IĞDIR VE ÇEVRESİNDEKİ KOÇ HEYKELLİ MEZAR TAŞLARININ ÜZERLERİNDEKİ ARAP HARFLİ YAZITLAR

Yıl 2017, Sayı: 43, 305 - 345, 31.05.2017

Cengiz Alyılmaz , Semra Alyılmaz

Öz

Farklı dönemlerde kayaların, bengü taşların, süs ve kullanım eşyalarının
üzerlerine işlenen hayvan tasvirleri ve sembolleri ile daha ziyade anıt mezar
komplekslerinde karşılaşılan hayvan heykelleri insanoğlunun doğayla ve hayvanlarla
ilişkisini yansıtmasının yanında gerçekte kendi yaşayışının ve inanışının (gündelik
hayata ve geleceğe dair duygu ve düşüncelerinin, isteklerinin, beklentilerinin,
amaçlarının, kaygılarının, korkularının…) birer göstergesidir. Yani insanoğlu hayvan
tasvirlerini, damgalarını, sembollerini kullanarak hem hayvanlarla hem kendi türüyle
hem de Tanrı’yla olan ilişkisini, duygu ve düşüncelerini ifade etmek istemiştir.
Koçlar da Türk boy ve toplulukları arasında geçmişten günümüze kadar erkekliğin,
üretkenliğin, bolluğun, bereketin; gücün, yiğitliğin, koçaklığın, savaşçılığın; vefanın
ve fedakârlığın sembolü olarak kabul edilmiş; koçlara epigrafi, dil, edebiyat, kültür
ve sanat alanlarında vücuda getirilen eserlerde de yer verilmiştir.
Türk dünyasının farklı bölgelerinde geçmişte olduğu gibi günümüzde de yapılan
koç heykelleri Türk boy ve topluluklarının “koç”a verdikleri önemi ve değeri açıkça
ortaya koymaktadır.
Makalede önce koç heykelli mezar taşlarının Türk kültür tarihi içindeki yeri
hakkında bilgi verilmekte; sonra da Iğdır ve çevresindeki koç heykelli mezar taşlarının
üzerlerindeki Arap harfli yazıtlarla ilgili bilgiler; söz konusu yazıtlarla ilgili sorunlar
ve çözüm önerileri dikkatlere sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Iğdır, koç heykelli mezar taşları, Arap harfli yazıtlar

Kaynakça

• AKA, İ. (2001), İran’da Türkmen Hâkimiyeti (Kara Koyunlular Devri), Ankara.
• AKSOY, M. (2012), “Tunceli’de Koç-Koyun Heykelleri ve Balballar”, 2023 Dergisi, S 129, 16-20.
• AKSOY, M. (2012), “Kazakistan’da Koç-Koyun Heykelli Mezarlar”, Türk Dünyası Tarih Kültür, S 302, C 51, 29-31.
• ALYILMAZ, C. (1999), “Kargalar, Kuzgunlar ve Moğolistan’daki Türk Ağıllarında Kuzgun Leşleri”, Orkun Dergisi, S 15, İstanbul, 48-51.
• ALYILMAZ, C. (2005), Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Ankara.
• ALYILMAZ, C. (2007), (Kök)türk Harfli Yazıtların İzinde, Ankara.
• ALYILMAZ, C. (2009), “Azerbaycan’da Eski Türk İzleri”, I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Şöleni, 18-20 Kasım 2009, Afyonkarahisar.
• ALYILMAZ, C. (2012), “Gürcistan’daki Türkler ve Türk Eserleri”, Türk Dünyası Mimarlık ve Şehircilik Abideleri, Ankara, 292-355.
• ALYILMAZ, C. (2015), İpek Yolu Kavşağının Ölümsüzlük Eserleri, Ankara.
• ALYILMAZ, C. (2016), “Gobu”stan’ın Gizemi (Kıpçaklar’a Giden Yol), Ankara.
• ALYILMAZ, S. ve ALYILMAZ, C. (2010), “Nahçıvan’daki Eski Türk Kültür ve Uygarlık Eserleri”, Türk Dünyası Mimarlık ve Şehircilik Kurultayı Bildirileri, C III, Ankara, 181- 192.
• ALYILMAZ, S. veALYILMAZ, C. (2014), “Eski Türk Kadın Heykellerinin Düşündürdükleri”, Uluslararası TEKE (Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim) Dergisi International Journal of Turkish Literature Culture Education, http://www.tekedergisi.com/ Volume 3/4, 1-33.
• ATLI, C. ve ÖZTÜRKER, H. C. (2014), Iğdır-Karakoyunlu Tarihî Mezar Taşları, Erzurum.
• ATNUR, İ. E. (2001), Osmanlı Yönetiminden Sovyet Yönetimine Kadar Nahçıvan (1918-1921), Ankara.
• BEDİRHAN, Y. (2000), Selçuklular ve Kafkasya, Konya.
• ÇAY, A. (1983), Anadolu’da Türk Damgası Koç Heykel-Mezar Taşları ve Türkler’de Koç- Koyun Meselesi, Ankara.
• DANIK, E. (1993), Koç ve At Şeklindeki Tunceli Mezartaşları, Ankara.
• ERGİN, M. (1994), Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin-Faksimile, Ankara.
• GÜLENSOY, T. (1989), Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları, İstanbul.
• GÜLENSOY, T. (1995), Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Ankara.
• GÜNDOĞDU, H. (2006), “Nahcivan’da Figürlü Bir Mezar Taşının Düşündürdükleri”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S 16, Erzurum, 49-57.
• GÜNER, İ. (1993), İlimiz Iğdır, Iğdır.
• GÜNER, İ. (1997), “Kafkaski Kalender Yıllığı’ndaki Iğdır’la ilgili Nüfus Verilerine Coğrafi Bir Yaklaşım”, Iğdır Tarihî Gerçekler ve Ermeniler Uluslararası Sempozyumu, 24-27 Nisan 1995, Ankara, 127-146.
• HEBİBBEYLİ, İ. (2007), “Nahçıvan Şeherinin Yaşı-Beş Min İl”, Nahçıvan Muhtar Respublikasının Yaranması: Tarih ve Müasirlik, Nahçıvan, 20-27.
• KARATAY, O. (2003), “Azerbaycan’ın İlk Sahipleri ve Türklük”, İran İle Turan Hayali Milletler Çağında Avrasya ve Ortadoğu, Ankara, 69-71.
• KEYİKOĞLU, H. (1998), Selçuklular’dan Safeviler’e Sa’d Çukuru, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• KIRZIOĞLU, M. F. (1953), Kars Tarihi, C I, İstanbul.
• KONUKÇU, E. (2012), “Hagia Maria’dan Sürmeli’ye”, II. Uluslararası Aras Havzası Sempozyumu, 13-15 Aralık 2011, Iğdır, Erzurum.
• KÖKTEN, K. (1948), “Kars’ın Tarih Öncesi”, III. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 194-204. MERT, O. (2015), Köli Çor Yazıtı ve Anıt Mezar Kompleksi, Ankara.
• MERT, O. (2007), “Kazak Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Atasözleri”, Kazakistan ve Türkiye’nin Ortak Kültürel Değerleri Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, 21-23 Mayıs 2007, Almaata, 297-312.
• ONK, N. (2006), Kafkasya’dan Anadolu’ya Iğdır Tarihi, İstanbul.
• ÖGEL, B. (1989, 1995), Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), C I-II. Ankara.
• ÖZKAN, H. (2000), “Erzincan ve Çevresinde Orta Asya Türk Geleneğini Sürdüren Bezemeli Mezar Taşları”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 15, Erzurum, 31-47.
• PARZINGER, H. (2007), “Die Reiternomaden der Eurasischen Steppe Während der Skythenzeit”, İm Zeichen des Goldenen Greifen: Königsgräber der Skythen, Berlin, 31-48. SEFERLİ, H. F. (2009), “Nahçıvan’da Daş Goç ve Goyun Heykelleri”, Heberler İctimai ve Humanitar Elmler Seriyası İzvestiya Seriya Obşestvennıh i Gumanitarnıh Nauk New series of Social and Humanities Sciences, No: 1, Nahçıvan, 12-19.
• SÜMER, F. (1992), Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, İstanbul.
• SÜMER, F. (1992), Kara Koyunlular (Başlangıcından Cihan-Şah’a Kadar), Ankara.
• SÜMER, F. (1999), Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara.
• ŞİMŞEK, O. ve ALİM, M. (2009), “Iğdır İli’nin Turizm Potansiyeli”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Journal of the Institute of Social Sciences, S 3, 1-26.
• TÜRKMEN, F. (2008), “Azerbaycandaki Koç Şekilli Mezar Taşlarının Folklorik Açıdan Değerlendirilmesi”, Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Ankara, 503-508.
• UZUNÇARŞILI, İ. H. (2011), Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara.
• YANAR, A. (1997), Hayvan Motifli Atasözleri ve Deyimlerimiz, Erdemli.