FUZÛLÎ’NİN GAZELLERİNDE ARUZ UYGULAMALARI: FUZÛLÎ’NİN MED KULLANIMININ BÂKÎ’YLE MUKAYESESİ

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 837 - 876, 15.06.2018

Hasan Kaplan

Öz

Divan
edebiyatında söze ritim veren aruz vezni, ahenge de katkı sağlar. Aruz vezninde
ahenk, şairlerin şiiri kalıba uydurmak amacıyla yer verdikleri uygulamalarla
ortaya çıkmaktadır. Şairler, bu uygulamaları anlamı destekleyecek ve ahenge katkı
yapacak şekilde kullanmaya çalışmışlardır. Gerek imalenin gerekse meddin heceyi
olduğundan daha uzun okuma yönü, duygusal ögelerin ve sesin yansıtılmasında bu
iki uygulamayı ön plana çıkarmaktadır. Bu uygulamaların şiirdeki diğer ahenk
ögeleriyle birleşip manaya katkı yapmaları, aruz uygulamalarını bu yönüyle de
değerlendirmeyi gerekli kılmaktadır.

Bu çalışma,
Fuzûlî’nin aruz uygulamaları ve bu uygulamalar etrafındaki tasarruflarının
incelendiği, şairin üslubunun bir yönünün aydınlatılmaya çalışıldığı, “Fuzûlî’nin Gazellerinde Aruz Uygulamaları:
Fuzûlî’nin İmale Kullanımının Bâkî’yle Mukayesesi” adlı çalışmanın bir
devamıdır. Çalışmada Fuzûlî’nin, Türkçe
Divanı’nın gazeller bölümünde aruz uygulamalarından meddi, nasıl ve niçin
kullandığı incelenmiştir. Fuzûlî’nin med zevki, medle ahengi sağlama yolları,
divan edebiyatının aynı yüzyıldaki diğer büyük şairi Bâkî’nin med kullanımları
ile karşılaştırılıp Fuzûlî’nin Bâkî ile birleştiği ve ayrıştığı noktalar
gösterilmiştir. Her iki şairin med algısından hareketle aruz uygulamalarının ve
bu uygulamalara dayalı bazı tasarrufların nasıl görülmesi gerektiği, bu
uygulamaların anlam ve ahenkle münasebetinin olup olmadığı -Fuzûlî ve Bâkî’den
hareketle- incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fuzûlî, Bâkî, aruz vezni, med, ahenk

Kaynakça

• AYMUTLU, A. (1976). Arûz (6. baskı). İstanbul: Kutulmuş Matbaası.
• BİLGEGİL, K. (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât) (2. baskı). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• COŞKUN, M. (2010). Sözün Büyüsü Edebi Sanatlar (2. baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• DİLÇİN, C. (1999). Türk Şiir Bilgisi (5. baskı). Ankara: TDK Yayınları.
• DİLÇİN, C. (2010). Fuzulî’nin Şiiri Üzerine İncelemeler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• DİLÇİN, C. (2011). Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• DOĞAN, A. (2013). Açıklamalı ve Örnekli Aruz Bilgisi (2. baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• İLAYDIN, H. (1951). Türk Edebiyatında Nazım. İstanbul: Üçler Basımevi.
• İPEKTEN, H. (1994). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KAPLAN, H. (2011). “Bazı Türkçe Kelimelerde Mede Dair Düşünceler.” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/4, 633-647.
• KAPLAN, H. (2017). “Fuzûlî’nin Gazellerinde Aruz Uygulamaları: Fuzûlî’nin İmale Kullanımının Bâkî’yle Mukayesesi.” Route Educational and Social Science Journal, 19, 390-429.
• KAPLAN, H. (2017). Bâkî’nin Ses Dünyası. İstanbul: DBY Yayınları.
• KÖKSAL, F. (2009). “Metin Neşrinde Vezinle İlgili Problemler, Bazı Tespit ve Teklifler.” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3, 63-86.
• KÜÇÜK, S. (1994). Bâkî Dîvânı. Ankara: TDK Yayınları.
• OKAY, O. (2007). “Türk Aruzunun Uygulanmasında Gelişen Usûller.” A. K. İslam & S. Eker (Edt.) Edebiyat ve Dil Yazıları, Mustafa İsen’e Armağan, Ankara: Grafiker. PALA, İ. (2000). “İmale ile Med Arasında Bir Hata.” İlmî Araştırmalar, 10, 107-112.
• PARLATIR, İ. (2012). Fuzulî Türkçe Divan. Ankara: Akçağ Yayınları.
• SARAÇ, M. A. Y. (2009). “Klâsik Edebiyat Bilgisine Göre Divan Şiirinde Ahenk Ögeleri.” İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXXVII, 105-136.
• SARAÇ, M. A. Y. (2010). Klâsik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye (3. baskı). İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• SELÇUK, B. (2004). Ahenk Unsurları Bakımından Nef’î Dîvânı’nın Tahlili. Malatya: Özserhat Yayıncılık.
• SEVÜK, İ. H. (1942). Edebiyat Bilgileri. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• SILAY, K. (1999). “Müzik-Edebiyat Eleştirisi ve Divan Şiiri.” Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, M. Kalpaklı (Haz.), İstanbul: YKY.
• TAŞ, H. (2008). “Klasik Türk Şiirinde Türkçe Sözcüklerde Med.” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 19, 143-156.
• TOKATLI, Ü. (2001). “Aruzda ʿBir Buçuk Hece’ ve ʿMed’ Terimleri Üzerine.” Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni Bildiriler. Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yayınları. 12-13 Nisan 2001. Kayseri. (s. 707-710)
• ÜSTÜNOVA, K. (1998). “Dede Korkut Destanlarında Aralıklı İkilemeler.” Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 557, 464-470.
• ÜSTÜNOVA, K. (2004). “İletişim Açısından Ters Tekrar.” V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II. TDK Yayınları 885/II. 20-26 Eylül 2004. Ankara. (s. 3017- 3027.)