TÜRKÇEDE BAZI BULAŞMA (CONTAMINATION) ÖRNEKLERİNDE ANLAMIN BULAŞMA ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 958 - 969, 15.09.2024

İhsan Sabri Çebi

https://doi.org/10.7884/teke.1510505

Öz

Bulaşma, bir dilde iki kelimenin birbiriyle etkileşmesinden kaynaklanan üçüncü bir şeklin ortaya çıkması durumudur. Bulaşma sonucunda yeni ortaya çıkan kelimede daha çok şekil benzerliği ön plandadır. Ancak anlam ilişkisi, bulaşan şekiller arasında önemli rol oynar. Türkçe kelimelerde rastladığımız bulaşma örneklerinde bazı ses olayları yaşanmıştır. Fakat bulaşma ile ortaya çıkan ses olayı, diğer ses olayları gibi değildir. Bulaşma, örnekseme adı verilen, dildeki bir kelimeye benzetilerek yeni bir kelime türetilmesi hadisesi
de değildir. Bulaşmada ölçüt, etkilenen iki kelimeden üçüncü bir kelimenin ortaya çıkmış olmasıdır. Türkçede bir kısmı edebî dile girmiş bir kısmı konuşma dilinde kalmış olmak üzere bulaşma örnekleri mevcuttur. Bu yazıda bulaşma örneklerinde “anlam”ın tesiri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bulaşma, anlam değişmesi, ses olayları

THE EFFECTS OF MEANING ON CONTAMINATION IN SOME CONTAMINATION EXAMPLES IN TURKISH

Öz

Contamination is the situation where a third form emerges from the interaction of two words in a language. As a result of contamination, the formal similarity is more prominent in the newly formed word. However, the semantic relationship plays an important role between the contagious forms. In the contagion examples we come across in Turkish words, some sound changes have occurred. However, the sound change that occurs with contamination is not like other sound changes. Contamination is not the event of deriving a new word by resembling a word in the language, called analogy. The criteria in contamination is that a third word has emerged from the two affected words. There are examples of contamination in Turkish, some of which have entered the literary language and some of which have remained in the spoken language. In this article, the effect of “meaning” in the contagion examples is emphasized.

Anahtar Kelimeler

Contamination, meaning change, sound changes

Kaynakça

• Ahmed-i Dȃî. Kitȃbü’t-Ta’bîr tercümesi. Atatürk Kitaplığı Nüshası, Muallim Cevdet, nr. O.26.
• Ahmed-i Dȃî. Kitȃbü’t-Ta’bîr tercümesi. Hekimoğlu Ali Paşa Nüshası, nr. 588.
• Altınöz, İ. (2021). “Osmanlı Dönemi’nde Anadolu abdalları”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25, 53-69.
• Banguoğlu T. (2011). Türkçenin grameri. Ankara: TDK.
• Böler, T. (2018). Dil bilgisi çalışmalarında “karışma, karıştırılma, yanlış hece bölünmesi, yanlış çözümleme” gibi ifadelerle açıklanan bulaşma (contamination) örnekleri üzerine. Dil Araştırmaları, Bahar, 22. 63-77.
• Çağbayır, Y. (2017). Ötüken Türkçe sözlük. İstanbul: Ötüken.
• Çebi, İ. S. (2020). Bazı ses olaylarında bulaşma sebebi olarak Arap alfabesi. Türkiyat Mecmuası, 30(1), 81-95.
• Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın.
• Ercilasun, A. B. (1992). Üniversiteler için Türk dili dersleri. Ankara: Yök.
• Ergin M. (2013). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Günay, T. (1978). Rize ili ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• İçer, E. (2010). Sivas ili Yıldızeli ilçesi ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kara, M. (2004). Ayrı düşmüş kelimeler. Ankara: Çağlar.
• Karaağaç, G. (2022). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: TDK.
• Korkmaz, Z. (1995). Türk dili üzerine araştırmalar I. Ankara: TDK.
• Köprülü, M. F. (1935). Türk halk edebiyatı ansiklopedisi I, 23-27. İstanbul: Türkiyat Enstitüsü.
• Köprülü, O. F. (1988). “Abdal”. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt: 1, s. 61-62), İstanbul: TDV. https://islamansiklopedisi.org.tr/abdal#2-edebiyat (10.04.2024).
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lügati. (1. Baskı). İstanbul: Simurg
• Türk Dil Kurumu (1949). Dilbilim terimleri sözlüğü. Ankara: TDK.
• Türk Dil Kurumu (1993). Derleme sözlüğü. (2. Baskı). Ankara: TDK.
• Türk Dil Kurumu (1995). Tarama sözlüğü. (3. Baskı). Ankara: TDK.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük. Ankara: TDK.
• Türkmen, S. (2009). Aynılaşmış kelimeler. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turcic, 4(4), 968-977.
• Uludağ, S. “Abdal”. (1988). TDV İslâm Ansiklopedisi içinde, (Cilt: 1, s. 61-62), İstanbul: TDV https://islamansiklopedisi.org.tr/abdal#1-tasavvuf (10.04.2024).
• https://www.turkedebiyati.org/yanlis-yazilan-sozcukler (28.08.2024).