Kırgız Atasözlerinde Yönelim Metaforu Kullanımı

Yıl 2017, Sayı: 44, 9 - 17, 15.12.2017

Cüneyt Akın

Öz

Kavramlar yoluyla, bir şeyi başka bir şeyle düşünme şekli olan metafor, gündelik
konuşmalardan felsefî metinlere varana kadar geniş bir alanı, daha doğrusu, söyleyene
bağlı bir yapı olarak düşünüldüğünde, dile ait her ifadeyi, metaforik bir anlamla,
bize aktaran yapıdır. Ontolojik metafor, yönelim metaforu, konvansiyonel metafor,
poetik metafor, kavram metaforu, kompleks metafor/karma metafor ve iç içe girmiş
metafor gibi türleri olan metaforlar, atasözlerinde de karşımıza çıkar. Az sözle çok şey
söyleyen ve metaforik bir anlatımla bize farklı bir düşünüş alanı oluşturan atasözleri,
her millette olduğu gibi, bizde de geleneği, kültürü ve mantaliteyi taşıyan özlü ifadeler
olmuştur. Kırgız atalar sözü, çalışmada yönelim metaforları bakımından incelenecektir.
Bugüne kadar az sayıda Türkçe çalışmaya konu olan yönelim metaforları,
Kırgız Türklerinin yönlere ait kelimelere yüklediği metaforik anlamlar bağlamında,
aşağı-yukarı, uzak-yakın, ön-arka, ileri-geri, geniş-dar, öte-beri ve iç-dış yönelimli
metaforlar alt başlıkları altında ele alınacaktır. Çalışmada Kırgız atasözlerinin seçilmesi,
Türk lehçelerinden bir örneklem oluşturması maksadını taşımaktadır. Türk
lehçelerinde kullanılan atasözlerinin metaforik yapılarının bugüne kadar yeterince
incelenmeyişi, çalışmayı özgün kılan nitelikler arasındadır. Söz konusu örneklemle
birlikte, diğer Türk lehçelerindeki atasözlerinde kullanılan metafor yapılarının araştırılması
için bir başlangıç oluşturmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız, atasözü, metafor

The Use of Orientation Metaphors in Kyrgyz Proverbs

Öz

A way of considering something with something else through concepts, a metaphor
is a structure transferring us every statement belonging to the language with a
metaphorical meaning in a wide variety of areas from daily speech to philosophical  texts, more precisely taken into consideration as a structure depending on who says it.
Having types such as ontological metaphor, orientational metaphor, conventional metaphor,
poetic metaphor, concept metaphor, complex metaphor, mixed metaphor, and
nested metaphor , metaphors can be seen in proverbs. Saying a lot of things with a few
statements and creating us a different thinking area with a metaphorical expression,
proverbs are the words of wisdom which reflect tradition, culture, and mentality as in
all nations and also in the Turkish Language Ancestral expressions of Kyrgyz known
as will be analysed in terms of orientational metaphors in this study. Orientational
metaphors which have been the topic of a few Turkish studies to until today will be
discussed within the context of metaphoric meanings that Kyrgyz Turks attribute to
the direction words under the subtitles of directional metaphors which are down- up,
far- close, front-back, forward- backward, wide- narrow, and beyond- the near side.
The selection of Kyrgyz proverbs in the study has the purpose of creating a sample
from Turkish dialects. The fact that the metaphorical constructions of proverbs used
in Turkish dialects have not been studied sufficiently is one of the original characteristics
of study. With the sample in question, it will be the beginning of a search for
metaphors used in proverbs in other Turkish dialects.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz, proverb, metaphor

Kaynakça

• AYIK, Hasan (2009), “Düşünceden Dile Felsefe ve Metafor, Milel ve Nihal İnanç”, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt 6, Sayı 1 Ocak-Nisan.
• ERDEM, Melek (2003), Türkmen Türkçesinde Metaforlar, Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi: 6, Ankara, Köksav.
• ERDEM, Servet (2010), “Atasözlerinde Metaforların İşleyişi”, Millî Folklor, Yıl 22, Sayı 88.
• ERGİN, Muharrem (1991), Orhun Abideleri, İstanbul, Boğaziçi Yayınları.
• GEN, Sıla (2012), “Tahsin Yücel’in Salaklık Üstüne Denemesi’nde Yönelim Metaforları”, Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri, Adana, Çukurova Üniversitesi Yayınları.
• LAKOFF, George ve diğerleri (2010), Metaforlar: Hayat, Anlam ve Dil, (Çev. Gökhan Yavuz Demir), İstanbul, Paradigma Yayıncılık.
• İBRAGİMOV, Muhamed (2008), Kırgız Makal, Lakap, Uçkul Sözdörü (Kırgız Atasözü, Deyim, Vecizeleri), Bişkek, Nuska Yayıncılık.
• ÖGEL, Bahattin (2001), Dünden Bu güne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• ÖKAN, Ali Rafet (2002), Türk Kültüründe Yönler, Yeni Türkiye Yayınları Türkiye Özel Sayısı, Cilt 3, s. 427-433.
• SAUSSURE, Ferdinand De (1976), Genel Dilbilim Dersleri, I. II., (Çev. Berke Vardar),Ankara, TDK Yayınları.
• ŞAVK, Ülkü Çelik (2002), Kırgız Atasözleri, Ankara, TDK Yayınları.
• ÖZEN, Yaylagül (2010), “Divânu Lugâti’t-Türk’te Yer Alan Atasözlerindeki Metaforlar”, Millî Folklor, Yıl 22, Sayı 85.