İslam’da Diyet Uygulaması ve Sosyo-Ekonomik Yönden Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 277 - 295, 30.06.2023

Veli Sırım

https://doi.org/10.53352/tevilat.1309781

Öz

İslam hukukunda Diyet, bir kişinin haksız yere öldürülmesi, yaralanması veya sakat bırakılması durumunda ceza ve kan bedeli olarak ödenen mal veya parayı ifade eder. Diyetin dini kaynakları Kur’an, Sünnet ve İcmâ (alimlerim fikir birliğine varmış olması) olarak gösterilir. İslam tarihi boyunca bu üç kaynaktan hareketle uygulanan Diyet, sadece suçluların cezalandırılmasına yönelik caydırıcılık özelliğine sahip bir uygulama olmamış, aynı zamanda sosyo-ekonomik yönden faydaları görülen bir uygulama olmuştur. Öldürenle öldürülen kişinin yakınları arasında çıkabilecek kan davalarının, husumet ve çatışmanın önlenmesi, taraflar arasında uzlaşma ve güvenlik zemininin oluşturulması Diyetin sosyolojik alandaki faydaları arasında sayılabilir. Diğer yandan Diyetin deve gibi belli tür ve sayıda hayvanların yanı sıra, yine belli miktarda altın ve gümüş ve buna mukabil gelen ödeme araçlarıyla ödeniyor olması, toplumdaki ekonomik hareketliliğe de önemli katkıları söz konusu olmuştur. Bu makalede, İslam Ceza Hukuku’nun (Ukubât) önemli uygulamalarından birisi olan Diyetin sosyo-ekonomik etkileri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Diyet, Ödeme Araçları, Toplum, Sosyo-Ekonomik Katkı

Diyet Practice in Islam and Its Socio-Economic Evaluation

Öz

In Islamic law, Diyet refers to property or money paid as punishment and blood in case a person is unjustly killed, injured or maimed. The religious sources of the Diyet are shown as the Qur'an, Sunnah and Ijma (the consensus of scholars). The Diyet, which has been applied from these three sources throughout the Islamic history, has not only been a deterrent application for the punishment of criminals, but has also been an application with socio-economic effects. Preventing blood feuds, hostilities and conflicts that may arise between the murderer and the relatives of the murdered person, establishing a basis for reconciliation and security between the parties can be counted among the sociological effects of Diyet. On the other hand, paying the diet with certain types and numbers of animals such as camels, as well as a certain amount of gold, silver and payment instruments of the same value, makes significant contributions to the economic activities of the society. This article will focus on the socio-economic effects of Diyet, which is one of the important practices of Islamic Criminal Law (Ukubat).

Anahtar Kelimeler

Diyet, Payment Tools, Society, Socio-Economic Contribution

Kaynakça

• Akbulut, İlhan. “İslâm Hukukunda Suçlar ve Cezalar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 52/1 (2003), 167-181.
• Aktan, Hamza. “Âkile”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Bardakoğlu, Ali. “Diyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Barkan, Ömer Lütfi. “XV ve XVI’ıncı Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları”, C. 1, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat Enstitüsü, 1943.
• Behnesî, Ahmed Fethi. ed-Diye fi’ş-Şeriati’l-İslâmî, Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1984.
• Behnesi, Ahmed Fethi. Medhalü’l-Fıkhi’l-Cinâî, Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1989.
• Beyhakî, Ebu Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-Kübrâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Beyhakî, Ebu Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’s-Sağîr, C. 3, Pakistan: Silsiletü Menşûrâti Câmiati’d-Dirâsati’l-İslâmiyye, T.y.
• Dağcı, Şamil. İslâm Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1999.
• Ebu Davud, Süleyman b. el-Eş’as. es-Sünen, Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1998.
• İbn-i Kudame, Ahmed b. İsa b. Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî, C. 11, Kahire: Daru’l-Hadis, 1996.
• İskilipli Muhammed Atıf Efendi. İslâm Fıkhı, C. 6, İstanbul: Nehir Yayınları, 1994.
• Kadızade Efendi, Şemsüddin Ahmet bin Kudûr. Tekmiletü Fethi’l-Kadîr, C. 9, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1986.
• Kârâfi, Şihabüddin Ahmed b. İdris. ez-Zahîra, C. 12, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alauddin Ebu Bekir b. Mesud el-Hanefi. Bedâiu’s-Sanâi fî Tertîbi’ş-Şerâi, C. 10, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arab, 1974.
• Mergınânî, Burhanuddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Ebi Bekr b. Abdi’l-Celîl, el-Hidaye Şerhu Bidayeti’l-Mübtedi, Beyrut: Daru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, T.y..
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd. el-İhtiyâr li Ta’lîli’l-Muhtâr, C. 2, Mektebetü Dâri’l- Hadîs, 2009.
• Nesefî, Necmüddin Ebû Hafs. Tılbetü’t-Talebe fi’l-Istılahâti’l- Fıkhiyye, Bağdat: Dâru`t-Tıbâati`l-Âmire, 1311.
• Nevevî, Ebu Zekeriyya Yahya b. Şeref. Minhâcü’t-Tâlibin ve Umdetü’l-Müftîn, C. 7, Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2005.
• Saban, Ahmet. İslâm Ceza Hukukunda Diyet ve Âkile Sistemi, İstanbul: Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Sırım, Veli. “İslâm Dininde Uygulanan Mâlî Keffâretler ve Sosyo-Ekonomik Yönleri”, İslâm Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 7/1 (2021), 89-110.
• Tûrî, Muhammed b. Huseyn b. Ali. Tekmiletü’l-Bahri’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, C. 9, Lübnan: Dâr’ul-Kütüb’il-Ilmiyye, 1997.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed b. Muhammed. “Diyetü’n-Nefsi’ş-Şer’iyye Keyfe Nükaddiruhâ fi hâzâ’l-Asri”, Mecelletü’l-Mecmeil-Fıkhi’l-İslâmî, 3 (1989), 67-77.
• Zuhayli, Vehbe. el-Fıkhül-İslâmî ve Edilletühû, C. 6, Şam: Daru’l-Fikr, 1989.