Son Dönem Mevlevî Müntesiplerinden Mehmed Eşref ve Manzumelerinde Mevlânâ ve Mevlevîlik

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 217 - 233, 01.07.2023

Mehmet Ünal

https://doi.org/10.32711/tiad.1249670

Cited By: 1

Öz

Mevlâna ve onun fikir yapısı üzerine inşa edilen Mevlevilik, Türk tasavvuf ve kültür hayatında derin etkiler bırakmıştır. Yüzyıllarca kültür ve sanat çevrelerinde oldukça geniş bir çevre meydana getiren Mevleviler, üstatları Mevlâna’nın büyük bir şair oluşu sebebiyle şiire dolayısıyla şairliğe ayrı bir önem vermişlerdir. Bu durum edebiyatımızda bilhassa klasik şairlerin rağbet ettikleri tarikatların başına Mevleviliği yerleştirmiştir. Mevlevi şairlerin sayısı 16. yüzyıldan itibaren kayda değer bir artış göstermiştir. Bundan dolayı klasik edebiyatımızda en çok tarikata üye olan şair sayısı da Mevlevî tarikatı olmuştur. 20. yüzyılın başlarında Klasik edebiyatın son numunelerini ortaya koyan Mehmed Eşref de bu dergâha bağlanmıştır.
Okunmamış, ulaşılamamış her kitap, her bilgi, keşfedilmemiş bir kıta gibidir. Sahip olduğumuz değerleri daha iyi anlayabilmek, anlamlandırabilmek için bu değerlerin arkasında yatan dinamikleri bulmamız gerekmektedir. Klasik şiirin varlığını ortaya koymak da bu şiir çerçevesi içinde yetişen şairlerin eserlerini gün yüzüne çıkarmakla sağlanacaktır.
Bu çalışmada, bugüne dek yapılan Mevlevi edebiyatı araştırmalarında adı fazla anılmayan, hayatı hakkında yeni bilgilerin ışığında tekrar gözden geçirilmesi elzem olmuştur. Gençlik yıllarından sonra kendini Mevlevîliğe adayan ve Galata Mevlevihane’sinde çilesini tamamlayan bir Mevlevi’nin hayatı, eserleri, Mevlânâ ve Mevlevîlikle ilgili görüşleri ortaya konularak Mevlevî edebiyatının hangi mazmunları üzerinde durduğu gibi konuları örneklerle açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ, Mevlevîlik, Mehmed Eşref, Tasavvuf, İslam Edebiyatı, Mevlana, Mevlevi, Muhammad Eşref, Sufism, Islamic Literature

Mevlana and Mevlevism in the Last Period Mevlevi Followers Mehmed Eşref and His Manzumes

Öz

Mevlevi, which was built on Mevlana and his intellectual structure, left a deep impact on Turkish mysticism and cultural life. The Mevlevis, who have created a wide circle in the cultural and artistic circles for centuries, have given a special importance to poetry, and therefore to poetry, due to the fact that their master Mevlana is a great poet. This situation has placed Mevlevism at the head of the sects in our literature, especially popular with classical poets. The number of Mevlevi poets has increased significantly since the 16th century. Therefore, the most number of poets who are members of the sect in our classical literature has been the Mevlevi sect. Mehmed Eşref, who revealed the last examples of Classical literature at the beginning of the 20th century, was also attached to this dervish lodge.
Every unread, unreachable book, every piece of information is like an undiscovered continent. In order to better understand and make sense of the values we have, we need to find the dynamics behind these values. Revealing the existence of classical poetry will be achieved by unearthing the works of poets who grew up within the framework of this poetry.
In this study, it has been essential to reconsider in the light of new information about his life, whose name has not been mentioned much in the studies of Mevlevi literature until today. The life of a Mevlevi who devoted himself to Mevlevi after his youth and completed his ordeal in the Galata Mevlevi Lodge, his works, his views on Mevlana and Mevlevi will be revealed, and the subjects such as which mazmuns of Mevlevi literature will be explained with examples.

Anahtar Kelimeler

Mevlana, Mevlevi, Muhammad Eşref, Sufism, Islamic Literature

Kaynakça

• Açık, Nilgün. Divan Edebiyatında Mevlevîlik Etkisi ve Mevlevî Şairler. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Baltacıoğlu, Burhan vd.,“Hattat Feride Hanım ve Hattat Emrullah Efendi (Demirkaya) Örneği Üzerinden Hat Sanatında Kastamonu”. Osmanlı'dan Günümüze Kur'an ve Hüsn-i Hat Sempozyumu. 375-396. Ankara: Diyanet
• İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Bozoğlu, Seda. MestîMehmed Eşref el-Mevlevî ve Nüsha-i Kübra Adlı Eseri. Karabük: Karabük Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Çelebi, Celaleddin. “Abdülhalim Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/212. Ankara: TDV Yayınları, 1988),
• Demirkaya, Emrullah. Not Defteri. Kastamonu: Mustafa Gezici Özel Kitaplığı, 167-174.
• Fındıkoğlu, Fahri. “Bursa Müverrihlerinden Mehmet Şemseddin’in Hayatı ve Eseri”. Uludağ Dergisi 34 (1941), 36-45.
• Genç, İlhan. “Mevlevî Edebiyatı Üzerine Değerlendirmeler”. Ege Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 7 (1993), 129-143.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2006.
• İbnü’l-emin Mahmud Kemâl. Son Asır Türk Şairleri IV. İstanbul, 1988.
• İsen, Mustafa. Ötelerden Bir Ses. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Kara, Mustafa. "Osmanlılarda Tasavvuf ve Tarikatlar". Osmanlı Ansiklopedisi. İstanbul: Ağaç Yayınları, 1993.
• Köstüklü, Nuri. “Birinci Dünya Savaşı Ve Millî Mücadele’de Kastamonu Mevlevi Şeyhi Âmil Çelebi ve Ailesi (1910- 1923)”. Atatürk Araştırma Dergisi 30/89 (2014), 2-10.
• Küçük, Sezai. XIX. Asırda Mevlevîlik ve Mevlevîler, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Mevlevî, Mehmed Eşref. Âyin-i Tarîkat-ı Mevlânâ. İstanbul: Milli Kütüphane, Yazma Eser Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 8172, 1b-24a.
• Mevlevî, Mehmed Eşref. Dîvân-ı Mestî. Ankara: Milli Kütüphane, Yazma Eser Koleksiyonu, Yz. A 7342/1, 1b-40a.
• Mevlevî, Mehmed Eşref. Gıdâu’r-rûhâniyye fî Tarîki’l-İrfâniyye. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, 001319, 1b-14b.
• Mevlevî, Mehmed Eşref. Gıdâu’r-rûhâniyye fî Tarîki’l-İrfâniyye. İstanbul: Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hüdai Efendi, 000657, 1b-14a.
• Mevlevî, Mehmed Eşref. Hak Yolu. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma bağışlar, 001501, 1b-13b.
• Mevlevî, Mehmed Eşref. Hak Yolu. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, 001318, 1b-38b.
• Mevlevî, Mehmed Eşref. Nusha-i Kübrâ. Sad. Sami. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Yazma Eserler, 297.7 MEH 1933 M.1, 1b-35b.
• Mevlevî, Mehmed Eşref. Nüsha-i Kübrâ. İstanbul: Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hüdai Efendi, 000662, 1-68. Pala, İskender. Ansiklopedik Dîvan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• Subaşı, Muhsin İlyas. İki Mevlevî -Remzi Dede-Yaman Dede. İstanbul: Nesil Yayınları, 2005.
• Tanrıkorur, Barihüda. “Mevlevîyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/468-475. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Tolasa, Harun. “Divan Şairlerinin Kendi Şiirleri Üzerine Düşünce ve Değerlendirmeleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırma Dergisi 1 (1982), s.16-17.
• Ünal, Mehmet. Kastamonulu Muhammed Eşref Mestî Dîvanı (İnceleme-Metin). Isparta: Fakülte Kitabevi, 2020.
• Ünver, A. Süheyl. “Osmanlı İmparatorluğu Mevlevihaneleri ve Son Şeyhleri”., Mevlânâ Güldestesi. Konya (1964), s. 30-39.
• Yılmaz, Hasan Kamil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000.
• Yılmaz, Mehmet Serhat. Mevlevî Eşref Dede (1882-1962). https://www.kastamonuilkhaber .com/ mevlev-esref- dede-1882-1962-makale, 946. html. Erişim 03.03.2023.
• Yılmaz, Mehmet Serhat. “Mevlevî Eşref Dede”. https://www.kastamonur.com/Mevlevî-esref-dede/ Erişim tarihi: 30.01.2023.
• https://www.aciksoz.com.tr/gundem/ilim-hikmet-sofrasi-konugu-arastirmaci-ogretmen-mustafa-gezici- osmanli-tarihi-cok-iyi-ogrenilmiyor-h10996.html. Erişim 4.3.2023