ZONGULDAK’TA MADEN İŞÇİLERİNİN KÖMÜR OCAKLARINDA KULLANDIKLARI BAZI MADENCİLİK TERİMLERİ ÜZERİNE

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 3, 1334 - 1352, 15.09.2017

Hasan Özer Aykut Günaydın

Öz

Karaelmas diyarı ve emeğin
başkenti gibi ifadelerle özdeşleşen Zonguldak, kömür yataklarının zenginliği
ile Türkiye’nin maden bölgesinde önemli bir yer tutmaktadır. Kömürün bulunması
ve madenciliğin gelişmesi ile beraber şehir de bu gelişime ayak uydurarak
kendini yenilemiştir. Kömürün bulunduğu, ilk zamanlarda yabancı şirketlerin
Zonguldak’ta kömür işletmeciliğine başlaması ile beraber şehre yabancı bir
kültür ile dil de giriş yapmıştır. 1850’li yıllarda Osmanlı Devleti’nin zor
durumda olması ve dış borçlarının ödenmez durumlara gelmesinin sonucunda devlet
kömür ocaklarını yabancı şirketlere kiralamak veya yabancıların işletmesine
bırakmak durumunda kalmıştır. Daha çok Zafiropoulo, Giurgiu Kumpanyası, Kurci,
Kurtidi, Yorgi Vapur şirketi, Karamanyan şirketi, Rombaki kumpanyası gibi
isimlerle Rum, Ermeni, İngiliz şirketlerin ocaklar alarak işlettiği
görülmektedir. Bu şirketler ile ocakların isimleri, daha sonra havzada çeşitli
yerlerde bulunan başta cami, sokak, mahalle, kömür damarlarının olduğu yerlere
verilerek kullanılmaya başlanmıştır. Bu duruma bakılarak bölgeye gelen yabancı
dil ve kültürün şehir içerisinde belli yerlere ad olmasıyla dilin
kalıcılaştırılmaya çalışıldığı düşünülebilir. Ayrıca bu şirketlerin kendi
isimleri ile kömür işletmelerini açtıkları ve çoğunluğunu Londra’dan
getirttikleri maden aletlerini marka isimleriyle kullandıkları da
görülmektedir. “Ameleler” diye adlandırılan kömür işçileri bu aletlerin
isimlerini söylemekte güçlük çektiklerinden kendi dillerine, bölgenin konuştuğu
ağza uydurarak söylemişler; bu yolla işçiler arasında farklı bir madencilik
terimleri yekûnu oluşmuştur. Araştırmamızda Kilimli ilçesinde bulunan Karadon
Maden Ocağı’nda çalışan işçiler, maden teknikerleri ve maden mühendisleri,
Türkiye Taşkömürü Kurumu Üzülmez Müessesesine ait eğitim ocağında bulunan
işçiler ve maden mühendisleri ile Zonguldak’ın Beycuma ilçesi Asmacı
Mahallesine bağlı Karadere köyünde ve Kozlu ilçesine bağlı bazı köylerde
bulunan eski maden işçileri ile birlikte soru cevap şeklinde ses kayıt
cihazları yardımıyla konumuzun asıl amacı olan geçmişten günümüze Zonguldak’ta
maden işçilerinin kömür ocaklarında kullandıkları madencilik terimleri hakkında
bilgiler toplandı.

Anahtar Kelimeler

Zonguldak, Kömür Ocakları, Madencilik Terimleri, Maden İşçileri

Kaynakça

• ÇETİN, R. (2015). Uzun Mehmet: Efsane mi, Gerçek mi? Osmanlı Arşivleri ve Resmi Belgeler Ne Diyor? Ankara: Ses Matbaacılık. EDİGER, E, DÜNDAR, T. ve GÜYAGÜLER, T. (1979). Madencilik Terimleri Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. FALAY, N. ve ERİÇOK, R. E. (2016). Zonguldak Kömür Havzasının Cumhuriyet Öncesi ve Sonrasında Yönetimi, Yabancı Sermayesi ve Devletleştirilmesi. İnsan, Kimlik, Mekân Bağlamında Zonguldak Sempozyumu, 229-241. KORFAL, M. (Tarih Yok). Madenlerde Göçük. Zonguldak: Genel Maden İş Sendikası Yayınları. ÖCAL, M., GÜNGÖR, G. ve GÖK, M. Ş. (Tarih Yok) Resimli Madencilik Terimleri Sözlüğü. Ankara: Kutay Ofset. TÜRKÇE SÖZLÜK. (1998). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TERZİ, Â. (2016). Kömürün Dili: Zonguldak Yer Adlarının Oluşumunda Kömür Üretiminin Etkisi 1. Türk Dili Dergisi, 770, 89-94. TERZİ, Â. (2016). Kömürün Dili: Zonguldak Yer Adlarının Oluşumunda Kömür Üretiminin Etkisi 2. Türk Dili Dergisi, 771, 100-106. ZAMAN, E. M. (2012). Zonguldak İnsan Mekân Zaman. Zonguldak: TMMOB Maden Mühendisleri Odası Yayınları. İnternet Kaynakları Madencilik Terimleri Sözlüğü. http://www.migem.gov.tr/sozluk/sozluk.html (Erişim Tarihi: 06.03.2017). Madencilik Terimleri Sözlüğü. http://etimaden.gov.tr/tr/page/dijital-medya-maden-terimleri-sozlugu-a-harfi-ile-baslayanlar (Erişim Tarihi: 01.03.2017). Güncel Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts (Erişim Tarihi: 07.03.2017). Kaynak Kişiler Cenk ÇELİKEL; Yaş: 30, Karadon Taşkömürü İşletme Müessesesinde Maden Teknikeri, Zonguldak. Ergin ACAR; Yaş: 37, (Eskiden Kozlu’da işletilen şimdi kapanan) Star A.Ş. Maden Ocağı maden işçisi, Kozlu/Zonguldak. Haşim TAŞKIN; Yaş: 87, Kozlu Maden Ocağı’ndan Emekli Kazmacı, Futa Köyü Mahallesi Kozlu/Zonguldak. İsmail GÜNAYDIN; Yaş: 68, Kozlu Maden Ocağı’ndan Emekli Kazmacı, Karadere Köyü Asmacı Mahallesi Beycuma/Zonguldak. Mehmet ALTUNBAŞ; Yaş: 38, (Eskiden Kozlu’da işletilen şimdi kapanan) Star A.Ş. Maden Ocağı maden işçisi, Kozlu/Zonguldak. Namık ATALAY; Yaş: 54, Karadon Taşkömürü İşletme Müessesesi’nde Maden Mühendisi, Zonguldak. Nedim SEVİMLİ; Yaş: 42, Deka Madencilik İşletmesi’nde Hazırlık İşçisi. Futa Köyü Kozlu / Zonguldak. Sefa ELİBOL; Yaş: 64, Üzülmez Taşkömürü İşletme Müessesi İş Güvenliği Eğitim Daire Başkanlığı’nda Yüksek Maden Mühendisi, Zonguldak. Temel ÇAKIR; Yaş: 60, TTK Genel Müdürlüğü’nde Maden Mühendisi, Zonguldak.