Doğu ve Batı Düalizminde İslam Medeniyet Tarihinin Oksidentalist Düşünürü Fuat Sezgin ve Bilim Tarihi Anlayışı

Yıl 2019, Sayı: 10, 10 - 31, 28.01.2019

Serdar Saygılı

Öz

Fuat Sezgin, İslam medeniyet tarihine önemli katkılar yapmış çağdaş Türk düşünürlerinden birisidir. O, İslam bilim tarihi üzerine

yapmış olduğu araştırmalar ile bilim tarihinde yeni bir çığır açmıştır. Ona göre, insanlık tarihinin gelişim düzeyi Batı medeniyetinin

gelişim düzeyi ile tekdüze bir perspektiften değerlendirilmiştir. Bu durum, gerek doğu dünyasında gerekse Batı dünyasında

yanlış bir İslam medeniyeti algısına sebep olmuştur. Böylece insanlık tarihine katkısı yok denecek kadar az olan ve Batı medeniyeti

karşısında yetersiz bir konuma indirgenen İslam medeniyeti anlayışı ortaya çıkmıştır. Oysa İslam medeniyet tarihi, insanlık tarihinin

en önemli dönüm noktalarından birisidir. Çünkü İslam medeniyetinde gelişen bilim ve teknoloji hem İslam coğrafyasında

hem de dünya coğrafyasında insanlık için yeni yaklaşımların oluşumuna imkân sağlamıştır. İslam bilim ve teknoloji tarihinde

ki faaliyetler insanlığın günümüz bilim ve teknolojisine ulaşmasında önemli katkılar sağlamıştır. Bu sebepledir ki, insanlığın en

önemli bilgi türlerinden birisi olan bilim, sadece tek bir ulus ve uygarlığın ürünü değildir. İran, Hint, Çin, Mısır, Arap, Yunan ve

Türk gibi birçok ulus ve uyarlığın ortak ürünüdür. Bununla birlikte İslam medeniyeti üzerine hümanist oryantalistlerin yapmış

olduğu çalışmalar hem yetersiz kalmış hem de ideolojik sebeplerden dikkate alınmamıştır. Bu nedenle bilimler tarihinin yazımında

İslam medeniyetinin katkısı yeter düzeyde ortaya koyulmamıştır. Dola yısıyla Sezgin, İslam bilim ve teknoloji tarihi üzerine

düşünceleriyle ezberlenmiş doğmaların ötesine geçen, üstü örtük gerçeklerin ortaya çıkarılmasına önemli katkılar sağlayan ve

bilim tarihine yeni bir perspektif kazandıran öncü bir bilim insanıdır.

Anahtar Kelimeler

Fuat Sezgin, İslam Bilim Tarihi, İslam Medeniyeti, Batı Medeniyeti, Türk-İslam Medeniyeti, Oryantalizm

Fuat Sezgin as an Occidentalist Thinker of the History of the Islamic Civilization in West-East Dualism and his Undesrtanding of History of Science

Öz

Fuat Sezgin is one of the Turkish thinkers contemporary made important contributions to the history of Islamic civilization. He

has opened a new era in the history of science through research on the history of Islamic science. According to him, the level of

development of human history is evaluated from a uniform perspective with the development level of Western civilization. This

situation has led to the perception of a false Islamic civilization both in the eastern world and in the Western World. So the Islamic

civilization has emerged that reduced to an inadequate position in the face of Western civilization and little contribution to the

history of humanity. However, the history of Islamic civilization is one of the most important turning points in human history.

Because science and technology developed in Islamic civilization has enabled the formation of new approaches for humanity

both in Islamic geography and in the world geography. The activities in the history of Islamic science and technology have made

important contributions to the access of humanity to today’s science and technology. For this reason, science, which is one of the

most important types of knowledge of humanity, is not the product of only one nation and civilization. It is a common product of

many nations and civilization such as Iran, Indian, China, Egypt, Arab, Greek and Turkish. However, the work of humanist orientalists

on Islamic civilization is both insufficient and not considered for ideological reasons. Therefore, the contribution of Islamic

civilization in the writing of the history of sciences is not sufficiently proven. He is a pioneer scientist who gives a new perspective

to the history of science and provides important contributions to revealing implicit truths, goes beyond mistakes with his thoughts

on the history of Islami c science and technology.

Anahtar Kelimeler

Fuat Sezgin, History of Islamic Science, Islamic Civilization, Western Civilization, Turkish-Islamic Civilization, Orientalism

Kaynakça

• Acot, Pascal. Bilim Tarihi. çev. Nermin Acar, Ankara: Dost Kitapevi, 2005.
• Awrahim, Tareq. “Tarihçi Fuat Sezgin ve İslam Medeniyeti Tarihinde Düzelttiği Kavramlar” Mukaddime, 8 (2), 2017, 365-386.
• Bozkurt, Nejat. Bilimler Tarihi ve Felsefesi. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları, 2004.
• Clifford D. Conner. A People’s History of Science: Miners, Midwives, and Low Mechanicks. New York: Nation Books, 2005.
• Denizer, Nurullah. Bayrakdar, Nazım vd. Disiplinlerarası Bir Yaklaşıla İnanç Eylem Tutarlılığı. Konya: Çizgi Yayınevi, 2018.
• Ekici, Aybüke. “Tarihi Uyanışın Mimarı: Prof. Dr. Fuat Sezgin”. Genç Hukukçular Hukuk Okumaları, ed. Muharrem Balcı, İstanbul: Matbaa Basım, 2013.
• Fara, Patrica. Bilim: Dört Bin Yıllık Tarih. çev. Aysun Babacan İstanbul: Metis Yayıncılık, 2012. Fazlıoğlu, İhsan. “Fuat Sezgin ile Bilim Tarihi Üzerine”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 2, Sayı 4 (2004), 355-370.
• Gavroğlu, Kostas. Bilimlerin Geçmişinden Tarih Üretmek. çev. Ari Çokana (İstanbul: İletişim Yayınları, 2006.
• Gökdoğan, Dosay, Melek. Türklerin Bilime Katkıları, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2008.
• Henry, John. Bilim Devrimi ve Modern Bilimin Kökeni. çev. Selim Değirmenci, İstanbul: Küre Yayınları, 2011. Iliffe, Rob. Bir Disiplinin Gelişim Hikâyesi: Bilim Tarihi. ed. Melek Doksay Gökdoğan, çev. Sedef Beşkardeşler&
• Tarık Tuna Gözütok vd., İstanbul: Lotus Yayınevi, 2016.
• Karakaş, Ali. “20. Yüzyıl Hadis Eksenli Oksidentalizm Çalışmaları: Fuat Sezgin Örneği”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
• Kenan, Seyfi. “İslâm Dünyasının Duraklama Sebepleri Üzerine Ünlü Bilimler Tarihçisi Fuat Sezgin’i Dinlemek”. Değerler Eğitimi Dergisi, Cilt 1, Sayı 4 (2003), 73-98.
• Kışlakçı, Turan. “Dünya Bilim Tarihi Yeniden Yazılmalı”. Röportaj: Fuat Sezgin İle, Yeni Şafak Gazetesi, 26 Eylül 2005.
• Korkmaz, Tayfur. “20. Yüzyıl İslam Bilim Tarihi Çalışmaları: George Sarton ve Fuat Sezgin Örneği”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
• Joseph Needham “Science and Society in East and West”, Science & Society, Vol. 28, No. 4 (Fall, 1964), pp. 385- 408.
• Rosenthal, Franz. Knowledge Triumphant: The Concept of Knowledge in Medieval Islam. Leiden: Koninklijke Brill NV, 2007.
• Sarton George. Antik Bilim ve Modern Uygarlık. çev. Melek Dosay-Remzi Demir, Ankara: Gündoğan Yayınları, 1995.
• Sayılı, Aydın. Bilim Tarihi. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1999.
• Sayılı, Aydın. Mısırlılarda ve Mezopotamyalılarda Matematik, Astronomi ve Tıp adlı Eserin Muhtasarı, Haz. Mübahat T. Küyel, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1996.
• Sekili, Mustafa. Prof. Dr. Fuat Sezgin ile Söyleşi. 25 Mayıs 2008. (ET: 1 Eylül 2018), https://www.youtube.com/ watch?v=kinYTNu6puY
• Sezgin, Fuat. “İslâm Tarihinin Kaynağı Olmak Bakımından Hadis’in Ehemmiyeti”. İstanbul Üniversitesi İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 2, Sayı 1 (1957), 19-36.
• Sezgin, Fuat. “Fuat Sezgin ile Bilim Tarihi Üzerine”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 2, Say 4 (2004), 355-370.
• Sezgin, Fuat. İslam’da Bilim ve Teknik Cilt I. çev. Abdurrahman Aliy, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2008.
• Sezgin, Fuat. “İslam Bilimlerinin Avrupa’ya Etkisi Büyük Oldu”. Avrupa İslam Üniversitesi İslam Araştırmaları Dergisi Journal of Islamic Research, Sayı 3 (2009), 5-8.
• Sezgin, Fuat. Tanınmayan Büyük Çağ: İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi. ed. Resul Turan, İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Sezgin, Fuat. “İslam’ın Bilimler Tarihindeki Yaratıcı Yerine Bir Bakış”. Adam Akademi, Sayı:1, 2011, 89-98.
• Sezgin, Fuat. Arap İslam Bilimleri Tarihi Cilt I. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayımcılık, 2015.
• Sezgin, Fuat. “Bilim Tarihçiliğine Bir Bakış”. İslam Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar içinde, ed. Zeynep Berktaş-Tuğçe İnceoğlu, 98-111, İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Sezgin, Fuat. “Amerika’nın Müslümanlar Tarafından Kristof Kolomb’dan Önce Keşfi”.İslam Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar içinde, ed. Zeynep Berktaş-Tuğçe İnceoğlu, 24-36, İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Sezgin, Fuat. “İslam, Bilim ve Teknoloji Tarihine Bir Bakış”. İslam Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar içinde, ed. Zeynep Berktaş-Tuğçe İnceoğlu, 112-127. İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Sezgin, Fuat. “İslam Kültür Dünyasının Bilimler Tarihindeki Yeri”. İslam Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar içinde, ed. Zeynep Berktaş-Tuğçe İnceoğlu, 9-23, İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Sezgin, Fuat. “Müslümanların Bilimler tarihinde 800 Yıl Süren Yaratıcı Merhalesini Ne Kadar Tanıyoruz”. İslam Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar içinde. ed. Zeynep Berktaş-Tuğçe İnceoğlu, 44-55, İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Sezgin, Fuat. “İslam Kültür Dünyasında Bilimler Ne Zaman ve Neden Duraklamaya Başladı”. İslam Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar içinde, ed. Zeynep Berktaş-Tuğçe İnceoğlu, 84-97, İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Sezgin, Fuat. “İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi”. İslam Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar içinde, ed. Zeynep Berktaş-Tuğçe İnceoğlu, 37-43, İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Sezgin, Fuat. “Bilimler Tarihi Açısından Bugünün Türkiyesi’ne Bakış”. İslam Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar içinde, ed. Zeynep Berktaş-Tuğçe İnceoğlu, 56-67, İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Sezgin, Fuat. “Müslümanların Astronomi Tarihindeki Yeri”. İslam Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar içinde, ed. Zeynep Berktaş-Tuğçe İnceoğlu, 68-83, İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Sezgin, Fuat. “Batı Medeniyetinin Kökenleri”. Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “İslam Bilim Tarihi Üzerine Tespitler ve Oryantalist Tezler”. Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 41-42, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “İslam Bilimlerinin Duraklamasının Başlangıcı ve Yaratıcılığının Son Bulma Nedenleri”. Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 125-143, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “Dünyanın Gerçeğe Yakın İlk Haritalarını Müslümanalar Çizdi”. Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 51-52, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “Müslümanlar ve Matematik Coğrafya”. Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 33-34, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “Müslüman Bilimcilerin Yöntemi Kimya İlmi”. Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 25-26, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “Buhari’nin Kaynakları”. Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 74-77, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “Biruni ve İbn Sina’nın Işığın Hızı Üzerindeki Görüşleri”. Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 79-83, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “En Büyük Destekçim Eşim”. Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 101-105, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “Oryantalistler ve Biz”, Söyleşi: Sefer Turan. Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 114-115, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “Müzenin 24 Mayıs 2008’deki Açılış Konuşması”. Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 152-158, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “Yaratıcılık Özelliğimizi Kaybettik”, Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 107-111, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “Fuat Sezgin’in Hocaları”. Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 54-63, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “Aşağılık Kompleksinden Kurtulmalıyız”. Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 105-107, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “Bilimler Tarihi İnsanlığın Ortak Mirası”. Söyleşi: Sefer Turan, Bilim Tarihi Sohbetleri içinde, ed. Cüneyt Dalkıran, 22-23, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sezgin, Fuat. “Müslümanların Coğrafya Tarihine Bugüne Kadar Bilinmeyen İnanılmaz Büyük Katkısı”. Konferans, Erciyes Üniversitesi, Kayseri, 15 Haziran 2015, 1-16.
• Sezgin, Fuat. “Prof. Dr. Fuat Sezgin’in Açılış Dersi”. Akademik Açılış Konferansı, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 17 Ekim 2016, 3-26.
• Şengör, Celal. “İslam, Bilim, Türkiye ve Fuat Sezgin”. Cumhuriyet Bilim Teknik Dergisi. Sayı: 826, 18 Ocak 2003.
• Taylan, Necip. İslam Felsefesi. İstanbul: Enar Neşriyat, 2016.
• Tekeli, Sevim. Modern Bilimin Doğuşunda Bizans’ın Etkisi. Ankara: Kalite Matbaası, 1975.
• Topdemir, Gazi, Hüseyin. Unat, Yavuz. Bilim Tarihi. Ankara: Pegem Yayınevi, 2008.
• Ural, Şafak. Bilim Tarihi. İstanbul: Çantay Kitapevi, 2011.
• Yıldırım, Cemal. “Bilime Genel Bir Bakış”. Bilimsel Düşünme Yöntemi: Yazılar Bildiriler Tartışmalar içinde, ed.
• Alaattin Topçu, 11-18, İstanbul: İmge Kitapevi, 2008.
• Yıldırım, Cemal. Bilim Tarihi. İstanbul: Remzi Kitapevi, 2012.