HOÍD TAMİR YAZITLARININ İÇERİK ÖZELLİKLERİNE GÖRE TASNİFİ VE HOÍD TAMİR X YAZITI ÜZERİNE ANLAMLANDIRMA DENEMESİ

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 4, 1271 - 1281, 15.12.2021

Muhammed Mustafa Bakır

Öz

Moğolistan’daki Hoíd Tamir veya Tayhar Çuluu Yazıtları olarak bilinen kaya yazıtları Hoíd Tamir kayalığındadır. Alyılmaz’ın verdiği bilgilere göre yazıtların bulunduğu kayalığın GPS bilgileri 1596 m, 47T 0669407, UTM 5274337 şeklindedir (2003, s. 188). Bu kayalık üzerinde oldukça fazla sayıda yazıt mevcuttur. Kayalığın üzerindeki yazıların korunması gerekmektedir. Zira epeyce tahrip olmuşlardır. Yazıtlar çeşitli alfabelerle çeşitli dönemlerde yazılmışlardır. Eski Türklerin bölgeye verdikleri önemin anlaşılabilmesi için çalışmada bahsi geçen kayalıkta bulunan (Kök)türk harfli yazılar esas alınarak çalışılmıştır. Böylelikle eski Türklerin inanç ve düşün dünyaları hakkında da bazı bulguların ortaya çıkarılması hedeflenmiştir. Buradaki (Kök)türk harfli yazıtlar içerikleri açısından genel olarak birbirlerine benzerlik göstermektedirler. Bölgedeki diğer yazıtlardan ayrışan Hoíd Tamir X yazıtı üzerinde ikna edici bir okuma – anlamlandırma çalışması yoktur. Bu nedenle Hoíd Tamir X yazıtı üzerinde okuma ve iki adet anlamlandırma denemesi yapılarak yazıt değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hoíd Tamir, Tayhar Çuluu, kaya yazıtları, Köktürk, eski türkçe

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (2003). Moğolistan’da eski Türk kültür ve medeniyetine ait bazı eserler ve bulundukları yerler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21, 181-199.
• Alyılmaz, C. (2003). Türk tengri dini edebî çevresi (Orhun Türkçesi dönemi). Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, 4, 1-24.
• Alyılmaz, C. (2007). (Kök)türk harfli yazıtların izinde. Ankara.
• Alyılmaz, C. (2012). İslamiyet öncesi dönemde Türklerde konargöçerlik ve şehircilik. Türk Dünyası Mühendislik, Mimarlık ve Şehircilik Kurultayı Bildiriler Kitabı, Ankara, 109-140.
• Alyılmaz, C. (2012). İslamiyet öncesi Türk eserleri. Türk Dünyası Mimarlık ve Şehircilik Abideleri, Ankara, 6-105.
• Alyılmaz, C. (2013). Karı Çor Tigin yazıtı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, http://www.tekedergisi.com/, 2(2), 1-61.
• Alyılmaz, C. (2014). Turfan’da bulunan Çince tapınak kitabesi üzerindeki (Kök)türk harfli Kutlug Kunçuy ve Śāriputri yazıtları. Yalımkaya Bitigi Osman Fikri Sertkaya Armağanı, Ankara, 115-136. ed. H. ŞİRİN-USER - B. GÜL.
• Alyılmaz, C. (2015). İpek yolu kavşağının ölümsüzlük eserleri. Ankara.
• Alyılmaz, C., Mert, O. ve Useev, N. (2019). İslam öncesi Türk eserleri ve (Kök)türk harfli yazıtlar ortak Türk tarihi, C VI, Ankara.
• Aydın, E. (2013). Hoyto–Tamır (Tayhar Çuluu) yazıtlarının Türkçenin söz varlığına katkıları. Yalım Kaya Bitigi, Osman Fikri Sertkaya Armağanı, Ankara, 147–152. ed. H. ŞİRİNUSER - B. GÜL.
• Aydın, E. (2017). Hoyto–Tamır Tayhar–Çuluu yazıtları. Türkbilig, 33, 1-14.
• Aydın, E. (2017). Orhon yazıtları:(Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor). Bilge Kültür Sanat.
• Badam, A. (2012). Taikhar Çuluu yazıtı. Türkbilig, 2012-23, 61–68.
• Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ercilasun, A. B. (2015). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ.
• Keskin, B. (2015). Altun Yaruk yedinci kitaptan hareketle Eski Uygur Türkçesinde devrik cümle yapısı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 53(53), 39-52.
• Konkobayev, K., Useev, N. ve Şabdanaliyev, N. (2015). Altay Cumhuriyeti’ndeki eski Türk yazıtları albümü. Astana: Gılım.
• Маlov, S. Y. (1959). Pamyatniki drevnetyurkskoy pis’mennosti Mongolii i Kirgizii. MoskvaLeningrad. Nadelyayev, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy slovar’. Leningrad.
• Orkun, H. N. (1938). Eski Türk yazıtları II. İstanbul: Türk Dil Kurumu.
• Radloff, W. (1895). Die alttürkische Inschriften der Mongolei. St.–Petersburg.
• Radloff, W. (1899). Die Inschrift des Tonjukuk: Die Alttürkischen Inschriften der Mongolei, Zweite Folge, St. Petersburg.
• Sertkaya, O. F. ve Harcavbay, S. (2001). Hoyto–Tamir (Moğolistan)’dan yeni yazıtlar (ön neşir). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı–Belleten, 2000, 313–346.
• Sertkaya, O. F., Alyılmaz, C. ve Battulga, Ts. (2001). Moğolistan’daki Türk anıtları projesi albümü. Ankara.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk yazıtları söz varlığı incelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi grameri. (3. Baskı). İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9.
• Useev, N. (2018). Moğolistan’da yeni bulunan Urtyn Gol yazıtı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2069-2077