BİLGE TONYUKUK YAZITLARININ ANLATIBİLİM UNSURLARI AÇISINDAN İNCELENME

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 3, 905 - 920, 15.09.2022

Zuhal Eroğlu Koşan

Öz

Baín-Tsokto bölgesinde bulunan, bu nedenle Baín-Tsokto Yazıtları olarak da bilinen Bilge Tonyukuk Yazıtları, 8. yüzyılın ilk yarısında Bilge Tonyukuk tarafından diktirilmiştir. Yazıtlar, bugüne kadar tarihî değeriyle ön plana çıkmış, edebî bir nitelik taşıdığından söz edilse bile genelde dil özellikleri açısından incelenmiştir. Öyküsel tarih / anlatısal tarih türünün bir örneği olarak her ne kadar tarih anlatımı ön planda gibi dursa da belli bir tezi okura benimsetmek amacıyla yazıldığı için anlatı bilinçli şekilde kurgulanmıştır. Kompozisyon en baştan belirlenmiş, sıkı bir olay örgüsü sayesinde dağınıklığa düşülmemiştir. Yazıtların yazarı Bilge Tonyukuk, aynı zamanda anlatının anlatıcısı ve ana kişisi olduğundan metin “tarih yazımına dayalı (historiographic) otobiyografi / kurgusal otobiyografi” olarak değerlendirilebilir. Yazıtlarda olay örgüsü, anlatıcı, kişiler, zaman ve mekân gibi unsurların metnin iletisini ortaya koymaya ve vurgulamaya hizmet edecek şekilde bilinçle işlendiği göze çarpar. Söz konusu anlatı unsurları, yazıtların kurgusal boyutunu ve edebî niteliğini gözler önüne serer.

Anahtar Kelimeler

Bilge Tonyukuk, yazıt, tarih, anlatı, kurgu

Kaynakça

• Akar, A. (2021). Yazılı Türk edebiyatının ilk büyük metni Tonyukuk yazıtı. Kültür dünyamızın mimarları III. (Ed.: Ekrem Ayan). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları, 1-8.
• Aktaş, Ş. (1991). Roman sanatı ve roman incelemesine giriş. 2. bs., Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alyılmaz, C. (2001). Bilge Tonyukuk yazıtları üzerine birkaç düzeltme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 48 (2000), 11-18.
• Alyılmaz, C. (2021). Bilge Tonyukuk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alyılmaz, C. (2021). Bilge Tonyukuk ve yazıtları. IX. Uluslararası Türk dili kurultayı: Bilge Tonyukuk anısına (Ankara: 26-30 Eylül 2021), 1. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Argunşah, H. (2016). Tarihî roman. Tarih ve roman. İstanbul: Kesit Yayınları, 9-28.
• Eagleton, T. (2012). Edebiyat olayı. (Çev.: Başak Yüce). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Eagleton, T. (2015). Edebiyat nasıl okunur? (Çev.: Elif Ersavcı). 1. bs., İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eco, U. (2013). Anlatı ormanlarında altı gezinti. (Çev.: Kemal Atakay). 7. bs., İstanbul: Can Yayınları. Eliuz, Ü. (2020). Yoldakı̇ yolculuk: anlatıda zaman. Route Education and Social Science Journal, 7(6), 170-195.
• Enginün, İ. (2011). Orhun yazıtları: Besleyici güç. Orhon yazıtlarının bulunuşundan 120 yıl sonra Türklük bilimi ve 21. yüzyıl konulu III. uluslararası Türkiyat araştırmaları sempozyumu bildiriler kitabı, 1. Cilt. (Ed.: Ülkü Çelik Şavk). 26-29 Mayıs 2010, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Ankara, 341-346.
• Ercilasun, B. (1997). Ahmet Hikmet Müftüoğlu’nun Orhun Abideleriyle ilgili romanı: Gönül Hanım. Yeni Türk edebiyatı üzerine incelemeler. Ankara: Akçağ Yayınları, 380-390.
• Fulford, R. (2019). Anlatının gücü: Kitle kültürü çağında hikâyecilik. (Çev: Ezgi Kardelen). 4. bs., İstanbul: Kolektif Kitap.
• Harvey, W. J. (2017). Romanda sosyal ortam. (Ed.: Philip Stevick, Çev.: Sevim Kantarcıoğlu). Roman teorisi. 4. bs., Ankara: Akçağ Yayınları, s. 176-194.
• Jahn, M. (2015). Anlatıbilim: Anlatı teorisi el kitabı. (Çev.: Bahar Dervişcemaloğlu). 2. bs., İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, M. (2007). Göktürk yazıtları. Tip tahlilleri: Türk edebiyatında tipler. 7. bs. İstanbul: Dergâh Yayınları, 33-41.
• Kerman, Z. (2009). Gönül Hanım romanına göre Türk coğrafyasının yeniden keşfi. Yeni Türk edebiyatı incelemeleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 254-258.
• Korkmaz, R. (2002). Romanda entrik kurguyu oluşturan değerlerin görüntü düzeyleri üzerine bazı öneriler. A festschrift to Lars Johanson/ Lars Johanson armağanı. (Ed.: Nurettin Demir ve Fikret Turan). Ankara: Grafiker Yayınları, 271-282.
• Korkmaz, R. (2017). Romanda mekânın poetiği. Romanda mekân: Romanda mekân poetiği ve çözümlemeler. (Ed.: Ramazan Korkmaz ve Veysel Şahin). Ankara: Akçağ Yayınları, 9-26.
• Özkeçeci, İ. (2011). Orhun abidelerinin estetik ve muhtevasının önemi. Orhon yazıtlarının bulunuşundan 120 yıl sonra Türklük bilimi ve 21. yüzyıl konulu III. uluslararası Türkiyat araştırmaları sempozyumu bildiriler kitabı, 1. Cilt. (Ed.: Ülkü Çelik Şavk). 26-29 Mayıs 2010, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Ankara, 653-668.
• Yıldız, O. (2014). Farklı bir “turan” yorumu: Gönül Hanım. Türklük Bilimi Araştırmaları 35, 263-281.