Arap Halk Nazım Şekillerinden Biri Olan Kâne ve Kâne Türü

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 20 - 37, 30.03.2023

Halis Dede

https://doi.org/10.32711/tiad.1232891

Cited By: 1

Öz

Öz
Hicri beşinci asırda Irak bölgesinde Bağdatlılar arasında ortaya çıkıp şayi bulan Kâne ve Kâne (Bir zamanlar/bir varmış bir yokmuş), halk dilinde (ʻammice) yazılan yedi şiir türünden biridir. Fasih şiir vezinlerine ve diline bağlı kalmayarak halk dilini/ağzını kullanmış ve kendisine özgü vezinler edinmiştir. ez-Zekâluş ve el-Batâihî olarak da isimlendirilen bu türün ortaya çıktığı ilk zamanlarda daha çok hikâye, hurafe, dedikodu ve asılsız haberleri ihtiva etmiştir. Hicri altıncı ve yedinci asırlara gelindiğinde İbnu’l-Cevzî ve Şemsuddîn el-Vâiz gibi şahsiyetlerin buna yönelmelerinden dolayı bu tür, gelişip ilerlemiş ve daha çok zühd, mesel, hikmet ve vaaz/nasihat gibi konularda nazmedilmiştir. Halk ağzıyla yazılan bir şiir türü olması hasebiyle onda gramer kurallarına ve nazım ölçülerine pek dikkat edilmemiştir. Şiirin; kalıp, vezin, kaide vb. insan doğasına biraz ağır gelen kurallarından sıyrılarak yazıldığı için halkın teveccühüne mazhar olmuş ve onlar tarafından benimsenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Şiir, Halk Nazım Türleri, Kâne ve Kâne, Kâfiye, Arap Dili ve Belagatı, Şiir, Halk Nazım Türleri, Kâne ve Kâne, Kâfiye

One of the Arabic Folk Poetry Forms, Kâne wa Kâne Kâne wa Kâne

Öz

Kâne wa Kâne (Once upon a time/once upon a time), which emerged among the people of Baghdad in the Iraqi region in the fifth century Hijri, is one of the seven types of poetry written in the vernacular (ʻammi). Fasih did not stick to the poetic meters and language, he used the folk language/dialect and acquired his own unique meters. This genre, which is also called ez-Zakâluş and al-Bataihî, contained mostly stories, superstitions, gossip and unfounded news in the early days when it emerged. When it comes to the sixth and seventh centuries of the Hijri, this genre has developed and progressed due to the inclination of personalities such as Ibnu'l-Cevzi and Şemsuddîn al-Vaiz, and it has been written mostly on subjects such as asceticism, parable, wisdom and sermon/advice. Since it is a type of poetry written in folk dialect, no attention has been paid to grammatical rules and verse measures. your poetry; mold, meter, pedestal etc. Since it was written by getting rid of the rules that are a bit heavy for human nature, it was favored by the people and adopted by them.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Şiir, Halk Nazım Türleri, Kâne ve Kâne, Kâfiye

Kaynakça

• Abbâs, İhsân. Târîhu’n-Nakdi’l-Edebî ’İnde’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 4. Basım, 1983.
• Abdullayev, Kamran. “Endülüs Edebiyâtında Zecel”. Bakı Devlet Üniversitesi İlahiyyat Fakültesi’nin Elmi Mecmuasi 26 (2016), 387-395.
• Arı, Mehmet Salih. “Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî’nin Hayatı, Eserleri ve Tarih Metodolojisi”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23 (2012), 165-186.
• Çetin, Nihad M. “Bahir”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul, 1991.
• Çetin, Nihad M. “Beyit”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul, 1992.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Mısır: Dâru’l-Ma‘ârîf, 1. Basım, 1960.
• Dede, Halis. Muḥammed Ḥalebî el-Ḳavvâs’ın “Riyaḍu’l-Ezhâr ve Nesîmu’l-Esḥâr” Adlı Eseri (Edisyon Kritik). Uşak Üniversitesi, 2022.
• Durmuş, İsmail vd. “Kafiye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 24/149-153. İstanbul, 2001.
• Durmuş, İsmail. “Mevâliyyâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 29/426-427. Ankara, 2004.
• Durmuş, İsmail. “Şiir”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 39/144-154. İstanbul, 2010.
• Durmuş, İsmail. “Tefʻile”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40/273-274. İstanbul, 2011.
• Ege, Ramazan - Tilkitaş, Sadullah. “Abdurrahman b. Ahmed b. Ali el-Humeydî’de Methiye Örnekleri”. APJIR- Academic Platform Journal of Islamic Research 6/2 (2022), 192-211.
• Endelûsî, Ebu’l-Hasan Ali b. Mûsa b. Sa‘îd el-. el-Muktataf min Ezâhiri’t-Tarf. Kâhire: Şirketu Emel, 1425.
• Enîs, İbrâhîm. Mûsîka’ş-Şiʻr. Mısır: Mektebetu’l-Enclu’l-Mısriyye, 2. Basım, 1952.
• Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed b. Amr el-. Kitâbu’l-Ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - es-Sâmirâ’î. B.y.: Dâr ve Mektebetu’l-Hilâl, ts.
• Fettahoğlu, Selahattin. “Arap Aruzu, Genel Esasları ve Zorunlu Vezin Değişimleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/64 (2019), 46-66.
• Hâşimî, Ahmed el-. Mîzânu’z-Zeheb fi Sinâ’ati Şi’ri’l-Arab. el-Memleketu’l-Muttahide: Muessesetu Hindâvî, 2017.
• Hillî, Safiyyuddîn el-. el-’Âtilu’l-Hâlî ve’l-Murhasu’l-Ğâlî. thk. Hüseyin Nassâr. Kâhire: Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2. Basım, 2003.
• İbiş, Mustafa. Arap Dilinde Fasih ve Ammî Dil. Ankara: Sonçağ Yayıncılık, 2022.
• İbiş, Mustafa. Atlâl: Şiirde, Sevgilinin Geride Bıraktığı Mekân ve Harabelerine Duyulan Özlem. Ankara: Sonçağ Yayıncılık, 2021.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân. thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1900.
• İbn Hicce el-Hamevî, Tekiyyuddîn Ebû Bekr b. Ali b. Abdillah. Bulûğu’l-Emel fi Fenni’z-Zecel. B.y., ts.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmâil. el-Muhkem ve’l-Muhîtu’l-Aʻzam. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1421.
• İbşîhî, Şihâbuddîn Muhammed b. Ahmed b. Mansûr el-. el-Mustetraf fi kulli fennin mustezraf. 1 Cilt. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutub, 1419.
• Kâdî, en-Nu’mân Abdulmuteâl el-. Şi’ru’l-Futûhi’l-İslâmiyye fi Sadri’l-İslâm. 1 Cilt. B.y.: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2005.
• Kayrevânî, el-Hasan b. Raşîk el-. el-’Umde fi Sinâ’ati’ş-Şi’r ve Nakdih. thk. en-Nebevî Abdulvâhid Şa’lân. Kâhire: Mektebetu’l-Hancî, 1. Basım, 2000.
• Kocabıyık, Halil İbrahim. “Arap Nahiv İlminin Doğuşu”. Arap Edebiyatının Gelişim Serüveni. Konya: Pelet Yayınları, 2022.
• Kocabıyık, Halil İbrahim. “Arap Nahiv İlminin Gelişimi”. Arap Edebiyatının Gelişim Serüveni. Konya: Pelet Yayınları, 2022.
• Koçak, A. Yaşar. “Endülüs Muvaşşahaları”. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 1/3 (2001), 111-118.
• Küçüksarı, Mücahit. “Bağdat’ın Moğollar Tarfından İşgalinin Arap Şiirindeki Yankıları: Bir Şehir Mersiyesi Örneği Olarak Şemseddîn el-Kûfî’nn Kasîde-i Nûniyyesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi = Cumhuriyet Theology Journal [Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi] 24/3 (2020), 1157-1176.
• Muhammed, Mahmûd Sâlim. el-Medâihu’n-Nebeviyye hattâ Nihâyeti’l-Asri’l-Memlûkî. Dımaşk: Dâru’l-Fikir, 1. Basım, 1417.
• Mustafa, Mahmûd. Ehdâ Sebîl ilâ ’İlmeyi’l-Halîl el-Arûd ve’l-Kâfiye. Mektebetu’l-Maârif li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 2002.
• Râfiî, Mustafa Sâdık b. Abdurrezzâk er-. Târihu Âdâbi’l-Arab. 3 Cilt. Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Sebt İbnu’l-Cevzî, Şemsuddîn Yûsuf b. Kızoğlu. Mir’âtu’z-Zaman fi Tevârîhi’l-A’yân. thk. Muhammed Berekât vd. 23 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Selâm, Muhammed Zağlûl. el-Edeb fi’l-Asri’l-Eyyûbî. İskenderiyye: Muessesetu’l-Maârif bi’-İskenderiyye, 1990.
• Şahin, Ramazan. Osman Bektaş el-Mevsılî ve Şiiri. Konya: Eğitim Yayınevi, 1. Basım, 2019.
• Tunçpınar, Ahmed Said. “Hâmid b. Ali b. İbrahim el-İmâdî‘nin (1171/1758) Şiirlerinde Vezin ve Kafiye”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2015), 323-344.
• Tuzcu, Kemal. “Arap Şiirinde Recezin Ortaya Çıkışı”. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 34 (2012), 31-44.
• Ünal, Mehmet. Bandırmalızade Mustafa Haşim Efendi’nin Divan-ı Manzumesi. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2. Basım, 2019.
• Ünal, Mehmet. Mesti Divanı. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2020.
• Ünal, Mehmet. Türk-İslam Edebiyatı. İstanbul: Lisans Yayınları, 2020.
• Üstün, Mahmut. “Başlangıçtan Günümüze Arap Edebiyatında Kullanılan Nazım Türleri”. Şarkiyat Mecmuası 40 (2022), 117-144.
• Ya’kûb, Emîl Bedî’. el-Muʻcemu’l-Mufassal fi ʻİlmi’l-ʻArûd ve’l-Kâfiye ve Funûni’ş-Şiʻr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1991.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Batîha”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 5/195-196. İstanbul, 1992.
• Yıldız, Musa. “Zecel”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 44. İstanbul, 2013.
• Yılmaz, İbrahim. “Klasik Arap Şiirinde Nazım Şekilleri (Vezin Sayısı ve Kâfiye Yönünden Klâsik Arap Şiir Şekilleri)”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2004), 109-136.
• Yılmaz, İbrahim. “Recez Bahrinin Arûz Şekilleri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2004), 129-186.
• Yılmaz, İbrahim. “Remel Vezni (Remel Veznindeki Değişmeler)”. Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji 6/17 (2006), 159-187.