Kurtubî’nin Morfolojik Temelli Anlam Arayışı

Yıl 2023, Sayı: 3, 69 - 86, 30.03.2023

İsmail Erken

https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.2023.3.78

Öz

Arapça bir terim olarak sarf, morfoloji (biçimbilim); bir ana yapıdan, anlam açısından ve ifade edilmek istenen şeye uygun dönüşümler veya eklemeler ile yeni bir şekilde ya da aynı şekilde bir yapı oluşturma ve bu şekilde oluşmuş lâfızları inceleme ilmidir. Anlaşılma hedefiyle Arapça vahyedilen Kur’an, Arap dil bilimlerinin ve sarfın da konuları arasında yer alır. Müfessirler, Kur’an’ı tefsir ederken morfoloji biliminden de çokça yararlanmışlardır. Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî (öl. 671/1273) el-Câmi‘ lî Ahkâmi’l-Kur’ân tefsirinde biçimbilime anlama ve anlatma çabası içinde yer vermiştir. Tefsirin en belirgin özelliklerinden biri âyetin açıklamasında öncelikle -morfoloji de dahil olmak üzere- filolojik açıklamaların yer almasıdır. Kurtubî âyet içerisinde geçen sözcüklerin yapısal analizlerini yaparak onlar hakkında morfolojik bilgiler vermiştir ve biçim açısından ayrıntı ve istisna olan konuları işlemiştir. Ayrıca müfessir sözcüklerin morfolojik durumlarını göz önünde bulundurarak, o sözcüklerin ifade ettikleri manaları anlaşılır kılmaya çalışmıştır. Bununla beraber araştırma sırasında üzerinde durulması gereken bir konu da Kurtubî’nin sarf kurallarından hareket ederek bu kurallar ile meydana gelmeyecek anlamlara ulaşmasıdır. Müfessirin bu uygulamaları lafzın özelliği, okuyuş farklılıkları, sözcüğün bulunduğu bağlam, zaidlik, hazf vb. durumlarında gerçekleştirdiği dikkat çekmektedir. Çalışmada, Kurtubî’nin âyetleri anlama ve anlatma sürecinde verdiği bilgiler gözden geçirilir ve onun morfolojinin konuları arasında yer alan tekil-ikil-çoğul, erillik-dişillik, belirlilik-belirsizlikle alakalı yaptığı yorumlar esas alınarak çalışma sınırlandırılmıştır. Bu üç konuda tefsirde okumalar yapılmış, konularla ilgili örnekler üzerinden konu işlenmiş ve oluşan duruma dair açıklama, değerlendirme ve varsayımlarda bulunulmuştur. Makalede örneklemler farklı açılardan ve tafsilatlı incelenerek özellikle manaya odaklanan bir minvalde konu aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Kurtubî, Kurtubî Tefsiri, el-Câmi‘ lî Ahkâmi’l-Kur’ân, Morfoloji, Anlam

Qurṭubī’s Morphological-Based Interpretation

Öz

As an Arabic term sarf, morphology; is the science of creating a new or similar structure from the main form in terms of meaning and with appropriate transformations or additions to what is meant to be expressed and examining the words formed in this way. The Qur'ān, revealed in Arabic to being understood, also becomes the subject of Arabic linguistics and sarf. While interpreting the Qur'an, commentators, and linguists have also benefited greatly from the science of morphology. Abū Abdallāh Muḥammad b. Aḥmad al-Qurṭubī (d. 671/1273) used morphology to understand and explain in al-Jamī' li-'Aḥkām al-Qur'ān. One of the most distinctive features of his tafsir is that philological explanations, including morphology, are included in the explanation of the ayah. Qurṭubī made a structural analysis of the words in the verse and gave morphological information about them, and he dealt with the details and exceptions in terms of form. Considering the morphological situations of words, he tried to make the meanings of words understandable. However, another issue that should be emphasized during the research is that Qurṭubī reaching meanings that cannot occur with these rules by moving from the rules of morphology. It is noteworthy that Qurṭubī made these applications in cases such as the characteristics of the wording, the differences in reading, the context in which the word is found, za’id (excess), hazf (reduction), etc. The study has been limited by reviewing the information Qurṭubī gave in the process of understanding and explaining the ayahs and based on his comments on singular-dual-plural, masculine-femininity, and certainty-uncertainty, which are among the subjects of morphology. In these three subjects, research has been done in tafsīr, the subject has been studied through examples related to the subjects, and explanations, evaluations, and assumptions have been made about the subject. In this study, the samples were examined in detail by considering them from different angles, and the subject was conveyed in a way that focused on the meaning.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Qurtubī, Tafsīr al-Qurtubī, al-Jamī, Morphology, Meaning

Kaynakça

• Abbâs Hasan. en-Nahvu’l-Vâfî. Mısır: Daru’l-Maarif, ts.
• Akşit, Eyüp. Arap Dilinde Sözcüklerin Kategorileri. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
• Ateş, Avnullah Enes. "Kur’ân-ı Kerîm’de Kullanılan Elif Lâm Takılarının Doğru Anlaşılmamasından Kaynaklanan Tercüme Problemleri". Dergiabant 8/1 (Mayıs 2020), 102-120.
• Beyhakî, Ebu Bekir. el-Esmâ ve’s-Sıfât. thk. Abdullah b. Muhammed el-Hâşidî. Cidde: Mektebetü’s-Suvâdî, 1993.
• Cevherî. es-Sıhâh Tâcü’l-Luga, thk. Ahmed Abdülgaffur Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Meleyîn, 1987.
• Ebû Ubeyde Ma’mer b. Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’ân. thk. Fuad Sezgin. Kahire: Mekte-betü’l-Hanci, H. 1381.
• el-Ahfeşü’l-Evsat. Meâni’l-Kur’ân. thk. Mahmud Kırâ‘a. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1990.
• Erken, İsmail . "Ahmed Rumî Akhisarî Saruhanî ve Semaî Müennesler Adlı Risa-lesi". Mizanü'l-Hak: İslami İlimler Dergisi 4 (Haziran 2017), 135-150.
• Ferrâ. Me‘âni’l-Kur’ân. b.y.: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Ebû Alî el-Fârisî. el-Îdâhu’l-‘Adudî. Riyad: y.y., 1969.
• Galayînî. Mustafa. Camiu’d-Durûsu’l-Arabiye. Beyrut, el-Mektebetü’l-Asriye, 1994.
• İbn Hişâm. Muğni’l-lebîb an kutubi’l-eârib. nşr. Mazin Mübarek- Muhammed Ali Hamdan . Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1985.
• İbn’ül-Arabî. Ahkâmu’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 2004.
• İbnü’l-Enbari. el-Bulga fi’l-Fark beyne’l-Müzekker ve’l-Müennes. thk. Ramazan Abdu’t-Tevvab. Kahire: Daru’l-Kutub ,1970.
• İbnü’s-Serrâc. Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Usul fi’n-Nahv. Beyrut Müessesetü’l-Risale,.ts.
• Kurtubî. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetu’r-risale, 2006.
• Matlûb, Ahmed. Esâlîbun Belâgiyye. Kuveyt: Vekalet’ül-Matbu ‘ât, 1980.
• Nehhâs. İ‘râbü’l-Kur’ân. thk. Abdülmünim Halîl İbrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, ts.
• Nihad M. Çetin. “Arapça’da Kelimelerin Müzekkerlik ve Müenneslik Keyfiyetleri-ne Dair Müstakil Eserler”. Şarkiyat Mecmuası 1 (Aralık 1956), 89-118.
• Sa‘lebî. el-Keşf ve’l-Beyân ʿan Tefsîri’l-Kurʾân. Cidde: Dâru’t-Tefsir, 2015.
• Sıydevî, Yusuf. el-Kefâf Yuîru Savğa Kavâidi’l-Lugati’l-Arabiye. Şam: Dâru’l-Fikr, 1999.
• Sîbeveyhi. el-Kitâb. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1988.
• Tirmîzî, Ebû İsa Muhammed. el-Câmiü’l-Kebîr=Câmiü’s-Sahîh Sünenü’t-Tirmizî. Bey-rut: Dâru’l Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Zemahşerî. el-Keşşâf ‘an Haka’ikı Gavâmizi’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabi, 1407.