Kur’ân’daki “Nefislerinizi Öldürün/Öldürmeyin” (اقتلوا/لاتقتلوا انفسكم) İfadelerine Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 715 - 741, 31.12.2022

Hüseyin Yakar

https://doi.org/10.32711/tiad.1152175

Cited By: 1

Öz

Kur’an’da “ktl” (قتل) fiilinin emir veya nehyiyle “enfüseküm” lafzının buluştuğu ayetler tefsir kaynakları ve meallerde farklı yorumlanmaktadır. Çalışmamızda söz konusu buluşmanın görüldüğü وَلَا تَقْتُلُٓوا اَنْفُسَكُمْۜ “nefislerinizi öldürmeyin”, ثُمَّ اَنْتُمْ هٰٓؤُ۬لَٓاءِ تَقْتُلُونَ اَنْفُسَكُمْ “sonra işte sizler nefislerinizi öldürüyorsunuz (öldürmeyin)”(en-Nisâ 4/29, el-Bakara 2/85) nehiyleri ile اقْتُلُٓوا اَنْفُسَكُمْ “nefislerinizi öldürün” (el-Bakara 2/54, en-Nisâ 4/66) emirlerinin nasıl yorumlandığı ve yorumlanması gerektiği ele alınmıştır. Anlam yakınlıklarına bağlı olarak ilgili ayetler emir ve nehiy kipleri olmak üzere iki başlıkta tasnif edilmiştir. Söz konusu ifadeler kapsamında öncelikle tefsir kaynaklarımız üzerinden bilgi aktarılmıştır. İlgili bölümde tefsir kaynaklarımızdaki veriler daha çok tasvir metoduyla ortaya konulmuş, yer yer bazı görüşler ile ilgili tarafımızca değerlendirmelerde bulunulmuştur. Araştırmamızın son bölümünde ise ilgili ifadeler tarafımızca değerlendirilmiştir. Zikri geçen ayetler değerlendirilirken emir ve nehiy olmak üzere ikişerli olarak dört ayetin anlam bakımından bütünselliği, Kur’an’da “enfüs” lafzının mef'ûl makamında olduğu ayetler, ilgili ayetlerin siyak-sibak bakımından durumu, sebeb-i nüzule dair rivayetler, olgusal gerçeklik ve Tevrat verileri dikkate alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Tefsir, “ktl”, “enfüseküm”, Tevrat

Kaynakça

• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûḥu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mes̱ânî. 30 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts. Atay, Hüseyin. “Nefis”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37 (1997).
• Ateş, Süleyman. Kur’ân-ı Kerîm’in Yüce Meâli ve Çağdaş Tefsîri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebü’l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî eş-Şafi‘î. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. Thk. Muhammed Subhi Hasan Hallâk - Muhammed Ahmed el-Atraş. 3 Cilt. Dımaşk-Beyrut: Dârü’r-Reşid, 2000.
• Bikāî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbevî. Naẓmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslamî, 1984.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥu’l-müsned min ḥadîs̱i Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Muhibbüddin el- Hatîb. Kahire: el-Mektebetü’s-Selefiyye, H 1400.
• Durmuş, Zülfikar. “Yanlış Anlamlandırma ve Değerlendirmelere Konu Olan Bakara 54. Âyetindeki ʽUktulû Enfusekumʼ İfadesinin Çözümlemesi”. EKEV Akademi Dergisi. 7/17(Güz) 2003.
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. nşr. İzzet Ubeyd ed-Deaâs, Adil es-Seyyid. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 1418/1997.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. thk. eş-Şeyh Adil Ahmed Abdülmevcud, eş-Şeyh Ali Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. Tefsîru’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Ed-Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Telḫîṣü’l-ḥabîr fî taḫrîci eḥâdîs̱i’r-Râfiʿiyyi’l-kebîr. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1995.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. Thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed- Muhammed es-Seyyid Reşad. 15 Cilt. Giza: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab, thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
• Karaman, Hayrettin vd.. Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsîr. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Kāsımî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd b. Kāsım ed-Dımaşkī. Meḥâsinü’t-teʾvîl. y.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân ve’l-Mübeyyinü limâ Tazammenehû mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furkân. Thk. Dr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Leṭâʾifü’l-işârât. thk. İbrahim Beysuni. Mısır: İdâretü’t-Türâs, 2000.
• Maden, Şükrü – Yiğitoğlu, Mustafa. “Kur’an-ı Kerim ve Eski Ahit Bağlamında Buzağıya Tapan İsrailoğulları’na Ölüm Cezası Verilmesi Meselesi”. AUID. 11 (Aralık) 2018.
• Ma‘mer b. el-Müsennâ, Ebû Ubeyde et-Teymî. Mecâzü’l-Ḳurʾân. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, y.y.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. thk. Ertuğrul Boynukalın - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınları, 2005.
• Merâgī, Ahmed Mustafâ. Tefsîrü’l-Merâġī. Mısır: Şeriketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdüh, 1946.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Ṣaḥîḥu Müslim. nşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. Riyad: Dâru Tîbe, 2006.
• Özcan, Abdülkadir. “Serdengeçti”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Reşid Rıza, Muhammed. Tefsîrü’l-Menâr. 12 Cilt. Kahire: Dârül-Menâr, 1947.
• Rothkoff, Aaron. “Golden Calf”, Encyclopaedia Judaica. Jerusalem: Keter Publishing House Ltd., 2007.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ebu Muhammed b. Âşûr. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed. Ḥaḳāʾiḳu’t-tefsîr. thk. Seyyid Umran. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Taberî, Ebu Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. Thk. Dr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelil Abduh Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Thk. eş-Şeyh Adil Ahmed Abdülmevcud- eş-Şeyh Ali Muhammed Muavviz. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Abikan, 1998.