), “Bir Gramer Âlimi A. N. Samoyloviç”, Çev.: Venera Turatbek Kızı, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Türkoloji Özel Sayısı II. Kitap, 11, 23-28.
• KÖSEYEV, Meti (1990), Gorkut Ata: Gadımı Türkmen Eposı, Aşgabat, Türkmenistan Neşiryatı.
• NECEF, N. Ekber ve ANNABERDİYEV Ahmet (2003), Hazar Ötesi Türkmenleri, İstanbul, Kaknüs Yayınları.
• NURALIYEV, D. (1971), Akademik A. N. Samoyloviç Türkmen Edebiyatı Hakında, Aşgabat, Ilım Neşiryatı.
• ÖZKAN, İsa (1997), “Türkmenistan’dan Derlenmiş Dede Korkut Boyları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1995, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 263-314.
• ÖZKAN, İsa (2002), “Sovyetler Birliği Dönemi’nde Türkmenistan’da Folklor Çalışmaları”, VI. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Son Elli Yılda Türkiye Dışındaki Türk Halk Kültürü Çalışmaları Seksiyon Bildirileri, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 225-232.
• RECEBOV, Rahman (1991), Gadım Türkmen Edebiyatı (VIII-XII Asırlar), Aşgabat, Ilım.
• SAMOYLOVİÇ, A. N. (2005), Tyurkskoye Yazıkoznaniye Filologiya Runika. Yayıma Hazırlayan: G. F. Blagova-D. M. Nasilov, Moskova: Vostoçnaya Literatura RAN.
• SARAY, Mehmet (2002), “Rusya’nın Türkistan’da Yayılması”, Türkler, Cilt 18, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, s. 561-576.
• ŞAHİN, Halil İbrahim (2011), Türkmen Destanları ve Destancılık Geleneği, Konya, Kömen Yayınları.