Türk Mutfak Kültüründe Bal ve Türkiye’de Yer Alan Coğrafi İşaretli Ballar Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 75 - 93, 18.07.2024

Ayşe Nur Uslu

https://doi.org/10.37847/tdtad.1458646

Cited By: 1

Öz

Amaç: Yapılan bu çalışmada balın Türk Mutfak kültüründe kullanımının ve Türkiye’deki coğrafi işaretli balların araştırılması amaçlanmıştır. Ayrıca çalışmada coğrafi işaretli balların tanıtılması, coğrafi işaretin kültürel mirasımızın korunması ve gelecek nesillere aktarılmasındaki önemi konusunda tüketici ve üreticiler açısından farkındalık oluşturmak hedeflenmiştir.
Yöntem: Bu çalışma nitel bir araştırmadır. Çalışmada verilerin toplanması, nitel araştırma tekniklerinden biri olan doküman analizi yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Çalışmada ikincil kaynaklardan faydalanılmıştır. Bu doğrultuda coğrafi işaret, balın tanımı ve tarihi, balın Türk mutfağındaki yeri ve Türkiye’deki coğrafi işaretli ballar ilgili literatür taranarak araştırma gerçekleştirilmiştir.
Bulgular: İlk çağlardan günümüze kadar en önemli beslenme kaynaklarından biri olan balın Türk mutfak kültüründeki kullanımı oldukça önemli bir yere sahiptir. Bal sadece mutfakta değil aynı zamanda sağlık, kozmetik, tarım, hukuk ve ticaret gibi alanlarda da kendine önemli bir yer bulmuştur. Bal, Türk mutfağında tatlandırıcı bir unsur olarak birçok yemek, tatlı, şerbet ve şekerlemede kullanılmaktadır. Ülkemizde coğrafi koşullara göre çok çeşitli bal türleri bulunmaktadır. Türk Patent ve Marka Kurumunda kayıtlı ürün grupları içerisinde 26’sı menşe adlı, 3’ü mahreç işaretli olmak üzere toplam 29 adet coğrafi işaretli bal olduğu tespit edilmiştir.
Sonuç: Bal, ilk çağlardan günümüze kadar insanlık tarihinde en önemli beslenme kaynaklarından biri olmuş, tarihsel süreç içerisinde de Türk mutfak kültüründe yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Türkler İslamiyet’i kabul etmeden önce, Orta Asya’dan günümüze kadar her dönemde balı beslenme ve tedavi amaçlı kullanmışlardır. Bu dönemler içerisinde özellikle Osmanlı döneminde en yaygın kullanıma sahiptir. Türkiye’nin, coğrafi koşulları ve zengin florası sayesinde ülkemizde arıcılık faaliyetleri oldukça yaygındır. Ülke çapında farklı bölgelerde çok sayıda bal çeşidi bulunurken bu balların çoğunluğu coğrafi işaret tescili altında değildir. Bu balların bilinirliğinin artırılması ve gelecek nesillere aktarmak için tescil altına alınması konusunda çalışmalar yapılmasının Türk mutfak kültürünün korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından önemli olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Coğrafi işaret, bal, Türk mutfağı, gastronomi, turizm, sürdürülebilirlik

Honey in Turkish Culinary Culture and a Research on Geographical Indication Honeys in Turkey

Öz

Purpose: The aim of this study was to investigate the use of honey in Turkish culinary culture and geographically marked honeys in Turkey. In addition, it was aimed to introduce geographically marked honeys and to raise awareness among consumers and producers about the importance of geographical indication in protecting our cultural heritage and transferring it to future generations.
Method: This study is a qualitative research. The collection of data in the study was carried out by document analysis method, which is one of the qualitative research techniques. Secondary sources were utilised in the study. In this direction, geographical indication, definition and history of honey, the place of honey in Turkish cuisine and geographically marked honeys in Turkey were reviewed and the research was carried out by scanning the relevant literature.
Findings: The use of honey, one of the most important sources of nutrition from ancient times to the present day, has a very important place in Turkish culinary culture. Honey has found an important place not only in the kitchen but also in areas such as health, cosmetics, agriculture, law and trade. Honey is used in many dishes, desserts, sorbets and confectionery as a flavouring element in Turkish cuisine. In our country, there are various types of honey according to geographical conditions. Among the product groups registered in the Turkish Patent and Trademark Office, it has been determined that there are a total of 29 honeys with geographical indications, 26 of which are named origin and 3 of which have geographical indications.
Conclusion: Honey has been one of the most important sources of nutrition in the history of mankind from the earliest ages to the present day, and has been widely used in Turkish cuisine culture in the historical process. Turks have used honey for nutrition and therapeutic purposes in every period from Central Asia to the present day before they accepted Islam. Among these periods, it has the most widespread use especially in the Ottoman period. Thanks to Turkey's geographical conditions and rich flora, beekeeping activities are quite common in our country. While there are many honey varieties in different regions throughout the country, the majority of these honeys are not under geographical indication registration. It is thought that it is important to increase the awareness of these honeys and to carry out studies on the registration of these honeys in order to transfer them to future generations in order to protect and ensure the sustainability of Turkish culinary culture.

Anahtar Kelimeler

Geographical indication, honey, Turkish cuisine, gastronomy, tourism, sustainability

Kaynakça

• Acar, G., Güneş, M. (2023). Klasik Türk Şiirinde Bal. Anasay(26), 26-38. Apaydın, D. (2022). Trakya Yöresi Ballarının Mineral İçeriği ve Bazı Tipik Kalite Parametreleri Açısından Değerlendirilmesi. Gıda, 47(5), 804-819.
• Atabey, S. (2023). Antik Dönemde Bal: Antik Miras Olarak Günümüze Taşınmış Yöresel Tarif “Çitirmek”. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi(11), 83-96.
• Aydın, F. (2023). Şairin Mutfağından Şerbet Çeşitleri. Hafıza, 5(1), 69-91.
• Bakkaloğlu, Z. (2023). Arı Ürünlerinin Türk Mutfağında Kullanımı, içinde Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Uluslararası Araştırmalar, (Editör: Dursun Köse) Platanus Publishing, 587-606.
• Balcı, A. (2016). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Pegem Akademi.
• Bayissa, M., Lauwers, L., Mitiku, F., de Graaf, D. C., Verbeke, W. (2024). System Mapping of the Production and Value Chain to Explore Beekeeping Potential in Southwest Ethiopia. Insects, 15(2), 106.
• Becerril-Sanchez, ´ A.L., Quintero-Salazar, B., Dublan-García, ´ O., Escalona-Buendía, H.B., 2021. Phenolic compounds in honey and their relationship with antioxidant activity, botanical origin, and color. Antioxidants 10 (11), 1700.
• Besah‐Adanu, C., Bosselmann, A. S., Hansted, L., Kwapong, P. K. (2019). Food origin labels in Ghana: Finding inspiration in the European geographical indications system on honey. The Journal of World Intellectual Property, 22(5-6), 349-363.
• Besah-Adanu, C. K. (2018). An Evaluation of Honey Produced in the Volta Region of Ghana Towards Certification as a Geographical Indications (GI) Product, (Doctoral dissertation, University of Cape Coast).
• Cassago, A. L. L., Artêncio, M. M., de Moura Engracia Giraldi, J., Da Costa, F. B. (2021). Metabolomics as a marketing tool for geographical indication products: a literature review. European Food Research and Technology, 247(9), 2143-2159.
• Cebeci, T. (2019). Türk Mutfağına Ait Tatlıların Bölge Temelinde Analizi, Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
• Coşkun, A. S. (2023). Piyasadaki Bazı Bal, Reçel ve Pekmezlerin Hmf Miktarının Yüksek Performanslı Sıvı Kromatografisi (Hplc) ile Belirlenmesi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Beslenme Ve Diyetetik Anabilim Dalı Beslenme Ve Diyetetik Bilim Dalı, İstanbul.
• Cömert, M., Çetin, K. (2017). Gastronomi temalı yerel festivaller üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (54), 1092-1101.
• Çakmakçı, S., Salık, M. A. (2021). Türkiye'nin coğrafi işaretli peynirleri. Akademik Gıda, 19(3), 325-342.
• Çerkez, M. (2021). Tarihi Ve Kültürel Özellikleri İle Kars’taki Turizm Faaliyetlerinde Gastronomik Unsurların Önemi. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1(50), 43-63.
• Datta, S., Manchikanti, P., & Bhattacharya, N. S. (2024). Comparative Perspectives on the Protection of Food Geographical Indications in Asian Countries. Asian Journal of Comparative Law, 1-18.
• Demirgül, F. (2018). Çadırdan Saraya Türk Mutfağı. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(1), 105-125.
• Doğan, N., & Adanacıoğlu, H. (2023, June). Coğrafi İşaret Tescilli Kelkit Kuru Fasulyesi Üretimi Yapan ve Yapmayan Çiftçilerin Pazarlama Kanalları. (p. 30). ICAFVP 2ND International Conference On Agriculture, Food, Veterinary And Pharmacy Sciences May 19 - 21, 2023 – Belgrade.
• dos Santos Scholz, M.B.; Júnior, A.Q.; Delamuta, B.H.; Nakamura, J.M.; Baudraz, M.C.; Reis, M.O.; Kato, T.; Pedrão, M.R.; Dias, L.F.; Dos Santos, D.T.R.; et al. (2020) Indication of the Geographical Origin of Honey Using Its Physicochemical Characteristics and Multivariate Analysis. J. 57, 1896–1903, Journal of Food Science and Technology, 1–8.
• Ertop, U. (2020). Kastamonu İlinde Üretilen Kestane Ballarının Bazı Ağır Metal İçerikleri ve Kimyasal Özelliklerinin Belirlenmesi, Kastamonu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu.
• Fenerci, B.Ş. (2021) Eskiçağ’da Bal, MASROP E-Dergi 15(1), 62-74.
• Ferek, Ö. (2016). Muğla İli Çam Ballarının Bazı Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi, Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ.
• Hatipoğlu, A., Batman, O. (2014) Osmanlı Saray Mutfağı’na Ait Gastronomik Unsurların Günümüz Türk Mutfağı ile Kıyaslanması, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 11 (2), 62-74.
• Hazarhun, E., & Tepeci, M. (2018). Coğrafi işarete sahip olan yöresel ürün ve yemeklerin Manisa’nın gastronomi turizminin gelişimine katkısı. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(Ek1), 371-389.
• Hepsağ F., 2019. Determination of total phenolic compounds and antioxidant capacity of Anzer honey produced in Rize, Turkey. Gıda The Journal of Food, 44(4): 641-653.doi: 10.15237/gida.GD19046E-ISSN 1309-6273, ISSN 1300-3070.
• Kadıoğlu, B., Kadıoğlu, S., Turan, Y. (2012). Gevenlerin Astragalus sp.) Farklı Kullanım Alanları Ve Önemi. Alinteri Journal of Agriculture Science, 14(1), 17-26.
• Kalekahyası, S., Göktaş, B. (2022). Coğrafi İşaret Almış Yöresel Ürünlerin Bilinirlik Düzeyi ve Tüketici Tutumlarına Etkisi: Bayburt İli Örneği. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(3), 673-702.
• Kara, Ç. Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(47), 74-88.
• Karaman, N. (2023). Orta Asya’dan Cumhuriyet dönemi Türkiye’sine: tarihsel süreç içerisinde Türk mutfak kültürünün gelişimi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(49-1), 595-610.
• Keskin, M. A. (2023). Bir Turizm Ve Kültürel Miras Alanı Olarak Hatila Vadisi. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, 6(1), 33-44.
• Kıral, B. (2020). Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Korkmaz M, Avcı M, Özçelik R, 2018: Kızılçam ormanlarında çam balı üretimi kapsamında göçer arıcılığın sorunları. ISNOS-MED, 22-24 October, Isparta.
• Köşker, H., Özbey, Z. (2021). Türk Mutfak Kültüründe Çorba ve Coğrafi İşaretli Çorbalar Üzerine Bir Değerlendirme. Gastroia: Journal of Gastronomy And Travel Research, 5(3), 471-489.
• Kutlu, M. A., Gül, A. (2021). Siirt İli Pervari İlçesi Arıcılığı, Hastalıklarının Tanınırlıkları ve Koloni Kayıpları Üzerine Bir Çalışma. Adyutayam Dergisi, 9(1), 13-21.
• Malkoç, M., Çakır, H., Kara, Y., Can, Z., Kolaylı, S. (2019). Phenolic composition and antioxidant properties of Anzer honey from black sea region of Turkey. Uludağ Arıcılık Dergisi, 19(2), 143-151.
• Markos, M. U., Tola, Y., Kebede, B. T., & Ogah, O. (2023). Metabolomics: A suitable foodomics approach to the geographical origin traceability of Ethiopian Arabica specialty coffees. Food Science & Nutrition, 11(8), 4419-4431.
• Mwakaje, A. E. G., Bosselmann, A. S., Hansted, L., Nyunza, G., & Maganga, F. (2018). Using geographical indications for signalling quality and reducing transaction costs of marketing Uyui honey from Tanzania. Forests, trees and livelihoods, 27(2), 118-138.
• Okan, T., Köse, C. (2021). Orman Ürünleri Açısından Fikri Mülkiyet Haklarından Faydalanma Olanakları. Ekoloji ve Ekonomi Ekseninde Türkiye’de Ormanlar ve Ormancılık, Sonçağ Akademi, s.273-304.
• Örük, G., Yılmaz, A., Kara, M. A., Mıkaıl, N., Erkan, C. (2022). Bal Üretiminin Brüt Kâr Analizi: Siirt İli Örneği. Hayvansal Üretim, 63(2), 136-142.
• Pamukçu, H., Saraç, Ö., Aytuğar, S., & Sandıkçı, M. (2021). The effects of local food and local products with geographical indication on the development of tourism gastronomy. Sustainability, 13(12), 6692.
• Pehlivan T. 2023. Kestane balinin gastronomideki önemi ve antioksidan potansiyeli. Turkish J Agri Food Sci Tech, 11(1): 88-96.
• Saklı, A., Eroğlu, B. (2016). Rize’nin kruvaziyer turizm potansiyelinin incelenmesi, II. Rize Sempozyumu: Turizm, 04-06 Kasım 2016, Rize.
• Sautier, D., Mengistie Alemu, G., & Tibebe Degefie, D. (2018). Honey and geographical indications: Why is honey a good pilot product for the implementation of Geographical Indications labeling in Ethiopia? Ethiopian Apiculture Board.
• Serçeoğlu, N. (2014). Yöre halkının mutfak kültürünü tanıma durumunun tespit edilmesi: Erzurum ili örneği. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 2(4), 36-46.
• Şahin, Ö. ve Aydın, A. (2021). Kültürel, gastronomik ve turistik değer: Muğla’da arıcılık ve Özel Muğla Arıcılık Müzesi örneği. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(1), 459-473.
• Şavkay, T. (2000). Osmanlı Mutfağı. İstanbul: Şekerbank, 22- 241.
• Tan, A.Bakır, M. (2023) Rize İlinde Coğrafi İşaretli Ürünlerin Korunması ve Geliştirilmesi, Kaçkar Sosyal Bilimler Dergisi, , 1(1), 1-8.
• Tokatlı, C., Aksoy, M. Altıntaş, V.(2024) Coğrafi İşaretli Yerel Gastronomi Ürünü: Şile Kestane Balı. Alptekin, S. ve Çağdaş, A. (Ed.) Sofradaki Bilim ve Lezzetteki Sanat (ss.420-435) içinde, Detay Yayıncılık, Ankara.
• Türk Patent ve Marka Kurumu (2024). Coğrafi İşaretler Portalı. ci.turkpatent.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 5 Mart 2024).
• Türk, Ö. (2023). Coğrafi İşaretli Ürünlerin Gastronomi Turizmine Katkısının Yerel İşletmeler Tarafından Değerlendirilmesi (Kayseri İli Örneği). Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Yüksek Lisans Tezi, Aksaray.
• Yin, X., Li, J., Wu, J., Cao, R., Xin, S., & Liu, J. (2024). Impacts of Geographical Indications on Agricultural Growth and Farmers’ Income in Rural China. Agriculture, 14(1), 113.
• Yüzbaşıoğlu, R. (2022). Bireylerin bal tüketimi ve yöresel ürün olan zara balı tercih nedenleri (Sivas İli Merkez İlçe Örneği). Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(1), 16-27.
• Yüzer, S. (2022). Kayseri İlinin UNESCO Gastronomi Yaratıcı Şehirler Ağına Katılmasına İlişkin Yerel Yönetim ve Sivil Toplum Kuruluşlarının Bakış Açısı Üzerine Bir Araştırma, Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir.