TÜRK DÜNYASINDA İLETİŞİM VE HABERLEŞMEDE A PRİORİ FORMLAR

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 3, 1437 - 1466, 03.10.2019

Baktıbek Isakov Uğur Ünal

Öz

İletişim
disiplin olarak kişilerarası iletişimi önsel iletişim olarak tanımlar.
Topluluksal ve teknolojik gelişmelerin ardından da örgütsel, toplumsal ve kitle
iletişim boyutuna eğilir. Bu makalede de bu dört boyutta iletişimi sağlamanın
yolları ve gelişimi üzerinde bir açılım yer almaktadır. Hatta bu boyutların
ötesinde insanın doğanın bir parçası olarak kendini keşfediş yolculuğunda
doğayı izlemesi, anlamaya çalışması, nasıl bir sistem içinde yer aldığını
kavramaya çalışması çabası ilk önsel iletişim olarak değerlendirilmiş ve de
insanın bulunduğu yer ve ortam (mekân) çerçevesinde, haberleşme bağlamında
iletişimsel incelemeye odaklanılmıştır.

Daha
önceki incelemelerin dışında alan yazına farklı bir katkı sağlamak, tarihi bir
profil ortaya koymak amacıyla, çalışmada insanlar arası iletişim ve haberleşme “yöne
göre haberleşme” ve “yola göre haberleşme” olmak üzere iki ayrı kategoride
araştırılmıştır. Söz konusu kategorisel ayrımın oluşum ve gelişimi de Türk
dünyası çerçevesinde değerlendirmeye alınmıştır. Hem Orta Asya Türkleri hem
Anadolu Türkleri olarak Osmanlı Devleti’ndeki yapısal durum ve farklılıklar
betimsel teknik aracılığıyla incelemeye dâhil edilmiştir. Sonuç olarak, Türk
dünyasında haberleşmede önceliğin güvenlik olduğu, tarih boyunca Türk topluluklarının
dış tehdit ve tehlikelere karşı haberleşmenin dolayısıyla iletişimin güvenli
sağlanabilmesi için tüm çevresel kaynaklardan yararlanmaya çalıştığı
anlaşılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

İletişim, haberleşme, Orta Asya Türkleri, Osmanlı Devleti, Türk dünyası

Kaynakça

• Abdullah oğlu Hasan. (1935). Timür Kutluğ yarlığı. Türkiyat Mecmuası, III, İstanbul.
• Açıkel, A. (2004). Osmanlı ulak-menzilhane sistemi çerçevesinde Tokat menzilhanesi (1690-1840). Tarih İncelemeleri Dergisi, XIX(2), 1-33.
• Al-İstahri. (2002). Kitap masalik al-mamalik. (çev. L. Z. Pisarevskiy). Materialı po İstorii Kırgızov i Kırgızstana, (vtoroye izdania), Bişkek.
• Altunan, S. (2002). XVII. yüzyıl sonlarında İstanbul-Edirne arasındaki menziller ve bazı menzilkeş köyler. 15-CIEPO Sempozyumu (Yayınlanmamış Bildiri), 8-12 Haziran Londra.
• Alyılmaz, C. (2005). İpek Yolu ve Orhun Yazıtları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 24, 181-192
• Alyılmaz, C. (2015). Türk Dünyası Vatandaşlığı’na doğru. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(1), 69-76.
• Alyılmaz, S. (2015). Türk Dünyası Vatandaşlığı Projesi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı 4/1, 77-85.
• Bartold, V. (1937). O Kolesnom i Verhovom Dvijenii v Sredney Azii. Zapiski İnstituta Vostokovedeniya Akademii Nauk SSSR, VI, Moskva.
• Boyarşinova, Z. (1960). Naseleniye Zapadnoy Sibirii do Naçala Russkoy Kolonizatsii, Tomsk.
• Çerçi, F. (2003). Haberleşme hizmetleri ve Osmanlı Devleti’nde ulak organizasyonu (Gelibolulu Mustafa Âlî’nin bu konudaki görüşleri) http://e-dergi. atauni. edu. tr/atauniilah/article/viewFile/1020003024/1020002918.
• Dalgat, B. (1901). Straniçka iz Severo-Kavkazskogo Bogatırskago Eposa, İnguşsko-Çeçenskaya Skazania o Nartah Velikanah, Lyudeadah i Geroyah Zapisannıya so Slov Starikov İnguşey v 1892 Godu, Etnograficheskoye Obozreniye (İzdaniye Etnograficheskogo Otdela, Imperatorskogo Obshchestva Lyubiteley Yestestvoznaniya, Antropologii i Etnografii, Sostoyashchego pri Moskovskom Universitete), I, Moskva.
• Davison, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu’na elektrikli telgrafın girişi. (çev. Durdu Mehmet Burak) OTAM, 14, 354-369.
• Demir K, (2014). Osmanlı’da basının doğuşu ve gazeteler. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, V, 57-88.
• Divan-ı Luqat-i it Türk Dizini. (2008). (haz. Mehran BAHARİ). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Drevneturkskij Slovar. (1969). (ed. Nadelaev, V. M., Nasilov, D. M. , Tenisev, E. R. ve Şerbak, A. M), Leningrad.
• Emelyanov, V. (2001). Drevniy Şumer. Oçerki Kulturı. Sankt-Peterburg.
• Faroqhi, S. (1982). Camels, wagons, and the Ottoman State in the sixteenth and seventeenth centuries. International Journal of Middle East Studies, 14(4), 523-539
• Guenon, R. (2002). Kuşların dili. (çev. İsmail TAŞPINAR). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23, 77-82.
• Halaçoğlu, Y. (1981). Osmanlı İmparatorluğu’nda menzil teşkilatı hakkında bazı mülahazalar. Osmanlı Araştırmaları II, 123-132.
• Haruzin, N. (1896). Istoriâ Razvitiâ Žiliŝa u Kočevyh i Polukočevyh Tûrkskih i Mongolʹskih Narodnostej Rossii//Étnografičeskoe obozrenie. I.
• Horoshin. A. (1876). Vospominania o Hive. (Beglye zametki), Sbornik statej, Kasausihsa do Turkestanskogo Kraya, SPb.
• İbrahimov, O. (2016). Osmanlı Devleti’nde ilk basın yayın faaliyetleri ve Tuna Gazetesi, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5, 82-94.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm, materyaller ve araştırmalar. (3. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kostenko, L. (1870). Srednyaya Aziya i Vodvoreniye v Ney Russkoy Grazhdanstvennosti : s Kartoy Sredney Azii izd. A. F. Bazunova, S. -Peterburg.
• Koşay, H. (1956). Türkiye halkının maddi kültürüne dair araştırmalar. Türk Etnografya Dergisi, 1, 7-55.
• Köprülü, F. (1992). Berîd. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C II, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Manas, Kirgizskiy Geroiçeskiy Epos. (1990). (ed. A. SADIKOV), III-kitep, Moskva.
• Manas, Sayakbay Karalaev’din Variantı Boyunça. (1984) (ed. Ç. AYTMATOV), I-kitep, Frunze.
• Markov, E. (1901). Rossia v Sredney Azii, Oçeki Puteşestviya po Zakavkazyu, Turkmenii, Buharı, Samarkandskoy, Taşkentskoy i Ferganskoy Oblastyam Kaspıyskomu Moryu i Volgi, I, S-Peterburg.
• Marshack. A. (2011). Buzçağı insanının sanatı ve simgeleri. İletişim tarihi, teknoloji-kültür-toplum. (çev. Berkay ERSÖZ). (2. Baskı). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Orhonlu, C. (1989). Boat transportation in Istanbul an historical survey. Turkish Studies Association Bulletin, 13(1), 1-21.
• Orhonlu, C. (2010). Gemicilik. Türkiyat Mecmuası, 15, 157-169.
• Ovçinnikova, M. (1897). Iz Materialov po Etnografii Yakutov, Etnograficheskoye Obozreniye (İzdaniye Etnograficheskogo Otdela, Imperatorskogo Obshchestva Lyubiteley Yestestvoznaniya, Antropologii i Etnografii, Sostoyashchego pri Moskovskom Universitete), IV, Moskva.
• Ögel, B. (1971). Türk Kültürünün Gelişme Çağları I. (Birinci Baskı). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Ögel, B. (1988). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. (Genişletilmiş 3. Baskı). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Öğer, A. ve Köse, S. (2014). Uygur kültüründe Tufan’ın kuşları: kırlangıç ve güvercin. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 3, 163-175.
• Özer, S. (2015). Osmanlı Devleti’nin son döneminde posta güvercinleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55(2), 167-188.
• Palaz Erdemir, H. (2011). Eski Türklerde su ve su ulaşımı, Turkish Studies, 6(2), 819-836.
• Pantusov, N. (1916). Taş-Rabat, Konstantinopol.
• Potapov, L. (1969). Etniçeskiy Sostav i Proishojdeniye Altaytsev (İstoriko-Etnografizeskiy Oçerk), Leningrad. Predvaritel'nyy otchet ob ekspeditsii v Tsentral'nuyu Aziyu kapitana V. I. Robrovskogo v 1893-1895 gg. Izvestiya Imperatorskago Russkago Geograficheskago Obshchestva, Izdavayemyya pod redaktsiyeyu Sekretarya Obshchestva, XXXIV/1, S-Peterburg, 1898.
• Ravdonikas, V. (1934). K Voprosı o Vozniknovenii Skotovodstva, Provblemı İstorii, Dokapitalistiçeskih Obşestv, Moskva-Leningrad, Mart.
• Schmandt-Besserat, D. (2011). Yazının en eski öncüsü. İletişim tarihi, teknoloji-kültür-toplum (çev. Berkay Ersöz). (2. Baskı). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Sevim, A. ve Merçil, E. (1995). Selçuklu Devletleri tarihi siyaset teşkilat ve kültür. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şahin, E. (2008). Kuş dili, kültür tarihimizde gizli diller ve şifreler. (ed. E. G. NASKALİ ve E. ŞAHİN), İstanbul: Picus Yayınları.
• Şahin, İ. (2013). Merkezi Asya’da göçebe grupların oluşumu ile ilgili bazı tespitler ve görüşler. Altay Communities, Migration and Emergence of Nations. İstanbul: İstanbul Esnaf ve Sanatkârlar Dernekleri.
• Tabildiev, K. (2011). Drevniye Pamyatniki Tyan-Şanya. Bişkek.
• Tekin, T. (1994). Tunyukuk Yazıtı. Ankara.
• Togan, Z. V. (1981). Umumi Türk tarihine giriş (en eski devirlerden 16. asra kadar) I. (3. Baskı). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Torgovie Svyazi, Sredneaziyskih Vladeniy Mejdu Soboyu i Karavannıya Mejdu Nimi Otnoşeniya. (1855). Zapiski İmperatorskago Russkago Geografiçeskago Obşestva, Knijka X, İzdana pod redakseyu pod redakseyu N. P. Arapetova, S. Peterburg.
• Veselago, F. (2002). Kratkaya istoria ruskogo flota. Moskva.
• Yalman, A. R. (1958). Hayvancılık. Türk Etnografya Dergisi, III, 87-106.
• Yalman, A. R. (1993). Cenupta Türkmen oymakları II. (haz. Sabahat EMİR). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yazıcı, N. (1989). Tanzimatta haberleşme ve kara taşımacılığı, 150inci Yıldönümünde Tanzimat Ekonomisi Sempozyumu, 5-6 Haziran.
• Yıldırım, İ. (2002). Osmanlı demiryolu politikasına bir bakış. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 311-324.
• Yılmaz, O. ve Ertuğrul, M. (2011). Eşeğin (equus asinus) evcilleştirilmesi. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(3),111-115.
• Yılmaz, O. ve Ertuğrul, M. (2012). Tarihte güvercin yetiştiriciliğinin önemi. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(2), 1-7.
• Yusuf Has Hacip. (2005). Kutadgu Bilig (haz. Yaşar ÇAĞBAYIR). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yücel, M. S. ve Taşar, M. M. (2016). Demiryolunun stratejik önemi ve erken cumhuriyet döneminde demiryolu siyaseti. VAKANÜVİS-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 1(1), 293-342.
• www.altayli.net/tarih-boyunca-turklerde-haberlesme.html (Erişim Tarihi: 15.05.2019).
• www.osmanlitr.wordpress.com (Erişim Tarihi: 21.05.2019).