Bazı Tarım Ürünlerinin “Emanet” Adıyla Satılması ve Bunun İsticrâr Akdi ile İlişkisi

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 149 - 178, 30.06.2023

Mehmet Akkuş , Ünal Yerlikaya

https://doi.org/10.53352/tevilat.1298335

Öz

Satım akdinde oluşan fiyat belirsizliği güncel bazı meselelerde karşımıza çıkan önemli hususlardandır. Fiyat belirsizliği içeren bir alışveriş akdini yapmaya insanları sevk eden pek çok faktör sayılabilir. Şüphesiz paranın alım gücünün zayıflamasına bağlı olarak malın veya alacağın değerini koruma amacı da bulunmaktadır.
Enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde, vadeli alışverişleri malın fiyatını belirlemeden yapmak durumunda kalınmaktadır. Ödeme gününe kadar, çoğu zaman malın değerinin ne kadar olacağı kestirilememekte ve bu da vade farkı eklemek suretiyle oluşacak değer kaybının malın fiyatına yansıtılmasını zorlaştırmaktadır. Bu sebeple mal, değeriyle değil cins, isim, miktar vb. ile kaydedilmektedir.
Piyasa değeri üzerinden olması kaydıyla isticrâr akdi uygulamalarına cevaz verildiği bilinmektedir. Zira ticari hayatın devamlılığı gibi bir ihtiyaç söz konusudur. Özellikle fındık, çay, buğday, arpa, üzüm gibi zirai ürünlerde “emanete bırakma” adıyla yapılan ticari uygulamalarda, ürün her ne kadar ‘emanet’ diye teslim edilse de söz konusu işlem satım akdi olarak yapılmaktadır. Bu çerçevede işlemin, emanet ve karz akdi olarak kabul edilmesi doğru bulunmamıştır. Ancak fiyatı belirlenmeden satın alınan malın bedeli tarafların karşılıklı rızası ile ödeme günündeki rayiç fiyat üzerinden yapılabilir.

Anahtar Kelimeler

Satım Akdi, Emanete Bırakma, Açığa Dökme, İsticrâr Akdi, Fiyat Belirsizliği

The Sale of Some Agricultural Products Under the Name of “Amānah“ and Its Relationship with Istijrār Contract

Öz

Price uncertainty arising in the contract of sale is one of the important issues that we encounter in some current issues. Undoubtedly, one of the important factors that prompts people to make a contract with price uncertainty is the aim of preserving the value of the goods or receivables due to the weakening of purchasing power. In this context, in periods of high inflation, futures purchases have to be made without determining the price of the commodity. In this context, in our study, the type of contract made under the name of "trust" without determining a price in some regions of our country has been discussed. Fiqh evaluations are made that point to the fact that such contracts should be based on qard and salam contracts for their validity in fiqh, and that such contracts will be valid in the context of "isticrâr" in their current form. In fact, in this study, although the fiqh status of the application in terms of trust, qard and sales contract was evaluated, it was concluded that it would not be correct to accept such a contract as a trust and qard contract when the aims and intentions of the parties are clear. On the other hand, the issue has been discussed in the context of the contract of sale, and the aspects that differ from the contract type called "isticrâr" have been tried to be determined. In this respect, some suggestions have been presented in order to evaluate the application as a contract of isticrâr.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Islamic economics, Contract of Sale, İsticrâr Agreement, Price Uncertainty, Escrow Agreement.

Kaynakça

• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hukkâm şerh-u Mecelleti’l-ahkâm. Çev: Raşit Gündoğdu-Osman Erdem, İstanbul: Osmanlı Yayınevi, ts.
• Aliş, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed, Minehu’l-celil şerh-u Muhtasar-ı Halil. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1989.
• Âmidî, Ebu’l-Hasan. el-İhkâm fi usûli’l-ahkâm. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslami, 1937
• Ayni, Bedrettin, el-Binâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-u İslâmiye ve ıstılâhât-ı fıkhiyye kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Buhâri, Burhaneddin. el-Muhîtü’l-burhânî fi-fıkhı’n-Nu’mânî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye , 2004.
• Buḫārî, Ebû Abdillāh Muḥammed b. İsmail. el-Cāmiʿu’s-saḥîḥ. Kahire: Dāru İbni’l-Cevzî, 2010.
• Cezirî, Abdurrahman b. Muhammed. El-Fıkh-u ale’l-mezâhibi’l-erbaa. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dinî Konular 2. Samsun: Etüt Yayınları, 2010.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmet b. Arafe. Haşiyetü’d-Desûkî. Lübnan: Dârü’l-fikr, ts.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. "Örf". TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/orf#1 (08.05.2023).
• Ebū Dāvûd, Süleyman b. el-Eşʿas. Sünen. thk. Muhammed Abdülaziz el-Ḫālidî. Beyrut: Dārü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2007.
• Ebu Hubeyb, Se’di. el-Kâmusu’l-fıkhî. Suriye: Dârü’l-fikr, 1988.
• Feyyûmî, Muhammed b. Ali. el-Misbâhu’l-münir. Beyrut: el-Mektebetü’l-ilmiyye, ts.
• Gazzali, Muhammed b. Ahmed. el-Vesît fi’l-mezheb. Kahire: Daru’s-selâm, 1417.
• ¬¬¬________, İhyâu ulûmi’d-Din. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, ts.
• Haraşî, Muhammed b. Abdullah. Şerh-u muhtasar-ı Halil. Beyrut: Dârü’l-fikr, ts.
• Haskefi, Muhammed Alâuddin b. Ali. İfadatü’l-envâr ale usûli’l-menâr. Dımeşk: Mektebetü’l-İmami’l-Evzâî, 2007.
• _________, ed-Dürru’l-muhtâr şerh-u Tenviru’l-ebsâr. Beyrut: Dârü’l-kütübil’l-ilmiyye, 2002.
• Heytemî, İbn Hacer. Tuhfetü’l-muhtâc fî şerhi’l-Minhâc. Mısır: Mektebetü’t-ticâriyye, 1983.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Baskı, 1992.
• İbn Ebi Şeybe, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. Thk. Kemal Yusuf el-Hût, Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2004.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. Müsned. Thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2001.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Ahmed. el-İhsan fi Tekrîb-i Sahih-i ibn Hıbbân. Thk. Şuayb Arnavut, Beyrut: Müessetü’r-risâle, 1988.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebu Abdullah Şemsettin Muhammed b. Ebu Bekr ez- Zer‘î. İ‘lâmü’l-muvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1991.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. el-Muğnî. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1968.,
• _____________, el-Kâfi. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. Thk.: Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Beyrut: Dâr-u ihyâi’l-kütübi’l-Arabî, ts.
• İbn Müflih, Burhaneddin Ebu İshâk. en-Nüket ve’l-fevâid ale müşkili’l-muharrar. Riyad: Mektebetü’l-maarif, 1983.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Bahru’r-râik şerh-u Kenzi’d-dekâik. Dârü’l-kitabi’l-İslâmî, ts.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdulhalîm el-Harranî. Nazariyyetü’l-akd, Kahire: Matbaat-ü ensâri’s-sünneti’l-Muhammediyye, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemalettin. Fethu’l-kadîr. Lübnan:Dârü’l-fikr, ts.
• Karâfi, Ebu’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris. ez-Zahîra, Thk. Muhammed Haccî. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslami, 1994.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd. Bedâi’u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• Kaya, Ali. “Fındık Fiyatını Kim Belirliyor”, http://www.yesilgiresun.com.tr/findik-fiyatini-kim-belirliyor- makale,1492.html, E.t. 04.05.2023.
• Makdîsî, Merî b. Yusuf. Delilu’t-talib li-neyli'l-metâlib. Riyad: Dar-ı tayyibeti li’n-neşr, 2004.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen. el-Hâvi’l-kebir. Thk. Ali Muhammed Muavvıd ve Ali Ahmed Abdülmevcûd, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
• Merdâvî, Alauddin Ebu’l-Hasan. el-İnsaf fi ma‘rifeti’r-râcihi mine’l-hilâf. Daru ihyau’t-turas el-Arabiyyi, ts.
• Merğinânî, Burhânuddin Ebu’l-Hasen. el-Hidâye şerh-u Bidâyeti’l-mübtedi. Beyrut: Şeriketü dâri’l-erkam, ts.
• Mevsılî, Muhammed b. Mevdud. el-İhtiyar li ta’lili’l-muhtâr. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, ts.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebu’l-Hasan el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî, el-Müsnedü’s-Sahîhu’l-Muhtasar (Sahîhu’l-Müslim). Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ts.
• Mv. F. (el-Mevsûatü’l-Fıkhiyye). Vizâratü’l-Evkâf ve Şuûni’l-İslamiyye, Kuveyt, 1989.
• Nevevi, Ebu Zekeriyya Muhyiddin. el-Mecmu‘ şerhu’l-mühezzeb. Suriye: Dârü’l-fikr, ts.
• ________, Tehzibü’l-esmâ ve’l-lugat. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Ramli, Şemsuddin Muhammed b. Ebu’l Abbâs. Nihayetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1984.
• Râzi, Ebu Bekr. Muhtaru’s-Sıhâh. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 1999.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Sayfi, Abdullah Ali. el-Cehalet ve eseruhe fi ukûdi’l-muavazât. Ürdün: 2000.
• Semerkandi, Alâuddin. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l--ilmiyye, 1994.
• Serahsi, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1993.
• _________, Usulü’s-Serahsi. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. baskı, 2005.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1990.
• Şirâzî, Ebu İshak. el-Mühezzeb fi fıkhı’ş-Şâfiî. Beyrut:Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmet el-Hatib. Muğni’l-muhtâc. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Sevra b. Mûsâ b. ed-Dahhâk. Sünen. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir-M. Fuad Abdulbâki, Mısır: Şeriket-ü Mustafa el-Bâbî el-Halebi, 1975.
• TMO, emanet hububat alımlarına başladı (tarimorman.gov.tr) (E.t.: 04.05.2023)
• Yavuz, Cevdet. Türk Borçlar Hukuku: Özel Hükümler. İstanbul: 1989.
• Yıldırım, Mustafa. "Vedîa". TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/vedia (04.05.2023).
• Zencâni, İbn Ahmed. Tahricü’l-füru‘ ale’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-risâle 4. Baskı, 1982.
• Zeylâi, Fahrettin Cemalüddîn Ebû Muhammed Abdullâh b. Yûsuf b. Muhammed. Tebyinü’l-hakâik şerh-u kenzu’d-dekâik. Kahire: el-Matbatü’l-kübra, ts.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmi ve edilletühü. Dımeşk: Dârü’l-fikr, 2007.