-DI / -DU mI / mU BİRLEŞİK EKLİ BİRLEŞİK TÜMCE

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 2, 539 - 550, 15.06.2021

Çiğdem Kalegeri

Öz

Türkiye Türkçesinde birleşik tümcenin tanımlanması, betimlenmesi ve sınıflandırılmasında dil araştırmacılarının farklı görüşlere sahip olduğu bilinmektedir. Bu görüş ayrılığı nedeniyle Türkiye Türkçesinin dil bilgisi kaynaklarında birleşik tümceyle ilgili açıklamalarda birtakım sorunlarla karşılaşılmaktadır.
Birleşik tümcelerin anlatımı ve açıklanmasında atılması gereken ilk adım, bu tümcelerin tüm araştırmacılar tarafından kabul görecek bir sınıflandırmasının yapılmasıdır. Ancak burada hangi tümcelerin birleşik kabul edilmesi gerektiği ile ilgili süregelen bir anlaşmazlık mevcuttur. Kimi araştırmacıların birleşik tümce olarak kabul edip açıkladıkları tümce türlerine bazı dilciler eserlerinde yer vermemektedir.
Bu husustaki sorunlardan biri de -DI / -DU mI / mU birleşik ekiyle kurulan tümcelerde yaşanmaktadır. Çalışma kapsamında incelenen dil bilgisi kaynaklarında bazı araştırmacıların bu tümcelere birleşik tümce konusu içinde yer vermedikleri, yani bunu bir birleşik tümce türü olarak ele almadıkları görülmüştür. Bazı araştırmacılar ise bu tümceyi farklı adlarla ele almışlar ancak -DI / -DU ekini yok sayarak sadece mI / mU soru eki üzerinden açıklamaya çalışmışlardır. Bu çalışmada -DI / -DU mI / mU birleşik ekli tümcelerin birleşik tümce sınıflandırmasındaki yeri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Birleşik ek, birleşik tümce, birleşik tümce sınıflaması, -DI / -DU mI / mU birleşik eki

Kaynakça

• Akçataş, A. (2007). Türkiye Türkçesinde yapı, işlev ve anlam ilişkileri açısından cümle grupları ve cümle türleri üzerine bir deneme II. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 2, s. 7-13.
• Aksan, D. (1998), Anlambilim. Engin Yayınevi: Ankara.
• Aktan, B. (2009). Türkiye Türkçesinin söz dizimi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Atabay, N., Özel, S. ve Çam, A. (2003). Türkiye Türkçesinin sözdizimi. İstanbul: Papatya Yayıncılık. Aydın, H. (2016). Yazınsal metinlerde dil bilgisel zaman işaretleyicileri üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 5/4, s. 1716-1730.
• Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilgegil, K. (1982). Türkçe dil bilgisi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Bilgin, M. (2002). Anlamdan anlatıma Türkçemiz. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bozkurt, F. (1995). Türkiye Türkçesi. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Bozkurt, F. (2007). Türkçenin gizemi. İstanbul: Kavim Yayınevi.
• Burdurlu, İ. Z. (1977). Tümcebilgisi. Türk Dili Dergisi, 309, s. 581-582.
• Çelik, A. (2018). Türkiye Türkçesi ağızlarında {+lAmA} birleşik ekinin hastalık adları türetme işlevi üzerine. Asos Journal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(72), 372-384.
• Delice, H. İ. (2003). Türkçe sözdizimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Delice, H. İ. (2012). Sözcük türleri. Sivas: Asitan Yayınları.
• Delice, H. İ. (2013). Türkçenin ekleri yapı olarak nasıl sınıflandırılmalı?. İstanbul Üniversitesi, VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, 30 Eylül - 4 Ekim 2013, İstanbul.
• Demir, T. (2006). Türkçe dilbilgisi. Ankara: Kurmay Yayınları.
• Deny, J. (1941). Türk dili grameri. (çev. Ali Ulvi Elöve) İstanbul: Maarif Matbaası.
• Dizdaroğlu, H. (1976). Tümcebilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dolunay, S. K. (2012). Türkiye Türkçesinde zaman. Ankara, Berikan Yayınevi.
• Ediskun, H. (1992). Türk dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Eker, S. (2005). Çağdaş Türk dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ergin, M. (2006). Türk dil bilgisi. (1. bs. 1983) İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Erkman Akerson, F. (2007). Dile genel bir bakış. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Erkul, R. (2004). Cümle ve metin bilgisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınları.
• Güneş, S. (2001). Türk dili bilgisi. İzmir: Çağlayan Kitabevi.
• Hatiboğlu, V. (1982). Türkçenin sözdizimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Hepçilingirler, F. (2006). Türkçe dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Karaca, H. (2014). Birlikte eklerin işlevleri. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 13(1), s. 91-98.
• Karadoğan, A. (2004). Türkiye Türkçesinde birleşik eklerle oluşturulmuş sözlük ögeleri. Türk Dili, C. LXXXVIII, S. 634, 541-549.
• Karahan, L. (1993). Türkçede söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2000). Yapı bakımından cümle sınıflandırmaları üzerine. Türk Dili Dergisi, 583, 16-23.
• Koç, N. (1990). Yeni dilbilgisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (1994). Türkçede eklerin kullanılış şekilleri ve ek kalıplaşması olayları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özkan, M. ve Sevinçli, Ö. (2008). Türkiye Türkçesi söz dizimi. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Şimşek, R. (1987). Örneklerle Türkçe sözdizimi. Trabzon: Kuzey Matbaacılık.
• Tulum, M. (1990). Orhon Yazıtlarında birleşik cümleler ve baş cümle ile yardımcı cümle ilişkileri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 193-205.
• Ulaş, A. H. (2003). Cümle ve metin bilgisi. Ankara: Aktif Yayınevi.
• Üstünova, K. (2001). Dil incelemelerinde anlam bağının gereği. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 2, s. 107-116.
• Üstünova, K. (2008). Türkiye Türkçesi ad işletimi (biçim bilgisi). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Yaman, E. (1995). Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesinde “mi” soru ekinin kullanışı. Türk Dili Dergisi, 526, s. 1113-1120.
• Zülfikar, H. (1990). Dilbilgisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.