Eski Türk Yazıtlarında Kelime Başında /h-/ Sesi Gösterilmiş miydi? (Was the Initial /h-/ Shown in the Old Turkic Inscriptions?)

Yıl 2016, Sayı: 42, 127 - 136, 15.12.2016

Gürer Gülsevin

Öz

    Eski Türk yazıtları yüz yılı aşkın bir zamandan beri çeşitli alandaki araştırmacılar tarafından ayrıntılı olarak incelenmektedir. Filologlar da bu metinlerin ses, şekil, söz dizimi, söz varlığı gibi dil özelliklerini belirlemişlerdir. Bununla birlikte her geçen gün yeni yeni bakış açıları, yeni yeni varsayımlar ortaya konulmakta ve yeni okuma şekilleri, yeni anlamlandırmalar teklif edilmektedir. 

    Gerhard Doerfer Eski Türkçede kelime başında /h-/ ünsüzü bulunduğunu ve bunun Orhun Yazıtları’nda özel bir imlayla gösterilmiş olduğunu iddia etmektedir. Bilindiği gibi Orhun Yazıtları’nda /a/ ve /e/ ünlüleri  harfi ile gösterilir. Ancak kelime başındaki /a/ ünlüsü  harfi olmadan yazılır. Sadece at ‘isim’ ve aç ‘tok olmayan’ kelimeleri bazen  olmadan bazen de  harfi ile yazılmıştır. Doerfer’e göre  harfi olmadan yazılan ve bugünkü Türkmencede /â/ (uzun a) ile kullanılan kelimeler Halaççada /h-/ ünsüzüyle başlamaktadır. O hâlde Türkmencede /â/, Halaççada /hâ-/ ile başlayan kelimeler Orhun Türkçesinde de /hâ-/ ile başlamakta olduğu için  harfi yazılmamıştır.

    Buradaki bildiride Doerfer’in varsayımını tartışıp değerlendireceğiz. İleri sürülen varsayımın tutarsızlıklarını göstereceğiz.

Abstract

    Old Turkic inscriptions have been studied by researchers in several fields for over a century. Philologists have determined the phonetic, morphological, syntactic, and lexical characteristics of these texts. However, day by day new perspectives and hypotheses are being put forward and new readings and meanings are being suggested.

    Gerhard Doerfer claims that there was an initial /h-/ in Old Turkic and a special spelling was used to show it. As it is known, in the Orkhun Inscriptions the vowels /a/ and /e/ were shown with A. But the initial /a/ was written without A. Only the words at ‘name’ and aç ‘hungry’ were written sometimes without A and sometimes with A. According to Doerfer the words that were written without A and that are used with /â/ (long a) in contemporary Turkmen start with /h-/ in Khalaj. Then, since the words starting with /â/ in Turkmen, and /hâ-/ in Khalaj started with /hâ-/ in Orkhun Turkic A was not written.

    In this paper, the hypothesis of Doerfer will be discussed and evaluated. I will show the inconsistencies of this hypothesis.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk yazıtları, Halaçça (Khalaj), imla, ses bilgisi, kelime başı h- ünsüzü, Old Turkic, inscriptions, Khalaj, spelling, phonetics, initial consonant h-

Kaynakça

• DOERFER, Gerhard (1968), Das Chaladsch–eine archaische Türksrapche in Zentralpersien, ZDMG 118, 79- 112.
• DOERFER, Gerhard (1969), “İran’daki Türk Dilleri”, TDAY Belleten 1969, s. 1-23.
• DOERFER, Gerhard (1971), Khalaj Materials, UAS 115.
• DOERFER, Gerhard (1974), “Eski Türkçe ile Halaçça Arasında Şaşırtıcı Bir Koşutluk”, Çeviren: Semih Tezcan, TDAY Belleten 1973-1974, Ankara, s. 1-12.
• DOERFER, Gerhard (1981), “Materialien zu Turk h- (I)”, UAJb. 93-141, (II), 138-168.
• DOERFER, Gerhard-TEZCAN, Semih (1980), Wörterbuch des Chaladsch (Dialect von Charrab), Budapest.
• ERDAL, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, Brill Leiden-Boston.
• GÖKDAĞ, Bilgehan Atsız (2012), Halaç Türkçesi Metinleri, Qarşu Baluqqa Selam, Vizyon Yayınevi, Ankara, XVIII+224 s.
• GÖKDAĞ, Bilgehan Atsız-DOĞAN, Talip (2016), İran’da Türkler ve Türkçe, Ankara, Akçağ Yayınları, 396 s.