Çocuklar için Gıda ve Beslenme Okuryazarlık Ölçeği’nin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 3, 1857 - 1876

Arzu Tanış Özçelik , Eyüp Yılmaz , Rümeysa Özmaldar

https://doi.org/10.37217/tebd.1513748

Öz

Bu çalışmada, ilkokul öğrencilerinin gıda ve beslenme okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi için geçerli ve güvenilir bir ölçek formunun geliştirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklem grubunu uygun örnekleme yöntemi ile belirlenen 929 ilkokul dördüncü sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırma verileri, araştırmacılar tarafından geliştirilen ve 26 maddeden oluşan taslak Gıda ve Beslenme Okuryazarlık Ölçeği (GBOÖ) aracılığıyla toplanmıştır. Açımlayıcı faktör analizi sonucunda 15 maddeden oluşan dört faktörlü (zararlı tüketim, ambalaj okuma, faydalı tüketim ve etkileşim) bir yapı elde edilmiş ve elde edilen yapı doğrulayıcı faktör analizi ile doğrulanmıştır (χ2/sd= 1,729; RMSEA=.040; SRMR=.043; CFI=.92; TLI=.90). Ayrıca GBOÖ'nün yakınsak ve ayırt edici geçerliğe sahip olduğu belirlenmiştir. Ölçme aracının güvenirlik çalışmaları kapsamında Cronbach Alpha (α) iç tutarlılık ve kompozit (CR) güvenirlik katsayıları hesaplanmış ve test yarılama tekniğinden faydalanılmıştır. Elde edilen sonuçlar GBOÖ'nün güvenilir sonuçlar ürettiğini ortaya koymuştur. Sonuç olarak geliştirilen GBOÖ’nün çocukların gıda ve beslenme okuryazarlık düzeylerini geçerli ve güvenilir bir şekilde ölçebilecek bir araç olduğu ortaya çıkmıştır. GBBÖ, öğrencilerin gıda ve beslenme okuryazarlık düzeylerini izlemek ve değerlendirmek için kullanılabilir.

Anahtar Kelimeler

Gıda ve beslenme okuryazarlığı, İlkokul öğrencileri, Ölçek geliştirme, Geçerlik ve güvenirlik

Development of the Food and Nutrition Literacy Scale for Children: Validity and Reliability Study

Öz

In this study, it is aimed to develop a valid and reliable scale form to measure the food and nutrition literacy levels of primary school students. The sample group of the study consisted of 929 fourth grade primary school students, determined by the convenience sampling method. The research data were collected through the draft form of Food and Nutrition Literacy Scale (FNLS), developed by the researchers and consisting of 26 items. As a result of the exploratory factor analysis, a four factor structure consisting of 15 items (harmful consumption, package reading, beneficial consumption and interaction) was obtained and the obtained structure was confirmed by the confirmatory factor analysis (χ2/sd=1.729; RMSEA=.040; SRMR=.043; CFI=.92; TLI=.90). In addition, it was determined that the FNLS had convergent and distinctive validity. Within the scope of the reliability studies of the measurement tool, Cronbach Alpha (α) internal consistency and composite (CR) reliability coefficients were calculated, and the test split-half technique was utilized. The obtained results showed that the FNLS produced reliable results. As a result, it was found that the developed FNLS was a tool that could measure children's food and nutrition literacy levels in a valid and reliable way. The FNLS can be used to monitor and evaluate students' food and nutrition literacy levels.

Anahtar Kelimeler

Food and nutrition literacy, Primary school students, Scale development, Validity and reliability

Kaynakça

• Adıbelli, D. & Saçan, S. (2018). Lise gençlerinde beslenme alışkanlıkları, enerji içeceği ve takviye gıda kullanımı. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 6(15), 113-134.
• Aktaş, N. & Özdoğan, Y. (2016). Gıda ve beslenme okuryazarlığı. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 20(2), 146-153.
• Altun, H. K., Suna, G., Kürklü, N. S., Ermumcu, M. Ş. K., Ateş, Z., Akçınar, E., & Akın, H. (2022). Evaluation of the relationship between nutrition literacy and health literacy in adults. Journal of Nutrition and Dietetics, 50(2), 30-38. https://doi.org/10.33076/2022.BDD.1642
• Amin, S., Lehnerd, M., Cash, S. B., Economos, C. D., & Sacheck, J. M. (2019). Development of a tool for food literacy assessment in children (TFLAC). Journal of Nutrition Education and Behaviour, 51(3), 364–369.
• Amouzandeh, C., Fingland, D., & Vidgen, H. A. (2019). A scoping review of the validity, reliability and conceptual alignment of food literacy measures for adults. Nutrients, 11(4), 801. https://doi.org/10.3390/nu11040801
• Ashoori, M., Omidvar, N., Eini-Zinab, H., Shakibazadeh, E., Doustmohammadian, A. (2020). Development and validation of food and nutrition literacy assessment tool for Iranian high-school graduates and youth. International Journal of Preventive Medicine, 11, 1–14. https://doi.org/10.4103/ijpvm.IJPVM_466_19
• Bahar, M. & Yılmaz, M. (2021). Gıda okuryazarlığı: Bileşenlerin tespiti ve tanımlanması. International Journal of Social Sciences and Education Research, 7(1), 38-62. https://doi.org/10.24289/ijsser.836121
• Brown, J. E. (2017). Nutrition through the lifecycle. Cengage Learning.
• Carroll, N., Perreault, M., Ma, D. W. L., & Haines, J. (2022). Assessing food and nutrition literacy in children and adolescents: A systematic review of existing tools. Public Health Nutrition, 25(4), 850–865. https://doi.org/10.1017/S1368980021004389
• Comrey, A. L. & Lee, H. B. (1992). A first course in factor analysis (2. b.). Psychology.
• Demiray, G. & Yorulmaz, F. (2023). Halk sağlığı bakışıyla obezite yönetimi. Sağlık Bilimlerinde Değer, 13(1), 147-155.
• Demir-Özdenk, G. (2021). Geç dönem adolesanların gıda ve beslenme okuryazarlığı düzeylerini saptamaya yönelik yeni bir ölçek geliştirme: gıda ve beslenme okuryazarlığı ölçeği-geçerlik ve güvenirlik çalışması (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Dilsiz, B. & Aktaş, B. (2023). Lise öğrencilerinde beslenme okuryazarlığı ve obezite yaygınlığının değerlendirilmesi. Sağlık Bilimleri Dergisi, 32(2), 229-236. https://doi.org/10.34108/eujhs.1104045
• Doustmohammadian, A., Omidvar, N., Keshavarz-Mohammadi, N., Abdollahi, M., Amini, M., & Eini-Zinab, H. (2017). Developing and validating a scale to measure Food and Nutrition Literacy (FNLIT) in elementary school children in Iran. PLoS ONE 12(6), e0179196. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0179196
• Doustmohammadian, A., Keshavarz-Mohammadi, N., Omidvar, N., Amini, M., Abdollahi, M., Eini-Zinab, H., …, & Nutbeam, D. (2019). Food and nutrition literacy (FNLIT) and its predictors in primary school children in Iran. Health Promotion International, 34(5), 1002–1013. https://doi.org/10.1093/heapro/day050
• Doustmohammadinan, A., Omidvar, N., Keshavarz-Mohammadi, N., Eini-Zinab, H., Amini, M., Abdollahi, M., …, & Amirhamidi, Z. (2021). Food and Nutrition Literacy (FNLIT) is associated to healthy eating behaviors in children. Nutrition and Food Sciences Research, 8(3), 37-47.
• DSÖ. (2024). Obesity and overweight. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight sayfasından erişilmiştir.
• Endam, G. (2024). İşitme engelli öğrencilere oyunlaştırılmış web 2.0 araçları ile gıda ve beslenme okuryazarlığının kazandırılması (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Erem, S. & Bektaş, Z. (2023). Genç erişkinlerde beslenme okuryazarlığı düzeyi yaşam kalitesi ile ilişkili midir? Food and Health, 9(2), 129-138. https://doi.org/10.3153/FH23012
• Fornell, C. & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39-50.
• GBD 2017 Diet Collaborators. (2019). Health effects of dietary risks in 195 countries, 1990-2017: A systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. Lancet, 393(10184), 1958-1972. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(19)30041-8
• Guttersrud, O. & Petterson, K. S. (2015). Young adolescents’ engagement in dietary behaviour –the impact of gender, socio-economic status, self-efficacy and scientific literacy. Methodological aspects of constructing measures in nutrition literacy research using the Rasch model. Public Health Nutrition, 18, 2565–2574.
• FAO. (2023). Türkiye Gıda Okuryazarlığı Stratejisi ve Eylem Planı 2022-2028. https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Belgeler/DB_Gida_Isletmeleri/Gida_Okuryazarligi_Eylem_Plani.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Field, A. (2013). Discovering statistics using SPSS for Windows (4. b.). Sage.
• Incedal-Sonkaya, Z., Balcı, E., & Ayar, A. (2018). Üniversite öğrencilerinin gıda okuryazarlığı ve gıda güvenliği konusunda bilgi, tutum ve davranışları: "Amasya Üniversitesi Sabuncuoğlu Şerefeddin Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu örneği". Turkish Bulletin of Hygiene and Experimental Biology, 75(1), 53-64.
• Kaiser, H. F. (1974). An index of factorial simplicity. Psychometrika, 39, 31–36.
• Khorramrouz, F., Doustmohammadian, A., Amini, M., Pourhosein-Sarivi, S., Khadem-Rezaiyan, M., Shadmand-Foumani-Moghadam, M. R. & Khosravi, M. (2022). Validity of a modified food and nutrition literacy (M-FNLIT) questionnaire in primary school children in Iran. British Journal of Nutrition, 127(10), 1588-1597. https://doi.org/10.1017/S0007114521001586
• Liu, T., Su, X., Li, N., Sun, J., Ma, G., & Zhu, W. (2021). Development and validation of a food and nutrition literacy questionnaire for Chinese school-age children. PLoS One, 16(1), e0244197.
• Mengi-Çelik, Ö., Karacil-Ermumcu, M. S. & Ozyildirim, C. (2023). Turkish version of the ‘food and nutrition literacy questionnaire for Chinese school-age children’ for school-age adolescents: a validity and reliability study. BMC Public Health 23, 1807. https://doi.org/10.1186/s12889-023-16732-2
• Mollborn, S. & Lawrence, E. (2018). Family, peer, and school influences on children’s developing health lifestyles. Journal of Health and Social Behaviour, 59(1), 133-150.
• Naigaga, D. A., Pettersen, K. S., Henjum, S., & Guttersrud, Ø. (2018). Assessing adolescents’ perceived proficiency in critically evaluating nutrition information. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 15(61), 1-13.
• Patil, V. H., Singh, S. N., Mishra, S., & Donavan, D. T. (2008). Efficient theory development and factor retention criteria: Abandon the ‘eigenvalue greater than one’criterion. Journal of Business Research, 61(2), 162-170.
• Perry, E. A., Thomas, H., Samra, H. R., Edmonstone, S., Davidson, L., Faulkner, A., …, & Kirkpatrick, S. I. (2017). Identifying attributes of food literacy: a scoping review. Public Health Nutrition, 20, 2406–2415.
• Reynolds, J. S., Treu, J. A., Njike, V., Walker, J., Smith, E., Katz, C. S., …, & Katz, D. L. (2012). The validation of a food label literacy questionnaire for elementary school children. Journal of Nutrition Education and Behaviour, 44(3), 262–266.
• Ronto, R., Ball, L., Pendergast, D., & Harris, N. (2016). Adolescents' perspectives on food literacy and its impact on their dietary behaviours. Appetite, 107, 549-557. https://doi.org/10.1016/j.appet.2016.09.006
• Skeaff, S. & O'Sullivan, T. (2015). Reliability and validity of an online questionnaire to measure food literacy in primary school children. The FASEB Journal, 29(1), 395-403. https://doi.org/10.1096/fasebj.29.1_supplement.395.3
• Sonay-Türkmen, A., Kalkan, İ., & Filiz, E. (2017). Adolesan Beslenme Okuryazarlığı Ölçeğinin Türkçe‘ye uyarlanması: Geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. International Peer-Reviewed Journal of Nutrition Research, 10, 1–16. https://doi.org/10.17362/dbhad.2017.2.01
• Steeves, E. A., Martins, P. A., & Gittelsohn, J. (2014). Changing the food environment for obesity prevention: Key gaps and future directions. Current Obesity Reports, 3, 451–458.
• Stjernqvist, N. W., Elsborg, P., Ljungmann, C. K., Benn, J., & Bonde, A. H. (2021). Development and validation of a food literacy instrument for school children in a Danish context. Appetite, 156, 1–10.
• Tabacchi, G., Battaglia, G., Messina, G., Paoli, A., Palma, A., & Bellafiore, M. (2020). Validity and internal consistency of the preschool-FLAT, a new tool for the assessment of food literacy in young children from the training-to-health project. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(8), 1-15. https://doi.org/10.3390/ijerph17082759
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2012). Using multivariate statistics. Pearson.
• Truman, E., Raine, K., Mrklas, K., Prowse, R., Hoed, R. C. D., Watson-Jarvis, K., …, & Elliott, C. (2017). Promoting children’s health: toward a consensus statement on food literacy. Canadian Journal of Public Health, 108(2), e211–e213.
• Vidgen, H. A. & Gallegos, D. (2014). Defining food literacy and its components. Appetite, 76, 50–59.
• Williams, O., Quinn, E., Ramirez, M., Sawyer, V., Eimicke, J. P., & Teresi, J. A. (2017). Development of a menu board literacy and self-efficacy scale for children. Journal of Nutrition Education and Behaviour, 49, 867–871.
• Yuen, E. Y. N., Thomson, M., & Gardiner, H. (2018). Measuring nutrition and food literacy in adults: a systematic review and appraisal of existing measurement tools. Health Literacy Research and Practice, 2(3), e134-e160.
• Zoellner, J., Connell, C., Bounds, W., Crook, L., & Yadrick, K. (2009). Nutrition literacy status and preferred nutrition communication channels among adults in the lower Mississippi delta. Preventing Chronic Disease, 6, A128.