Specific Features of Modal Words and Their Functions in the Word System as Modality Markers in Azerbaijani Turkish

Yıl 2021, Sayı: 51, 61 - 80, 19.03.2021

Elza Alışova Demirdağ

https://doi.org/10.24155/tdk.2021.157

Öz

There are various markers of modality in the language, which is
defined as modality in Turkey Turkish. Modality markers, which are
linguistic expressions of modality, are classified into toning, connection,
morphological and lexical categories. However, the grammatical
category that directly assumes this task in Azerbaijani Turkish is modal
words. The main task of modal words is to express modality in various
ways. Modal words, with their lexical, grammatical, morphological
characters and syntactic functions, also appear as a distinct type of
word in Azerbaijani Turkish. Modal words are examined under two
headings as fixed modal words (those used only as modal words) and
non-fixed modal words (using other types of words as modal words).
Modal words are classified in various ways according to their meanings
as: (1) modal words expressing approval; (2) modal words expressing
possibility, suspicion and hesitation; (3) modal words expressing analogy
and comparison; (4) modal words stating conclusion, sequence, and
generalization; (5) modal words indicating reference and (6) modal
words indicating regret. According to their structure, modal words are
considered as simple, derived and compound modal words. Although
modal words are examined in morphology in Azerbaijani Turkish, they
are also mentioned in syntax due to their function in sentences. Modal
words are used in syntax generally as intermediate words, and sometimes
in word-sentence task. In Azerbaijani Turkish, modality is studied not
only in grammatical category, but also in philosophical-logical category.
In this study, information will be given about modal words in Azerbaijani
Turkish and their syntax functions will be explained through examples
selected from texts.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijani Turkish, auxiliary word type, modal words, modality

Azerbaycan Türkçesinde Kiplik İşaretleyicisi Olarak Modal Sözlerin Spesifik Özellikleri ve Söz Diziminde İşlevleri

Öz

Türkiye Türkçesinde kiplik olarak tanımlanan modallığın dilde çeşitli
işaretleyicileri mevcuttur. Kipliğin dilsel ifadesi olan kiplik işaretleyicileri
morfolojik kategoriler, sözlüksel kategoriler, söz dizimsel kategoriler,
tonlama ve bağlam olarak sınıflandırılır. Fakat, Azerbaycan Türkçesinde
bu görevi doğrudan üstlenen gramatikal kategori, modal sözlerdir. Modal
sözler, konuşanın söylediği fikre belli münasebetini, ilgisini belirten
sözcük türüdür. Modal sözlerin temel görevi modallığı çeşitli şekilde
ifade etmektir. Modal sözler, leksik, gramatikal, morfolojik karakteri ve
sentaktik görevi ile Azerbaycan Türkçesinde ayrıca bir sözcük türü olarak
kendini göstermektedir. Modal sözler, sabit modal sözler (sadece modal
söz olarak kullanılanlar), gayri sabit modal sözler (diğer sözcük türlerinin
modal söz olarak kullanımı) olarak iki başlıkta incelenir. Anlamlarına
göre modal sözler çeşitli şekillerde sınıflandırılır. 1. Tasdik bildiren modal
sözler. 2. İhtimal, şüphe, tereddüt bildiren modal sözler. 3. Benzetme,
mukayese bildiren modal sözler. 4. Netice, sonuç, sıra, genelleme bildiren
modal sözler. 5. Kaynak, isnat bildiren modal sözler. 6. Emosyonel
münasebet bildiren modal sözler. Yapısına göre modal sözler, basit,
türemiş ve birleşik modal sözler olarak ele alınır. Azerbaycan Türkçesinde
modal sözler, morfolojide incelense de cümledeki görevleri nedeniyle
sentaksta da bahsedilmektedir. Modal sözler, sentaksta genel olarak ara
söz, bazen ise söz-cümle görevinde kullanılırlar. Azerbaycan Türkçesinde
modallık sadece gramatikal kategori olarak değil, aynı zamanda felsefi
mantıki kategori olarak da incelenir. Çalışmada, Azerbaycan Türkçesinde
modal sözlerle ilgili bilgi verilecek ve söz dizimindeki işlevi metinlerden
seçilen örnekler üzerinden açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Türkçesi, yardımcı sözcük türü, modal sözler, modalite, kiplik

Kaynakça

• Abdullayev, E. Z. (1958). Kömekçi Nitg Hisseleri. Bakü: BDU Neşriyatı.
• Abdullayeva, G. (2013). Müasir Azerbaycan Dili. (Morfologiya, Sintaksis). Bakü: Elm ve Tehsil.
• Anar (2003). Eserler (Hikayeler, Povestler). I Cilt. Bakü: Nurlan.
• Arslan, M. (2020). “Dilbilimsel Kiplik Konusuna Bir Bakış”. Ulakbilge, 47, Mart. s. 483-488.
• Aslan, D. S. (2008). Türkçede İsteme Kipliği, Semantik-Pragmatik Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Aslanov, E. E. (1957). Müasir Azerbaycan Dilinde Modal Sözler. Bakü: Nizami adına Edebiyat ve Dil İnstitutunun Eserleri, X cilt.
• Aslanov, E. E. (1960). “Modal Sözler”. Azerbaycan Dilinin Grammatikası. Azerbaycan SSRİ EA Neşriyatı.
• Benzer, A. (2008). Fiilde Zaman Görünüş Kip ve Kiplik. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Basılmış Doktora Tezi.
• Biray, N. (2009). “Kazak Türkçesinde Modal Söz (Kelimenin Dokuzuncu Türü mü?)”. Turkish Studies, İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/3 Spring, 338-361.
• Bozkurt, F. (2017). Türkiye Türkçesi ( Dilbilgisi- Anlatım). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Cavadov, E. (1959). “Modallıg Meselesine Dair Bazı Kayıtlar”. Azerbaycan SSRİ, EA Haberler, (İctimai Elmler Seriyası), 2.
• Cavadov E. M. (1980). “Modal Sözler”. Müasir Azerbaycan Dili, II Cilt, Morfologiya: Bakü: Elm.
• Dilaçar, A. (1971). “Gramer Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yönetimi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten.83-145, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dmitriyev, N. K. (1948). Grammatika başkirskogo yazıka. Moskova. Elçin (2005). Seçilmiş Eserleri. I Cilt. Bakü: Çınar Cap.
• Elizade, Z. (1965). Müasir Azerbaycan Dilinde Modal Sözler. Bakü: Maarif.
• Ergin, M. (2008). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
• Erk Emeksiz, Z. (2008). “Türkçede Kiplik Anlamının Belirsizliği ve Anlamsal Roller”. Dil Dergisi, 141: 55-66.
• Hacıyev, K. (1999). Azerbaycan Dilinde Hususi Nitg Hisseleri. Bakü: Çaşıoğlu.
• Halilov, B. (2007). Müasir Azerbaycan Dilinin Morfologiyası. II hisse. Bakü: Nurlan.
• Hüseynzade, M. (1954). Müasir Azerbaycan Dili (Leksika, Fonetika, Morfologiya). Bakü: ADU.
• Hüseynzade, M. (2007). Müasir Azerbaycan Dili, III hisse, Morfologiya. Bakü: Şark Garp.
• İbrahimov, M. (2005). Seçilmiş Eserleri. I Cilt. Bakü: Şark Garp.
• İmanov, G. (2015). Oğuz Grubu Türk Dillerinde Modal Sözler. Bakü: Elm ve Tehsil.
• Kazımov, G. (2010). Müasir Azerbaycan Dili, Morfologiya. Bakü: Elm ve Tahsil.
• Kerimoğlu, C. (2011). Kiplik İncelemeleri ve Türkçe. İzmir: Dinozor Kitabevi.
• Kerimoğlu, C. (2018). Kiplik ve Kip. Pegem Akademi.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Lyons, J.(1997). Semantics (Volume 2). USA: Cambridge University Press.
• Memmedhanlı, E. (2013). Seçilmiş Eserleri. Bakü: Tehsil.
• Mustafa, F. (2016). Seçilmiş Eserleri. I. Cilt. Bakü: Ecoprint.
• Nerimanov, N. (2004). Seçilmiş Eserleri. Bakü: Lider Neşriyatı.
• Palmer, F, R. (1986). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press, First Edition.
• Palmer, F. R. (2001). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press, econd Edition.
• Papafragou, A. (200). Modality: İssues in the Semantics- Pragmatics İnterface. Amsterdam: New York Elsevier.
• Potner, P. (2009). Modality. Oxford: Oxford University Press.
• Rüstemova, G. (2013). Kömekçi Nitg Hisseleri. Bakü: Şark Garp.
• Rüstemov, R. (1996). Müasir Türk Dillerinde Kömekçi Nitg Hisseleri. Bakü: BDU Neşriyatı.
• Serebrennikov, B. A ve Hacıyeva, N. Z. (2002). Türk Dillerinin Mükayiseli Grammatikası. Bakü: Seda.
• Şıhlı, İ. (2005). Seçilmiş Eserleri. II Cilt, Bakü: Şark- Garp.
• Sweetser, Eve E. (1990). From Etymology to Pragmatics: Metaphorical and Cultural Aspects of Semantic Structure. Cambridge: Cambridge University Press. Türkçe Sözlük (2011). Ankara: TDK Yayınları.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Zeynalov, F. (1965). Müasir Türk Dillerinde Edat ve Modal Sözler. Bakü.
• Zeynalov, F. (1971). Müasir Türk Dillerinde Kömekçi Nitg Hisseleri. Bakü.
• Zeynalov, F. (2008). Türk Dillerinin Mügayiseli Grammatikası, I hisse (Fonetika, Leksika, Morfologiya). Bakü: MBM Neşriyatı.