Divan-ı Muhasebat Denetimlerinde Osmanlı Maliyesindeki Usulsüzlükler (1882-1886)

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 255 - 283, 15.10.2023

Salih Kış , Bilge Ceren Türkmen

https://doi.org/10.58702/teyd.1174995

Öz

Zaman geçtikçe bozulmaya başlayan Osmanlı devlet yönetiminin yozlaşması, Kanuni Sultan Süleyman devrinde ivme kazanmış ve bu yozlaşma devletin askerî, idarî ve iktisadî alanları başta olmak üzere tüm birimlerine sirayet etmiştir. Osmanlı yönetim sistemi, artan yolsuzluklar nedeniyle devlete olan güvenin hızla azaldığını fark ederek bu gidişatın önünü kesmek istemiştir. Devlet, önceleri bu suça iştirak edilmesini engellemek maksadı ile kanunnameler çıkarmıştır. Kanunnamelerin çoğu devlet memurlarının kalkışacakları usulsüzlüğün cezalarına ve neticelerine atıfta bulunmaktadır. Zamanla artan yolsuzluk olayları üzerine, kanunnameler yeterli gelmemiş olacak ki devlet; usulsüzlükleri araştırmak ve denetimini sağlamak maksadı ile mali kuruluşlar inşa etmiştir. Divan-ı Muhasebat’a kadar birçok kurum gelip geçmiştir ama içlerinde en yetkili ve en mühim olanlarından biri, ilk Türk Sayıştay’ı olarak kabul edilen Divan-ı Muhasebat’tır. Divan’da usulsüzlük yapan kişilerin memur olması halinde çok daha katı cezalara çarptırılacağına dair kurallar hakimdir.

Anahtar Kelimeler

Divan-ı Muhasebat, Kanunname, Mali Kuruluş, Osmanlı Devleti, Yolsuzluk

Corruptions In The Ottoman Finance In The Auditors Of The Divan-ı Muhasebat (1882-1886)

Öz

The deterioration over time in the Ottoman State administration, gathered speed during the reign of Süleyman the Magnificent and spread all over the units of the state, especially in administrative and economic fields. Ottoman state administration realized that trust in the state was decreasing due to increasing corruption and wanted to prevent it. The state first introduced the laws in order to prevent participation in this crime. Most of the laws refer to the penalties and consequences of irregularities committed by officials. The laws must not have served the purpose, so the state built financial institutions in order to investigate and control irregularities. Many financial institutions were established before the Divan-ı Muhasebat. But the Divan-ı Muhasebat which is known as the first Turkish Court of Accounts, was the most authoritative and important one of them. There were rules in the Court that if those committing irregularities were officials, they would face tougher penalties.

Anahtar Kelimeler

Corruption, Divan-ı Muhasebat, Financial Enstitution, Law, Ottoman State

Kaynakça

• Ağar, S. (2007). “Geçmişten Bugüne Mali İdare”. TBB Dergisi, 73, 372-432.
• Akdağ, M. (1979). Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Hayatı. Ankara: Tekin Yayınevi.
• Akgündüz, A. (1986). Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Akgündüz, A. (1987). “1274/1858 Tarihli Osmanlı Ceza Kanunnamesinin Hukuki Kaynakları, Tatbik Şekli ve Men’-i İrtikâb Kanunnamesi”. Belleten, 51 (199), 153-191.
• Akgündüz, A. (2012). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Sayıştay (Divan-ı Muhasebat). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Akyıldız, A. (2003). “Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye”. TDVİA, 28, 250-251.
• Akyıldız, A. (2011). “Tanzimat”. TDVİA, 40, 1-10.
• Aslan, V. (2013). “Zimmet Suçu”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 71 (1), 43-66.
• Aşıkpaşazade. (1992). Aşık Paşaoğlu Tarihi. İstanbul: MEB. Basımevi.
• Aydoğuş, İ. ve E. Kutlu (2005). “Yolsuzluk ve Doğrudan Yabancı Yatırımlar”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7 (2), 1-21.
• Berksoy, T. ve N. E. Yıldırım (2017). “Yolsuzluk Kavramına Genel Bir Bakış: Problemler ve Çözüm Önerileri”. Journal of Awareness, 2 (1), 1-18.
• Cezar, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII, yy’dan Tanzimat’a Mali Tarih). İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Daşçıoğlu, K. (2005). “Osmanlı Döneminde Rüşvet ve Sahtekarlık Suçları ve Bunlara Verilen Cezalar Üzerine Bazı Belgeler”. Sayıştay, 59, 119-124.
• Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Gülşen, T. (2011). Zimmet Suçu. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Işık, M. (2021). “Yolsuzluğun İdari ve Toplumsal Yapısal Üzerinde Etkileri”. Econharran Harran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5 (8), 148-179.
• Keleş, E. (2005). “Tanzimat Dönemi’nde Rüşvetin Önlenmesi İçin Yapılan Düzenlemeler (1839-1858)”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 24 (38), 259-280.
• Kırlı, C. (2006). “Yolsuzluğun İcadı: 1840 Ceza Kanunu, İktidar ve Bürokrasi”. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 4, 45-119.
• Kış, S. (2020). Osmanlı Devleti’nde Mali Denetim Kararları (1879-1880). Konya: Palet Yayınları.
• Kış, S. (2016). Divan-ı Muhasebat Osmanlı Devleti’nde Mali Denetim (1862-1908). Ankara: TTK Basımevi.
• Koçi Bey. (1993). Koçi Bey Risalesi. (Yay. Haz. Zuhuri Danışman). İstanbul: MEB. Yayınları.
• Köksal, S., H. Mehter., G. Ersoy., H. Gürhan. ve A. Sezer (1973). Cumhuriyet’in 50. Yılında Sayıştay. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Kur’an-ı Kerim. Bakara Suresi 188. Ayet.
• Mehmed Neşri. (1995). Kitâb-ı Cihan-nümâ Neşri Tarihi, (Yay: Faik Reşit Unat-Mehmed A. Köymen), C. I. Ankara: TTK Basımevi.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. İstanbul: MEB. Yayınları.
• Peçevi İbrahim Efendi. (1982). Peçevi Tarihi II. haz. Bekir Sıtkı Baykal, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sanal, R. (2000). “Kamu Kaynaklarını Eriten Yolsuzluk Olaylarının Hukuk Zemininde Önlenebilmesi Olanağı”. Maliye Dergisi, 135, 42-58.
• Sarılı, M.A. (2004). Türkiye’de Gelir İdaresi ile Vergi Denetiminin Sorunları, Çözüm Önerileri ve Yeniden Yapılandırılması. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Seyitdanlıoğlu, M. (1994). Tanzimat Devri’nde Meclis-i Vâlâ (1838-1868). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şemseddin Sami. (2015). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çamlıca Basım.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadaret Mukavelenameler. 1271/3.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadaret Mukavelenameler. 1295/1.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Yıldız Serkurenalık Evrakı. 1300/1.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/4.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/7.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/9.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/10.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/20.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/24.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/25.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/31.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/33.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/34.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/40.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/45.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/60.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/61.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/75.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/84.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/92.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/99.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/102.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/103.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1301/181-182.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1302/157.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1302/200.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1302/206-207.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1302/207.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1302/210-211.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1302/214-215.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1302/215-216.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1302/220.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Divan-ı Muhasebat Zabıt Ceridesi. 1786/21-22.
• Tabakoğlu, A. ve O. Ç. Taşdirek (2015). “Osmanlıda Mali Denetimin Kurumsal Gelişimi- Maliye Heyetinin Kuruluşu”. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 13 (2), 91-113.
• Tarhan, R. B ve Ö. F. Gençkaya (2006). Yolsuzlukla Mücadele Kitapları I. Ankara: Matsa Basımevi.
• Tarhan, R. B. (2005). Yolsuzlukla Mücadele Mevzuatı ve Uluslararası Müktesebat. Ankara: Matsa Basımevi.
• Todaie. (1282). Düstûr. I. Tertip. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilatına Medhal. Ankara: TTK Basımevi.
• Ünal, M. A. (2013). Osmanlı Müesseseleri Tarihi. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Yılmaz, Y. (2019). “Osmanlı Vergi Sistemi ve Vergi Denetimi”. Vergi Raporu, 232, 11-22.