Afganistan Tasavvuf Edebiyatında İkinci Mevlânâ Kabul Edilen Haydarî Vucûdî’nin Şahsiyeti, Edebi Kişiliği ve Şiirleri

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 312 - 341, 30.12.2020

Ayşe Kaş , Enayatullah Azimi

https://doi.org/10.32711/tiad.789568

Öz

Bu makalede Afganistan’da tasavvuf edebiyatına yeni bir soluk getirmiş ve Mevlânâ’yı Sânî” (İkinci Mevlânâ) olarak tanınmış olan Haydarî Vucûdî’nin şahsiyeti, edebî kimliği ve şiirleri hakkındaki bilgilere yer verilecektir.
Makalemize konu olan Haydarî Vucûdî, sosyal hayatı, sanatsal düşüncesi, şiirsel formları, edebî eserleri ve etkisi ile varlığını ortaya koymuş bir şahsiyettir. Şair, ülkesinde sosyal yaşamda, sanatsal icatlarının gerçekliği, önemi ve değeri ile edebiyat ve irfan alanına nüfuz etmiş biri olarak bilinmektedir. Afganistan halkının Mevlânâ Şinas (Mevlânâ Uzmanı) olarak ta vasıflandırdığı bu irfan şairinin yakın tarihte vefat etmiş olması araştırmamızın gerekliliğine işaret etmektedir.
Haydarî Vucûdî, Afganistan’da edebiyattan tasavvufa, tasavvuftan siyasete birçok çevrenin fikirlerine ve sanatına itibar ettiği ve sohbetlerinin ve eserlerinin bu kesimlerde tesirli olduğu bir ilim erbabıdır. Haydarî, kendi manevî hallerini gizleyerek, Mevlânâ Celâleddin’in şiirlerini öğrencilerine yıllar yılı okumuş ve irfan edebiyatını sûfî öğütlerle öğretmeye gayret etmiştir. Tıpkı Mevlânâ gibi hâmûş olmayı (sükûneti), uzleti daha küçük yaşta keşfeden şairin, insana matuf dünyasında rıza ve aşk can bahşeden iki kaynak olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Edebiyat, Şair, Afganistan, ikinci Mevlana, Haydari Vucudî

The Personality, Literary Personality And Poems of Haydari Vucudi, Who is Considered the Second Mawlana in the Sufi Literature of Afghanistan

Öz

In this article, information about the personality, literary identity and poems of Haydari Vucudi, who brought a new breath to Sufism literature in Afghanistan and known as Mawlana al- Sani (Second Mawlana), will be given.
Haydari Vucudi, who is the subject of our article, is a personality that has revealed his existence with his social life, artistic thought, poetic forms, literary works and influence. The poet is known in his country as a person who has penetrated the field of literature and knowledge in the social life with the reality, importance and value of his artistic inventions. Recently, passing away of this wise poet, who has been characterized by the people of Afghanistan as Mawlana Şinas (Mawlana Expert), indicates the necessity of our research.
Haydari Vucudi is a scholar whose ideas and arts are being respected by many circles in Afghanistan from literature to Sufism, Sufism to politics, and his conversations and works have influences on these segments. Haydari, hiding his own spiritual state, read the poems of Mawlana Celaleddin to his students for years and tried to teach the literature of knowledge with sufi advice. He discovered being as well as serenity (tranquility), and uzlet at a younger age. In the world aiming poet, consent and love were two sources that bestow life.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Literature, Poet,, Afghanistan, Second Mawlana,, Haydari Vucudi

Kaynakça

• Ali. “Ey Kaş ki der Ruy Cihan Ceng nemibud”, Sahargah-i Omit, Erişim 8 Temmuz 2020. https://sahargaheomid.blogsky.com/1399/03/21/post-1527/
• Ariaye.“Haydarî Vucûdî”. Erişim 25 Haziran 2020. https://www.ariaye.com/dari2/shaeran/haidari.html
• Aryenfer, Şemsu’l-Hak. “Melikü’ş-Şuara Bitab Şair, Arif ve Edib-i Danışmand”. Mandegar. Erişim 1 Temmuz 2020. https://mandegardaily.com/
• Attar, Şeyh Faridu’d-Din. Tezkeretü’l-Evliya. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: y.y., 1991.
• BBC Farisi. “Haydari Vucûdî Şair-i Namdar-ı Afganistan der Guzeşt”. Erişim 5 Temmuz 2020. https://www.bbc.com/persian/afghanistan-43084422
• BBC Farisi. “Haydarî Vucûdî; Şair ve Arif-i Namdar-ı Afganistan der Guzeşt”. Afganistan Today. Erişim 10 Temmuz 2020. https://afghanistantoday.net/2020/06/10/
• Caferî, Mahmut. “Gulam Ahmet Nevid”. Saday-ı Sohta. Erişim 1 Temmuz 2020. http://jafarimahmood.blogfa.com/
• Caferî, Mahmut. “Mir Gulam Hazret Şayık Cemal”. Sadayı Sohta. Erişim 21 Haziran 2020. http://jafarimahmood.blogfa.com/post/63
• Faraci, Muhammet. “Eş’ar-ı ziba-i Mevlânâ”. Edebiyat ve İrfan. Erişim 9 Temmuz 2020. http://hypertheosophy.mihanblog.com/page/4
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Mesnevi Şerhi. İstanbul: y.y., 1974.
• Gülzad, Muhammed Asıf. “Hal Muhammed Hasta”. Erişim 21 Haziran 2020. http://gulzad.blogfa.com/post/2
• Haydari Vucûdî, Gulam Haydar. Ba Lahzahayi Sebz u Bahar. Pişaver: el-Ezhar, 1384/1994.
• Haydarî Vucûdî, Gulam Haydar. Nakş-ı Omit. Kabil: Devlet matbaası, 1355/1965.
• Haydarî Vucûdî, Gulam Haydar. Salî der Medar-i Nur(Nur Yönergesinde Bir Yıl). Pişaver: Merkez Sekafet İslamî, 1380/1990.
• Kanar, Mehmet. “Nizamî-i Gencevi”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2007, 183-185.
• Keyhan. “Ger dost nebîned be çi kar ayed çeşim? Çeşim be rah-i Sepideh”. Erişim 8 Temmuz 2020. http://kayhan.ir/fa/news/65655
• Mandegar. “Du Şiir ez ustad Haydari Vucûdî”. Ruzname-i Subh-i Afganistan. Erişim 8 Temmuz 2020. https://mandegardaily.com/
• Maş’al, Mucip. “Haydarî Vucûdî: Şair-i ki Der Guşe-İ Halveteş Zengar ez Dil Ha Mizedâyed”. çev. Celil Pejvak, New York Times. Erişim 21 Haziran 2020. https://www.etilaatroz.com/86442/in-a-quiet-corner-an-old-afghan-poet-polishes-hearts-mirror/
• Mevlânâ Celaleddin Muhammed Belhî Rûmî. Divan-ı Şems. b.y.: y.y., ts.
• Mevlânâ Celaleddin Muhammed Belhî Rûmî. Mesnevi Manevi. 3055-3060. haz. Recep Kibar. İstanbul: Turkuvaz Yay., 2014.
• Mevlânâ Celaleddin Muhammed Belhî. Mesnevi Manevi. b.y.: y.y., ts.
• Muhakkik, Asadullah. Zeban ve Edebiyat-ı Derî(Dil ve Derî Edebiyatı). Kabul: Eğitim Bakanlığı, 2006.
• Muhammedi, Gülnisa. “Beyânhâyi muhtelif-i hüneri der suver-i Hiyâl der şi’ri muhacereti Afganistan”, Edebiyât-ı pârisî muâsır, pejûheşgâhı ulûmu insaniyû mutâlaatı ferhengî, 3/1, 117-143. (Bahar/Yaz). 1392.
• “Muhammed Nacibullah”. Vikipedi Özgür Ansiklopedisi. Erişim 30 Haziran 2020. https://tr.wikipedia.org/wiki/Muhammed_Necibullah
• Nadîri, Pertev. “Haydarî Vucûdî, Ahirîn Halka-i Şairan-i Arif der Afganistan”. Horasan Zemin. Erişim 8 Temmuz 2020. https://khorasanzameen.net/archive/farhang/pnaderi03.html
• Nik Siyer, Abdul Gani. “Ustad-ı Fikrî Selcûkî”. Tarih ve Edebiyat. Erişim 1 Temmuz 2020. http://www.kohandazh.blogfa.com/post/12
• Osman, Habib. “Gazal Hayı Aşkari”. Journal Hafteh. Erişim 21 Haziran 2020. https://hafteh.ca/canada/32608/
• Ramoz, Şadab. “Çend şiir ez Necmu’l-Urefa, Haydari Vucûdî”. Şura-i İctimai ve Ferhangi Şadabramoz. Erişim 8 Temmuz 2020.
• Revân Ferhâdî, Abdülgafûr. “Bîdil”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 28 Haziran 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/bidil
• Sâbirî Hirevî, Seyid Celil. Şuara-i Asr-ı Hazır-ı Afganistan. Meşhed: Nevend, 1382/1992.
• Sengserî, Riza Ermeganî. “Tarikat”, Silsile-i Moy-i Dost”. Erişim 8 Temmuz 2020. http://selseleyemooyedoost.blogfa.com/post/9
• Sîret, Suhrab. “Aşk u Şur-i Haydari Vucûdî; Ey Dil-i Pak Günah-i To Hoşam Miâyed”. BBC Farisi. Erişim 21 Haziran 2020. https://www.bbc.com/persian/arts-53007400
• Şadabramoz. “Şura-i İctimai ve Ferhangi Şadab Ramoz”. Erişim 8 Temmuz 2020. http://shadabramoz.blogfa.com/post/3
• Şehregân. “Çend Şiir ez Necmu’l-Urefa, Haydarî Vucûdî”. Erişim 21 Haziran 2020. https://shahrgon.com/
• Tolo News. “Haydarî Vucûdî Şair ve Arif-i Şinahte şoda-i Afganistan der Guzeşt”. Erişim 21 Haziran 2020. https://tolonews.com/fa/arts-culture/
• Uludağ, Süleyman. “Harakânî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 16/93-94. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 1997.
• Wiki Pidya. “Mevlânâ Haydarî Vucûdî”. Danışnâme-i Azad. Erişim 23 Haziran 2020.https://fa.wikipedia.org/wiki/
• Yazıcı, Tahsin. “Derî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 43/359-360. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedi, 2013.