İslam Hukukuna Göre Izdırar Halinde Organ Nakli

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 669 - 689, 31.12.2022

Aiitmamat Karıev , Meryem Acat

https://doi.org/10.32711/tiad.1175121

Öz

İslam inancında insan hayatı, saygın ve dokunulmaz emanetlerin başında gelmektedir. İnsanoğlu zaman zaman savaş, doğal afet, saldırı gibi dış tehditler ve sağlık problemleri gibi iç etkenlere bağlı olarak bu emaneti korumakta zorluk yaşamaktadır. Bu zorluklardan biri olan ızdırar hali, kişinin dinen yasaklanmış tasarruflarda bulunmaya mecbur kalmasıdır. İslam hukukunda muzdâr kimseye birtakım ruhsatlar tanınmıştır. Bu çalışmada ızdırar hali tanıtılmış ve günümüzdeki yansımalarından biri olan organ nakli hakkında bilgi verilmiştir. Organ nakli, güncel bir mesele olduğu için mezhep görüşleriyle irtibatı sınırlı tutulmuş, daha ziyade fetva meclislerinin kararları üzerinde durulmuştur. Elde edilen veriler doğrultusunda zaruretin bulunması, vericinin onayı, naklin vericinin sağlığını bozmayacağının tıbben kanıtlanması, naklin tedaviyi sağlayacağına dair güçlü kanaatin oluşması, gerektiği ölçüde tıbbi şartların bulunması ve belli bir ücret karşılığında yapılmaması şartıyla organ naklinin caiz kabul edilmektedir. Ancak vericinin maslahatı göz önünde bulundurularak canlı kimseden iki böbrek, iki göz, akciğerler ve kalp gibi hayati organların nakline izin verilmemektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Izdırar, Organ Nakli, Beyin Ölümü, Ruhsat, Tedavi

Transplantation in Necessity According to Islamic Law

Öz

In the Islamic belief, human life is one of the most respected and untouchable concepts. Human beings sometimes suffer from protecting these concepts due to some of the external factors such as wars, natural disasters, and attacks, and some of the internal factors such as illnesses. The state of necessity is a situation which people have to do the actions that are prohibited in religion is one of the hardships. In Islamic law, people who are in the state of necessity have some rights to do. In this study, the state of necessity is presented, and some information about transplantation are stated. Transplantation is a current issue so sectarian views took limited place in this study. Therefore, fatwa councils’ laws are covered in this study. According to the data, transplantation is permissible in case of the state of necessity, consent of the donor, medical proof that the donor’s health will not get harm, having strong evidence about the effectiveness of transplantation process, having desired level of medical condition, and not being done for a fee. However, by considering the situation of the donor, it not allowed to donate vital organs such as two kidneys, two eyes, lungs, and heart.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, The state of necessity, Transplantation, Braindeath, Exemption, Treatment

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. “Organ Bağışının Dinimizdeki Yeri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (2007), 17-30.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1463.
• Alkış, Alpaslan. “İslam Hukuku Bağlamında Organ Naklinde Tartışmaya Açık Alanlar”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2018), 751-770.
• Beki, Abdulaziz. İslam Hukuku Prensipleri Işığında Organ Nakli. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
• Buhâri, Abdulazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr fî şerḥi Uṣûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1308.
• Buhâri, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Çalış, Halit. “Zarûret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/141-144. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Çil, Orçun - Görkey, Şefik. “Beyin Ölümü Kriterlerinin Tarihsel Gelişimi ve Kadavradan Organ Nakline Etkisi”. Marmara Medical Journal 27 (2014), 69-74.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh ed-. Taḳvîmü’l-edille fi’l-uṣûl. thk. Halîl Muhyiddin el-Meys. Lübnan: Dâru’l- Kitâbu’l-İlmiyye, 1421.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. Fetvalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Ekşi, Ahmet. İslam Tıp Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Eser, Ercan. “İhtiyaç-Zaruret Bağlamında ‘Hâcet Umumî Olsun Husûsî Olsun Zaruret Menzilesine Tenzîl Olunur’ Fıkıh Kuralının Fıkhi Hükümlere Etkisi”. Toplum Bilimleri Dergisi 10/19 (2016), 123-150.
• Habergetiren, Ömer Faruk. “İslam Hukukunda Gözetilmesi Zorunlu Maslahatlar Çerçevesinde İnsan Onuru”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 3/1 (2019), 150-169.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn. el-Muġnî. 13 Cilt. Riyad: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1403.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddin. Lisânü’l-’Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ty.
• İnce, İrfan. “Organ Nakli”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/373-375. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Karadâvî, Yusuf. el-Fetâvâl-Muâsıra. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1994.
• Karaman, Fikret. “Organ Nakli ve Dini Boyutu Üzerine Bir Değerlendirme”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 10/1 (2019).
• Karaman, Hayreddin. İslam’ın Işığında Günün Meseleleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr el-. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. thk. Ali Muhammed Muavvaz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1434.
• Koşum, Adnan. “Tıpla İlgili Problemler”. İslam Hukuku El Kitabı. ed. Talip Türcan. 767-791. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016.
• Köse, Saffet. İslam Hukukuna Giriş. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2017.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî, 1985.
• Mecelle, Mecelle. (1293).
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire, 1374.
• Özdemir, Merve. İslam Hukukuna Göre Beden Üzerinde Tasarruf Hakkı ve Organ Nakli. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2017.
• Pezdevî, Ebu Yusr Muhammed el-. Usûlü’d-Dîn. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, 2003.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme es-. Kitâbu’l-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1409.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme es-. Şerḥu’s-Siyeri’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme es-. Uṣûlü’s-Seraḫsî. thk. Ebu’l-Vefâ El-Afgânî. 2 Cilt. Beyrut, 1372.
• Şa’ban, Zekiyyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l Fıkh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris eş-. El-Üm. thk. Muhammed Zehra en-Neccâr. 8 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezherî, 1381.
• Şener, Mehmet. “İslam Hukukuna Göre Organ Nakli Üzerine Bir Deneme”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1992), 137-146.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf eş-. el-Müheẕẕeb fî fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416.
• Tarîkî, Abdullah b. Muhammed b. Ahmed, Naklu’l-a‘dâ mine’l-mahkûm aleyh bi’l-katl, Riyad: m.y, 2008.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ et-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Ahmed Şakir. Kahire, 1356.
• Töngür, Ali Rıza. “İslâm Ceza Hukukunda ve Güncel Türk Ceza Hukukunda Zaruret Hali Kurumuna İlişkin Değerlendirmeler”. Tebliğler Kitabı. 2/472-487. Antalya: Lale Yayıncılık, 2017.
• Tubbs, Jr-James, B., A Handbook of Bioethics Terms, Georgetown University, Washington D.C. 2009.
• Ûdeh, Abdulkâdir. Mukayeseli İslam Ceza Hukuku. çev. Ali Şafak. 2 Cilt. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2012.
• Yaman, Ahmet. “İslam Hukuku Açısından Organ Nakli ve Beyin Ölümü”. 26-36. Malatya, 2014.
• Zuhaylî, Vehbe ez-. el-Fıḳhü’l-İslâmî ve edilletüh. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1409.