Zeki Velidi Togan as a Folklorist

Yıl 2017, Sayı: 44, 35 - 55, 15.12.2017

Metin Arıkan

Öz

Zeki Velidi Togan is a versatile researcher, who achieved a phenomenal success in
branches of Turcology, especially in Turkish history and in Turkish art history. In addition
to this, his investigations relating to Turkish folklore, remain as one of the most
considerable contributions to Turkish studies. Some of them are traditional Turkish
architecture, folk medicine, classic folk-economy, traditional beliefs and celebrations
and examples of folk literature. When considering the environmental, political and social factors of his time, it was never easy for Togan to search, determine, compile and
write the heritage of Turkish folk culture. That his contributions to Turkish folklore
are still utilized today can be considered as a sign of his scientific accuracy.
In this study, based on the works and searches of Togan, his contributions to Turkish
folklore are tried to be systematically revealed. Togan used the names of places
with their original ones. He attended therapeutic performance, he observed relating
to traditional sources of living; Turkish folk culture and literature and he regarded all
these activities as a national duty. In conclusion, Zeki Velidi Togan with his observations
and works stands out as a Turkish folklorist too.

Anahtar Kelimeler

Zeki Velidi Togan, folklorist, Turkish folk culture, Turkish world, Turcologist

Bir Halk Bilimci Olarak Zeki Velidi Togan

Öz

Zeki Velidi Togan, Türkoloji’nin özellikle Türk tarihi ve Türk sanat tarihi şubelerinde
birçok araştırmaya imza atmış, çok yönlü bir araştırmacı olarak bilinmektedir.
Bununla birlikte Türk halk bilimine ilişkin araştırmaları da onun Türkolojiye sağladığı
önemli katkılardandır. Geleneksel Türk halk mimarisi, giyim, halk hekimliği,
halk ekonomisi, geleneksel inanç ve kutlamalar ve halk edebiyatı örnekleri, bunların
arasında yer alır. Yaşadığı zamanın çevresel, sosyal ve siyasî koşullarında Türk kültür
mirasının araştırılması, tespiti, derlenmesi ve yazılması Zeki Velidi Togan için kolay
olmamıştır. Onun halk bilimine sağladığı katkılardan bugün bile istifade edilmesi,
çalışmalarındaki bilimsel titizliğin de ayrı bir göstergesi olarak değerlendirilebilir.
Bu çalışmada Zeki Velidi Togan’ın yaptığı araştırmalardan ve yazdığı eserlerinden
yola çıkılarak Türk halk bilimine sağladığı katkılar sistemli bir şekilde ortaya
konulmaya çalışılmıştır. Togan, zamanın yer adlarını orijinalleriyle birlikte kullanmış,
eski Türklerdeki şamanların uyguladığı sağıltım seanslarına bizzat katılmış, geleneksel
geçim kaynakları, halk kültürü ve edebiyatına ilişkin gözlemler yapmış ve bu
faaliyetleri de millî bir vazife olarak görmüştür. Sonuçta Zeki Velidi Togan’ın yaptığı
çalışmalarla aynı zamanda bir Türk halk bilimcisi olduğu dikkat çekmektedir

Anahtar Kelimeler

Zeki Velidi Togan, halk bilimci, Türk halk kültürü, Türk dünyası, Türkolog

Kaynakça

• ARIKAN, Metin (2005), “Kahramanın Dönüşümü”, Fikret Türkmen Armağanı, Ed.: Gürer Gülsevin, Metin Arıkan, İzmir, Kanyılmaz Matbaası.
• ARIKAN, Metin (2007), “Türk Sözlü Geleneğinde Ayrıntılar-I Beş Silah”, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, I. Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildirileri, C I, Ankara, Lazer Ofset Matbaa Tesisleri, s. 147-151.
• ARIKAN Metin-Fikret TÜRKMEN (2007), Kırım’ın Kırk Batırı, Kazak Destanları 4, Ankara, TDK Yayınları.
• ARIKAN Metin-Gaye YAVUZCAN (2012), “Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Geçişte Bir Ortaçağ Metni İbn Bibi’nin Selçuknamesi,” Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitabı, İzmir, Kanyılmaz Matbaası.
• Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ord. Prof. Dr. Ahmed Zeki Velidi Togan Özel Sayısı, S 13, Erzurum 1985.
• ATSIZ, Nihal (1966), “Türk Destanı Üzerinde İncelemeler II, III”, Türk Tarihinde Meseleler, Ankara, Ayyıldız Matbaası.
• BAYKARA,Tuncer (1989), Zeki Velidi Togan, Türk Büyükleri Dizisi 10, Ankara, Kültür Bakanlığı Yay.
• BORATAV, Pertev Naili (1984), Köroğlu Destanı, İstanbul, Adam Yayınları.
• CEMİLOĞLU, Mustafa (2007), “Eğitim Bilimi Açısından Örtük Program ve Halk Anlatılarının Örtük Program Bağlamında Değerlendirilmesi”, I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildirileri, C II, Ed.: Fikret Türkmen, Gürer Gülsevin, Ankara, Lazer Ofset Matbaa.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2011), Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara, Akçağ Yay.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2009), “Atatürk Dönemi Türk Halk Bilimi Çalışmaları Tarihçesi Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Halk Kültürü, Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü Atatürk Dönemi 1920-1938, Ed. Osman Horata vd., C 3, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2009), “Türk Halk Bilimi Çalışma Kadrosuna GöreAtatürk Döneminde Araştırma Eğilimleri ve Sonuçları Üzerine Bir Değerlendirme”, Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü Atatürk Dönemi, 1920-1938, Ed. Osman Horata vd., C 3, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2015), Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara, Akçağ Yayınları.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2000), “Bilim Felsefesi Bağlamında Halk Bilimi ve Bilimsel Bilginin Teolojik Serüveni”, Folklor/Edebiyat, Ankara.
• DEVLET, Nadir (1993), “Büyük şair Abdullah Tukay’ın (1886-1913) Tatar Halk Edebiyatı Hakkındaki Görüşleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, s. 79-116.
• ELIADE, Mircae (2002), Babil Simyası ve Kozmolojisi, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• ELIADE, Mircae (2000), Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 2, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• ELIADE, Mircae (1994), Ebedi Dönüş Mitosu, İstanbul, İmge Kitabevi.
• ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, 21. Baskı, İstanbul, Boğaziçi Yayınları,
• ESİN, Emel (1973), “Son Çağatay Devrinde Doğu Türkistan’dan Resimli Bir Han Silsilenamesi (Prof. Dr. Zeki Velidi Togan’ın İran’da Bulduğu Bir Yazma), İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, Zeki Velidi Togan’ın Hatırasına Armağan, Editör: M. Tayip Gökbilgin, C 5, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• EVLİYAOĞLU Ş.-Ş. BAYKURT (1981), Halk Bilimi, Ankara, Ofset Yayınevi.
• GLASSIE, Henry (1987), “Folklore and History”, Minnesota History, Spring 1987.
• GÖRKEM, İsmail (1999), “Prof. Dr. Pertev Naili Boratav’ın 1927-1944 Dönemi ve Atsız Mecmua’daki Yazıları”, Millî Folklor, S 42, Ankara.
• GÖRKEM,İsmail(2006), “Türk Kimliğinin İnşasıBağlamında Ziya Gökalp’ınTürk Folkloruna Bakışı”, Erciyes Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü tarafından 10 Mayıs 2006 tarihinde Kayseri’de düzenlenen “Doğumunun 130. Yılında Ziya Gökalp” isimli panelde sunulan bildiri.)
• KAYA, Korhan (1999), Buddhistlerin Kutsal Kitapları, İmge Kitabevi, Ankara.
• KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuad (2004), Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara, Akçağ Yayınları.
• ÖZKAN, Fatma (1994), Abdulla Tukay’ın Şiirleri, İnceleme-Metin-Aktarma, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ÖZTÜRKMEN, Arzu (1998), Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik, İstanbul, İletişim Yayınları.
• TOGAN, İsenbike (2006), “Bir Tarihçi Olarak Babam Zeki Velidi Togan”, Doğumunun 65. Yılında Tuncer Baykara’ya Armağan, Tarih Yazıları, Der.: M. Akif Erdoğru, İstanbul, IQ Kültür Sanat.
• TOGAN, Zeki Velidi (1911), “Cırlarımız Hakkında”, Şura Dergisi, S 10, Orenburg.
• TOGAN, Zeki Velidi (1924), “ İbn ül Fakih’in Yeni Nüshası”, Türk Yurdu, No. 4, Ankara 1924.
• TOGAN, Zeki Velidi (1925), “Türk Efsanelerinde Millî Alametler”, Türk Yurdu, No. 3, Ankara.
• TOGAN, Zeki Velidi (1927), “Türklerde Hars Buhranı”, Türk Yurdu N0. 24, Ankara.
• TOGAN, Zeki Velidi (1928), “Oğuzların Hıristiyanlığı Meselesine Dair”, Türkiyat Mecmuası II, İstanbul.
• TOGAN Zeki Velidi (1928), “Türkistan Metbuatı”, Türkistan Haberleri”, Türkiyat Mecmuası, İstanbul.
• TOGAN, Zeki Velidi (1928), “Harezm’de Yazılmış Eski Türkçe Eserler”, Türkiyat Mecmuası II, İstanbul.
• TOGAN, Zeki Velidi, (1928), “Türkistan Haberleri, Türkistan Metbuatı”, Türkiyat Mecmuası, İstanbul s. 597.
• TOGAN, Zeki Velidi (1931), Türk Destanlarının Tasnifi, Atsız Mecmua, N. 1-3, 5, İstanbul.
• TOGAN,Zeki Velidi (1932), “Temür Bek’in İslamiyet’e Bakışı” (Profesör Zeki Velidi Bey tarafından Darülfünun’da 18.01.1932 tarihinde verilen ders), S 13, Atsız Mecmua, İstanbul.
• TOGAN, Zeki Velidi (1939), “Eski Türk ve Moğolların Haritaları ve Haritacılığı Meselelerine Dair Notlar”, Kopuz, S 5, İstanbul.
• TOGAN, Zeki Velidi (1942), Bugünkü Türkîli (Türkistan) ve Yakın Tarihi, C 1, Arkadaş, İstanbul, İbrahim Horoz ve Güven Basımevleri.
• TOGAN, Zeki Velidi (2012), Hatıralar (Türkistan ve Diğer Müslüman Doğu Türklerinin Millî Varlık ve Kültür Mücadeleleri), 298, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• TOGAN, Zeki Velidi (1970), Umumi Türk Tarihine Giriş, C 1, İstanbul.
• TOSH, John (2013), Tarihin Peşinde Modern Tarih Çalışmalarında Hedefler, Yöntemler ve Yeni Doğrultular, Çeviren: Özden Arıkan, Tarih Vakfı, 2. Baskı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, s. V.
• YILDIRIM, Dursun (1998), “Türkiye’de Folklor Araştırmalarının Gelişme Evreleri”, Türk Bitiği, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Zeki Velidi Togan’a Armağan (2010), Ankara, Türk Tarih Kurumu.