On the Novel of Ayaz Ishakî’s Mulla Babay

Yıl 2024, Sayı: 57, 87 - 124, 25.03.2024

Murat Uzun

https://doi.org/10.24155/tdk.2024.233

Öz

Ayaz İshakî was born on February 23, 1878 in Kazan. He attended Tatar Teacher Training School after training in madrasa. Ishakî, who started to write in this period, published many newspapers and magazines throughout his life, and also wrote plays, stories, novels, etc. He died in Ankara on July 22, 1954. Ishakî, who is a journalist, writer and politician, tended toward socialism for a while, but he changed his orientation because the developments were not as he desired. Tercüman newspaper, which he read in his youth, laid the foundations for his nationalist and liberal ideas. Ishakî emphasized Tatar/Turkish identity in his works and tried to benefit from the phenomenon of religion to protect the Tatars, acting with a pragmatist perception. Mulla Babay is written in Finland (1910) and published in Kazan (1912). In this novel, Halim, an intelligent Tatar young man who studied at the madrasa, was put in the center, and a critical approach towards the traditionalist understanding was displayed. In this work, the education life of Halim, who was born in a village near the Kazan, as the youngest son of a modest peasant family, started in the village madrasa and then continued in two different madrasas in the city. Through Halim’s madrasa education, the traditionalist tradition is tried to be shown to the readers. In this study, based on text analysis, the linguistic and stylistic features of the work will be discussed, thus contributing to a better understanding of both the work and the author.

Anahtar Kelimeler

Ayaz Ishakî, Tatars, madrasa, novel, language, style

Etik Beyan

Ethics Committee Approval Ethical committee approval is not required for this research. Conflict of Interest The author declares no conflicts of interest in this study. Financial Disclosure This research received no external funding.

Ayaz İshakî’nin Mulla Babay Adlı Romanı Üzerine

Öz

Ayaz İshakî, 23 Şubat 1878 tarihinde Kazan’da doğmuş, medrese eğitimi sonrası Tatar Öğretmen Okuluna devam etmiştir. Eser vermeye bu dönemde başlayan İshakî, hayatı boyunca pek çok gazete ve dergi çıkarmış; ayrıca piyes, hikâye, roman vb. eserler yazmıştır. 22 Temmuz 1954 tarihinde Ankara’da vefat etmiştir. Gazeteci, yazar, siyasetçi kimlikleri olan İshakî, bir dönem sosyalizme meyletmiş ancak gelişmeler onun istediği gibi olmadığı için yönünü değiştirmiştir. Gençliğinde okuduğu Tercüman gazetesi ise onun milliyetçi ve hürriyetçi fikirlerinin temelini atmıştır. Pragmatist bir anlayışla hareket eden Ayaz İshakî, yazdığı tüm eserlerde Tatar/Türk kimliğine vurgu yapmış, Tatar halkını koruyabilmek için din olgusundan da yararlanmaya çalışmıştır. Mulla Babay (Molla Dede/ Hoca Efendi) adlı roman 1910 yılında Finlandiya’da kaleme alınmış ve 1912 yılında Kazan’da basılmış bir eserdir. Bu romanda medrese tahsili gören zeki bir Tatar genci olan Halim (Ḫelim) merkeze alınarak kadimci anlayışa yönelik eleştirel bir yaklaşım sergilenmiştir. Bu eserde Kazan şehrinin yakınlarındaki bir köyde, kendi hâlinde bir köylü ailesinin küçük oğlu olarak dünyaya gelen Halim’in köy medresesinde başlayan ve sonra şehirdeki farklı iki medresede devam eden öğrenim hayatı ele alınıp anlatılır; Halim ve onun medrese tahsilinden hareketle kadimci gelenek okurlara gösterilmeye çalışılır. Metin analizine dayalı olan bu çalışmada eserin dil ve üslup özellikleri ele alınacak, böylece hem eserin hem de yazarın daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ayaz İshakî, Tatarlar, medrese, roman, dil, üslup

Etik Beyan

Etik Komite Onayı Araştırmada etik kurul iznine gerek yoktur. Çıkar Çatışması Yazar, çıkar çatışması olmadığını beyan eder. Finansman Araştırma için herhangi bir mali destek alınmadı.

Kaynakça

• Abdullin, İ. A. ve ark. (1981). Tatar tělěněŋ aŋlatmalı süzlěgě III. Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Aksan, D. (2003). Her yönüyle dil: ana çizgileriyle dilbilim. Türk Dil Kurumu.
• Aktaş, Ş. (2015). Anlatma esasına bağlı edebî metinlerin tahlili-Teori ve uygulama. Kurgan Edebiyat.
• Alp, A. (2011). Kazan Tatarları arasında milliyetçilik akımı. Berikan.
• Baltabayev, H. (2006). Nesir ve üslup (Y. Avcı, Akt.). Beta.
• Binark, N. (1974). Ayaz İshakî İdilli (1878-1954). Kazan, 12, 8-17.
• Çağatay, T., Akış, A. ve Çağatay-İshakî, S. (1979). Ayaz İshakî İdilli’nin eserleri. T. Çağatay ve ark. (Haz.), Muhammed Ayaz İshakî hayatı ve faaliyeti 100. doğum yılı dolayısıyla içinde (s. XXII-XXIV). Ayyıldız.
• Çetişli, İ. (2017). Edebiyat sanatı ve bilimi. Akçağ.
• Çoban, A. (2004). Edebiyatta üslup üzerine (Sözün tadını dilde duymak). Akçağ.
• Coşkun, M. (2010). Üslup çalışmaları üzerine. H. Aynur ve ark. (Haz.), Nesrin inşası: düzyazıda dil, üslup ve türler (Eski Türk edebiyatı çalışmaları V) içinde (s. 72-83). Turkuaz.
• Demirci, M. ve Gün, M. (2012). Rızaeddin Fahreddin’in edebî eserlerinde üslup. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(8), 429-458.
• Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca–Türkçe ansiklopedik lûgat (A. S. Güneyçal, Haz.). Aydın.
• Eḫmedullin, A.Ġ. (1990). Edebiyat bělěmě süzlěgě. Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Giniyatullina, A. (1970). Pisateli Sovetskogo Tatarstana. Tatarskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
• İbrahimov, Ġ. ve Battal, Ġ. (1914). Yaŋa edebiyat. Lit-Tipografiya İ.N. Ḫaritonova.
• İsḫaqıy, Ġ. (1991). Zindan–Saylanma proza hem seḫne eserlerě (L. Ġaynanova, Haz.). Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• İsḫaqıy, Ġ. (1998). Ġayaz İsḫaqıy–Eserler 1 (L. Ġaynanova, Haz.). Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• İsḫaqıy, Ġ. (2001). Ġayaz İsḫaqıy–Eserler 3 (L. Ġaynanova, Haz.). Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• İsḫaqıy, Ġ. (2009). Ġayaz İsḫaqıy-Eserler 5 (M. Ḫ. Ḫesenov ve ark., Haz.). Tatarstan Fenner akademiyası Ġalimcan İbrahimov isěměndegě Těl, edebiyat hem senġat’ institutı.
• İslâm ansiklopedisi. El-Kâfiye. 26.06.2023’te https://islamansiklopedisi.org.tr/ el-kafiye adresinden edinilmiştir.
• Kamalieva, A. (2009). Romantik milliyetçi Ayaz İshakî. Grafiker.
• Karabulut, M. (2019). Üslup bilim (stilistik) ve Necip Fazıl Kısakürek’in şiirleri üzerinde stilistik bir inceleme. Akçağ.
• Karataş, T. (2001). Ansiklopedik edebiyat terimleri sözlüğü. Yedi Gece.
• Komisyon (2018). Meşhür ediběběz we böyěk yulbaşçıbız Ġayaz Efendě İsḫaqıy cenablerěněŋ qısqaça tercemei ḫelě we icatı (eděplěgěne 40 yıl tuluw uŋayı bělen, 1897-1937). Şu kitapta: Ruḫiy miras ězlenüwler hem tabışlar/duḫovnoye naslediye poiski i otkrıtiya (Red. İ.Ġ.Ġumerov). Tatarstan Respublikası Fenner Akademiyesěněŋ Ġ.İbrahimov İsěměndegě Těl, Edebiyat hem Senġat’ İnstitutı, 12-19.
• Kurban, İ. (2014). Yaşlı tarihin yankısı (Bulgar–Tatar tarihi ve medeniyeti). Bilge Kültür Sanat.
• Öner, M. (2015). Kazan-Tatar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Pospelov, G. (2014). Edebiyat bilimi (Y. Onay, Çev.). Evrensel.
• Rifat, M. (2018). Açıklamalı göstergebilim sözlüğü. Alfa.
• Sazyek, H. (2013). Roman terimleri sözlüğü. Hece.
• Seḫapov, E. (1997a). İsḫaqıy icatı. Tatar “Miras” Kitap Neşriyatı.
• Seḫapov, E. (1997b). İsḫaqıy hem XX ġasır Tatar edebiyatı. Tatar “Miras” Kitap Neşriyatı.
• Seydahmet, K.C. (1979). Kazan edebiyatı ve Ayaz İshakî. T. Çağatay ve ark. (Haz.), Muhammed Ayaz İshakî hayatı ve faaliyeti 100. doğum yılı dolayısıyla içinde (s. 150-157). Ayyıldız Matbaası.
• Soykan, Ö. N. (2019). Edebiyat sosyolojisi kuram ve uygulama. Bilge Kültür Sanat.
• Türkçe sözlük. (2011). Türk Dil Kurumu.
• Uzun, M. (2020). Ayaz İshakî’nin “Öyge Taba” adlı romanı üzerinde dil ve üslup incelemesi (Tez No. 627994) [Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. Multilingual.
• Wellek, R. ve Warren, A. (2019). Edebiyat biliminin temelleri (Ö. F. Huyugüzel, Çev.). Dergâh.
• Yarullina Yıldırım, R. (2023). Ayaz İshaki’nin ilk dönem edebȋ yaratıcılığı üzerine genel bir bakış. İdil Ural Araştırmaları Dergisi, 5(1), 75-91. https://doi. org/10.47089/iuad.1291849
• Yarullina Yıldırım, R. (2016). Tatar nesri ve romantizm estetiği. Kesit.
• Yuziyev, N. ve ark. (2001). Türkiye dışındaki Türk edebiyatları antolojisi 18–Tatar edebiyatı II (F. Özkan, İ. Türkoğlu, O. Söylemez ve H. Celal, Akt.).Kültür Bakanlığı.
• Zahidullina, D. (2023). Ayaz İshaki’nin edebi yaratıcılığı: Milleti yüceltme/dönüştürme yollarını arama (A. E. Demirkaya, Akt.). Kardeş Kalemler, 199, 33-36.
• Zaripova Çetin, Ç. (2023). Ayaz İshaki eserlerinde güncel sorunlar. Kardeş Kalemler, 199, 66-72.