KİTÂB-I GÜZÎDE’NİN ANLAM BİLİMSEL ÇÖZÜMÜNDE KAVRAM ALANLARI

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 1, 26 - 48, 15.03.2025

Hayrettin Yiğit

https://doi.org/10.7884/teke.1604486

Öz

Kavram alanı; bir dilin söz varlığında yer alan sözcükleri, bu sözcüklerin zaman içerisinde kazandığı yeni anlamları ve bütün eş dizimlilikleri kapsamaktadır. Anlam bilimi ile sıkı ilişki içerisinde olan kavramlar, dilin ait olduğu milletin kültürüyle ilgili özellikleri yansıtmakta ve dilsel alan oluşturarak o dili kullanan toplumun dünya görüşünü dile getirmektedir. Çalışmada Eski Anadolu Türkçesi Dönemi’nde Arapçadan Türkçeye aktarılmış olan Kitâb-ı Güzîde adlı eserin Viyana nüshası, sözlük biliminin içerisinde yer alan kavram alanları yönüyle incelenmiştir. Kavram alanlarının konunun ve temanın işlenişine ne şekilde katkı sağladığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca aktarma bir eser olan Kitâb-ı Güzîde’de yer alan sözcükler, kökenlerine ve kullanım sıklıklarına göre ayrılmış ve 14. yüzyılda yazılmış olan eserin söz varlığının durumu ortaya çıkarılmıştır. Eserde yer alan isim soylu sözcükler; eş anlamlı / yakın anlamlı sözcüklerin oluşturduğu kavram alanları, aynı kökten türemiş sözcüklerin oluşturduğu kavram alanları, aynı bilgi alanına ait sözcüklerin oluşturduğu kavram alanları, ortak anlam birimciklerin oluşturduğu kavram alanları ve çağrışım ilişkilerinin oluşturduğu kavram alanlarına göre gruplandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kavram, kavram alanı, anlam bilimi, Eski Anadolu Türkçesi, Kitâb-ı Güzîde

CONCEPTUAL FIELDS IN THE SEMANTIC ANALYSIS OF THE BOOK OF BEAUTY KİTÂB-I GÜZÎDE

Öz

The conceptual field includes all the words in the vocabulary of a language, the new meanings that these words have acquired over time, and all the collocations they form together. Conceptual fields, which are in close relationship with semantics, reflect the characteristics of the culture of the language and express the world view of the society using that language by forming a linguistic field. In this study, the work the Viennese copy of the work called Kitâb-ı Güzîde, which was transferred from Arabic to Turkish in the Old Anatolian Turkish Period, was analysed in terms of conceptual fields in lexicology. It is tried to reveal how the conceptual fields contribute to the processing of the subject and theme. In addition, the words in Kitâb-ı Güzîde, which is a work of translation, were separated according to their origins and frequency of use, and the state of the vocabulary of the work written in the 14th century was revealed. The noun-derived words in the work were grouped according to the conceptual fields formed by synonyms / near synonyms, conceptual fields formed by words derived from the same root, conceptual fields formed by words belonging to the same field of knowledge, conceptual fields formed by common semantic units and conceptual fields formed by associative relations.

Anahtar Kelimeler

Concept, conceptual field, semantics, Old Anatolian Turkish, Kitâb-ı Güzîde

Kaynakça

• Aksan, D. (2016). Anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. İstanbul: Bilgi Yayınları.
• Çağrıcı, M. (1989). Ahlak. İslam Ansiklopedisi (C 2, s. 1-9) İstanbul: TDV Yayınları.
• Devellioğlu, F. (1998). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. İstanbul: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Erdem, M. (1992). Kitâb-ı Güzîde (76a-134a) inceleme-metin-sözlük. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Filizok, R. (2005). Metin analizi açısından kelimeler. İzmir: Ege Edebiyat Yayınları.
• Guiraud, P. (1999). Anlambilim la sémantique. (Berke Vardar, Çev.). İstanbul: Gelişim Yayınları.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Gürışık, B. (2013). Türkiye Türkçesindeki bağımsız biçimbirimlerin anlamsal dağılımı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Karaağaç, G. (2018). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Karçığa, S. (2015). Dil eğitiminde ve öğretiminde kavram alanı sözlüklerinin önemi. International Journal Of Languages’ Education And Teaching. 2514-2524.
• Kıran, Z. ve Eziler Kıran, A. (2018). Dilbilime giriş. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin temeli Oğuz Türkçesinin gelişimi. Ankara: TDK Yayınları.
• Saussure, F. D. (1998). Genel dilbilim dersleri. (çev. Berke Vardar). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Selçuk, M. (2018). Malatya söz varlığı. Malatya: Malatya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Sinanoğlu, M. (1999). İbadet. İslâm Ansiklopedisi (C19, s. 233-235). İstanbul: TDV Yayınları.
• Sinanoğlu, M. (2000). İman. İslâm Ansiklopedisi (C 22, s. 212-214). İstanbul: TDV Yayınları.
• Trier, J. (1969). Kelime alanları ve kavram alanları üzerine. (çev. Hüseyin Sesli) Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (TDK). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 05.09.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Vardar, B. (1998). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Venderyes, V. J. (2001). Dil ve düşünce. (çev. Berke Vardar). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Weisgerber, L. (1968). Dilbilim metot bilgisi. (çev. Hüseyin Sesli). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Yılmaz H. ve Efe K. (2019). Behçet Necatigil’in “kan” şiirinde kavram alanları ve sözcük ağları. The Journal Of Turkic Language And Literature Surveys (Tullıs). 25-50.
• Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2003). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yiğit, H. (2024). Kitâb-ı Güzîde’nin Viyana nüshası üzerine bir inceleme. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 21, 185-204.