ARŞÎ DİVANI’NDA FAZLULLAH-I HURÛFÎ İLE İLGİLİ TESPİTLER

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 3, 1479 - 1523, 03.10.2019

Osman Kufacı

Öz

Arşî, 16. yüzyılın sonu ile 17. yüzyılın ilk yarısında yaşamıştır.
Asıl adı ve ailesi hakkında kaynaklarda bir bilgi yoktur. Hurûfîlik inancını
benimsemiş bir tekke şairidir. Hurûfî şairlerden Muhîtî’ye (d. 1553-ö. ?) intisap etmiş ve onun dervişi
olmuştur. Divan’ında hem dinî hem de din dışı şiirler vardır. Divan’daki
şiirlerde Hurûfîlik inancını ele almış, bu inancın prensiplerini dillendirmiş,
bu inancı yaymaya, muhataplarına nasihatlerde bulunmaya çalışmıştır.

Hurûfîliğin kurucusu olan ve mensupları tarafından çok kıymet
addedilen Fazlullah-ı Hurûfî’nin, bu inancı benimsemiş şairlerce nasıl tavsif
edildiğine dair daha önce yapılmış bir çalışmaya tesadüf edilmemiştir. Bu
sebeple divan şiiri araştırmaları sahasındaki bu boşluğu doldurmak maksadıyla
Hurûfî bir şair olan Arşî’nin Divanı ele alınıp incelenmiştir. Ayrıca bu
makale ile Fazlullah-ı Hurûfî hakkında yapılacak daha genel çalışmalara katkı
sunmak istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fazlullah-ı Hurûfî, Hurûfîlik, Arşî, Arşî Divanı

Kaynakça

• Aksu, H. (1981). Amir Gıyas al-Din Muhammed Al-Astarâbâdî ve İstivanâmesi, Yayımlanmamış Doktora tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Aksu, H. (1993). Câvidânnâme. DİA, C. 7, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 178.
• Aksu, H. (1995). Fazlullah-ı Hurûfî. DİA, C. 12, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 277-279.
• Aksu, H. (1998). Hurûfîlik. DİA, C. 18, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 408-412.
• Ayan, H. (2002). Nesîmî, hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve Türkçe divanının tenkitli metni. C. I-II, Ankara: TDK Yayınları.
• Aydemir, A. (1992). İslâmî kaynaklara göre peygamberler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akyüz, H. (2012/2). “Âlimler peygamberlerin varisleridir” hadisinin isnad açısından tenkid ve tahlili. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11 (22), 159-190.
• Ballı, H. H. (2011). Hurûfîlik nedir? e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi, 4 (2), 31-48.
• Ballı, H. H. (2013). Hurûfîliğin doğuşu ve Fazlullah Hurûfî. İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
• Bashir, S. (2013). Fazlullah Esterabâdî ve Hurûfîlik (Çev. Ahmet Tunç Şen). İstanbul: Kitapyayınevi Yayınları.
• Birışık, A. (2011). Tefsir. DİA, C. 40, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 281-290.
• Bölükbaşı, R. T. (2015). Hurûfî şâiri Arşî. Rıza Tevfik’in tekke ve halk edebiyatı ile ilgili makaleleri (haz. Abdullah Uçman). İstanbul: Dergâh Yayınları. 397-400.
• Demirci, M. (1999/2). Tefsir usûlünün temel kaynakları. Kur’ân Mesajı: İlmî Araştırmalar Dergisi, II, 155-186.
• Ergun, S. N. (1936). Türk şairleri. C. II, İstanbul.
• Genç, İ. (2000). Esrar Dede, Tezkire-i Şu'arâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1983). Mevlânâ’dan sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Gölpınarlı, A. (1989). Hurûfîlik metinleri kataloğu. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (2004). Mü’minlerin emiri Hazret-i Ali. İstanbul: Derin Yayınları.
• İbnü’l-Cevzî (1987). Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsir. C. I, Beyrut: el-Mektebetü’l-İslamî.
• Kahraman, B. (1989). Arşi Divân’ının tenkidli metni I-II. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü, Konya.
• Kufacı, O. (2016). Millet Kütüphanesi Ali Emiri manzum eserler bölümü 543 numarada kayıtlı şiir mecmuası (inceleme-metin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kurt, H. (2012/2). Taklidi imanın tahkiki imana dönüşmesi. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (2), 1-15.
• Önlüer, S. (2011). Ehl-i beyt imamları. İstanbul: Semerkand Basım Yayın Dağıtım.
• Özler, M. (1999). Kur’an’ın iki anahtar kavramı ışığında Allah’ın birliği meselesinin semantik bir tahlili. EKEV Akademi Dergisi, 1 (4), 23-35.
• Paksu, M. (2015). Vesvese sebepleri ve kurtuluş yolları. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Şenödeyici, Ö. (2014). Nesîmî şiirlerine göre Hurûfî güzeli portresi. Alevilik Araştırmaları Dergisi, (8), 35-48.
• Şenödeyici, Ö. ve Akdağ A. (2014). Hurûfîlikte ebced hesabının kullanımına dair bir risale. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, (8), 227-237.
• Topaloğlu, B. (1996). Fırka. DİA, C. 13, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 35.
• Usluer, F. (2014). Hurufilik -ilk elden kaynaklarla doğuşundan itibaren-. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Ünver, M. (2003). Hurûfîlik ve Kur’an, Nesimî örneği. Ankara: Fecr Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (2012). Te’vil. DİA, C. 41, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 27-28.