TARAMA SÖZLÜĞÜ’NDE OLUMSUZ İNSAN KARAKTERLERİNİ ADLANDIRAN SÖZLERİN DUYGU ULAMI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 945 - 957, 15.09.2024

Özgül Özbek

https://doi.org/10.7884/teke.1456448

Öz

Çalışmada XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü adlı eserden hareketle Türkçede insanın olumsuz karakterlerini gösteren sözlerin ortaya çıkarılması hedeflenmiştir. Eser Türkçenin en önemli sözlüklerinden biridir ve Türkçenin tarihsel sürecini ortaya çıkarması bakımından araştırmacılar için çok önemli bir kaynak kitap niteliğindedir. İnsanın olumsuz karakterlerinin birçok yönü vardır. Örneğin eserde insanın cimriliği cığan “cimri, bahil, hasis” sözleriyle, cahilliği bilmez “bilmeyen, cahil” veya bilüsüz “bilgisiz, cahil” gibi sözlerle, cesaretsizliği babak “korkak” sözüyle yer almaktadır. Eserde insanın hangi olumsuz karakterlerinin hangi sözlerle ifade edildiğini tespit etmek, Türkçe kavram dünyasının zenginliğini ortaya koymak, dolayısıyla Türkçenin gücünü göstermek açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Tarama Sözlüğü, karakter, kavram, söz varlığı, cimrilik

WORDS MENTIONNED IN “TARAMA SÖZLÜĞÜ” INDICATING NEGATIVE SIDES IN HUMAN CHARACTER

Öz

In this paper, it is aimed to reveal the words showing the human negative character in Turkish, based on the work named "XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyle Tarama Sözlüğü" (Browsing Dictionnary with testimonials collected from books written in Türkiye Turkish in 13th Century). This work is not only one of the most important Turkish dictionaries but also a significant source for researchers in terms of revealing the historical process of Turkish language. There are many aspects of negative side of human character. For instance, here human stinginess is defined as: cığan “parsimonius”, his ignorance as: bilmez “ignorant” or bilüsüz “ignorant”, his discouragement as: babak “coward”. It is important to set which negative characters are stated in which words to reveal the richness of the world of Turkish notion, and therefore to display the power of Turkish language

Anahtar Kelimeler

Tarama Sözlüğü, human character, concept, vocabulary, stinginess

Kaynakça

• Börekçi, M. (2003). Türkçe öğretimi bakımından dil bilgisi terimi ve kavram olarak olumlulukolumsuzluk, TDAY Belleten 2001, 44, 45-61.
• Erten, M. (2007). +Sız eki olumsuzluk eki midir? Turkish Studies. 2(4), 1168-1173.
• Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
• Hirik, S. (2014). Kesinlik ve olumsuzluk ilişkisine kipsel yaklaşım. Turkish Studies, 9(12), 349-367.
• Hirik, E. (2017). Türkiye Türkçesi atasözlerinde akrabalık bildiren kelimeler ve duygu değerleri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(3), 1726-1746.
• Huber, E. (2013). Dilbilime giriş. İstanbul: Yabancı Dil Yayınları.
• İlhan, N. ve Kabadayı, C. (2017). Türk dilinde olumsuzluk. İstanbul: Kesit Yayınları.
• İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy A. S. (2019). Dilbilim sözlüğü (3. baskı). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük (11 baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1963). XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama sözlüğü I (A-B). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1965). XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla Tarama Sözlüğü II (C-D). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1967). XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama sözlüğü III (E-İ). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1969). XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama sözlüğü IV (K-N). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1971). XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama sözlüğü V (O-T). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1972). XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama sözlüğü VI (U-Z). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.