Ebû Tâlib el-Mekkî’nin (386/996) Kûtu’l-Kulûb Adlı Eseri Özelinde Mürsel Hadis Yaklaşımı

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 340 - 354, 01.07.2023

Mehmet Turan

https://doi.org/10.32711/tiad.1271603

Öz

Ebû Tâlib el-Mekkî’nin (386/996) tasavvufa dair kaleme aldığı eserlerden biri olan Kûtu’l-Kulûb’ta birçok hadis yer almaktadır. Tasavvuf ve ahlaka dair kaleme alınan eserler arasında nispeten uydurma hadis sayısının bu eserde daha az olduğu belirtilmektedir. Sûfîlerin hadisle ilgili tutumları incelendiğinde hadisçilerle aralarında önemli farklılıkların olduğu görülmektedir. Zira sûfîlerin, hadisin kabul veya reddinde hadis usûlü kriterlerini göz önünde bulundurmadıkları bilinmektedir. Bu nedenle de tasavvufla ilgili kaleme alınan eserlerde çok sayıda zayıf ve uydurma rivayetlere rastlamak mümkündür. Zira hadisçilerin sıhhat tespitinde göz önünde bulundurdukları en önemli unsur seneddir. Hâlbuki sûfîlerin, eserlerinde çoğu zaman yalnızca hadisin metnini zikretmekle yetindikleri görülmekte, hadisin senedine fazla ehemmiyet göstermedikleri bilinmektedir. Vakıf olabildiğimiz kadarıyla tasavvuf erbabı arasında mürsel hadisle ilgili özel bir görüş bildiren tek kişi, tasavvufî kimliğiyle ön plana çıkan Ebû Tâlib el-Mekkî’dir. Bu çalışmamızda, söz konusu eserde Ebû Tâlib el-Mekkî’nin mürsel hadisle ile ilgili aktardığı hususlar değerlendirilmeye tabi tutulmuş ve böylelikle Kûtu’l-Kulûb adlı eser özelinden sûfilerin mürsel hadis yaklaşımı tesbit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sünnet, Hadis, Mürsel Hadis, Tasavvuf, Sufî.

The Mursal Hadith Approach of Abū Tālib al-Makkī (386/996) in the Special of Ḳūtul-Ḳulūb

Öz

Ḳūtul-Ḳulūb, one of the works on Sufism authored by Abū Tālib al-Makkī (386/996), has a large number of hadiths. It is said that this publication has comparatively less fake hadiths than other works on Sufism and morals. When the attitudes of the Sufis about the hadith are examined, it is seen that there are important differences between them and the hadithists.Because Sufis are known to not accept hadiths using the hadith method's criterion. Because of this, it is possible to come across many weak and fabricated narrations in the works written about Sufism. Because the most important factor that the hadithists consider in determining the soundness is the narration chain. Sufis are known to place little value on the hadith, as evidenced by the fact that they are content to cite the hadith's wording in most of their works. As far as we can tell, Abū Tālib al-Makkī, who rose to prominence with his mystical identity, is the only Sufi expert to have voiced a unique opinion about the mursal hadith. In this study, the mursal hadith method of the Sufis was ascertained from the work known as Ḳūtul-Ḳulūb by evaluating the issues that Abū Tālib al-Makkī discussed about it in the aforementioned work.

Anahtar Kelimeler

Sunnah, Hadith, Mursal Hadith, Sufism, Sufi.

Kaynakça

• Aclûnî, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed b. Abdilhâdî el-Cerrâhî el-Aclûnî ed-Dımaşkî. Keşfu’l-Hafâ’ ve Muzîlu’l-İlbâs Ammeştehere mine’l-Ehâdîs alâ Elsineti’n-Nâs. 2 Cilt. Kahire: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1. Basım, 2000.
• Ali el-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kârî el-Herevî. el-Esrâru’l-Merfûʿa fi’l-Ahbâri’l-Mevzûʿa. thk. Muhammed es-Sabbâğ. Beyrut: Dâru’l-Emâne, 1971.
• Avcı, Seyit. “Keşf Yoluyla Hadis Rivayeti Meselesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 4/1 (2004), 161-193.
• Aydemir, Hasan. Ahlak ve Bilgi İlişkisi Açısından Ebû Tâlib el-Mekkî’nin Havâtır Anlayışı. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Aydın, M. Nurullah. Ebû Tâlib el-Mekkî’nin Kûtü’l-Kulûb Adlı Eserinde Makâmlar. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Ayhan, Mehmet. “Fütûhât-ı Mekkiyye’de Keşf Yoluyla Hadis Rivâyeti”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31/31 (Ağustos 2011), 91-113.
• Bilgen, Mustafa, Abdurrahmân Es-Safûrî’nin (V. 894/1488) Nüzhetü’l-Mecâlis Ve Müntehabü’n-Nefâis İsimli Eserindeki Hadislerin Tahrîc Ve Değerlendirilmesi (Bâbu’l-İhlâs’tan Bâbu’t-Takvâ’ya Kadar). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Entistüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bozkurt, Halil. Ebû Tâlib el-Mekkî’nin Kûtü’l- Kulûb Adlı Eserinde Tevekkül. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Entistüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Kenz-i Mahfî, Mustafa Efendi Matbaası. Yy., 1290/1873.
• Ebû Şehbe, Muhammed b. Muhammed. el-Vasît fi Ulum ve Mustalahi’l-Hadîs. Yy: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Ty.
• Gökçe, Ferhat. “Hadislerin Hikmet/Hikemî Yorumu-Sadreddin Konevî’nin Kırk Hadis Şerhi Özelinde-“. Universal Journal of Theology, 2/1 (2017), 1-35.
• Gökçe, Ferhat. “Sûfîlerin Hadis ve Hadis İlimleri ile Münasebeti”. Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 24 (2018), 7-34.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân b. Ebibekr b. İbrahim. el-Muğnî an Hamli’l-Esfâr fi’l-Esfâr fî Tahrîci mâ fi’l-İhyâi mine’l-Ahbâr. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 2005.
• İbn Adî, Ebû Ahmed b. Adî b. Abdillâh el-Curcânî. el-Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcud - vd. 9 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Arrâk, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Alî b. Muhammed b. Alî b. Abdurrahman İbn Arrâk el-Kinânî. Tenzîhu’ş- Şerîʿati’l-merfûʿa ʿani’l-Ahbâri’ş-Şenîʿati’l-Mevzûʿa. thk. Abdulvehhâb Abdullatîf, Abdullah Muhammed es-Sıddîk el-Ğumârî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1979.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-Askalânî. Nuzhetu’n- Nazar fî Tavzîhi Nuhbeti’l-Fiker. Kahire: Dâru’l-Âsâr, 1. Basım, 2002.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer b. Kesîr el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Yy: Dâru Hicr, 1998.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtu’l- Kubrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1990.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Takıyyuddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. el- Fetâve’l-Kubrâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1987.
• İbnu’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed el-Arabî. el-Futûhâtu’l-Mekkiyye. thk. Osman Yahya. 14 Cilt. Mısır: el-Mektebetu’l-Arabiyye, 2. Basım, 1985.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Mevzûât. thk. Abdurrrahman Muhammed Osman. 3 Cilt. Medine: el-Mektebetu’s-Selefiyye, 1. Basım, 1966.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntazam fî Târîhi’l-Mulûk ve’l-Umem. thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Mustafa Abdulkadir Ata. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1992.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyuddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Musâ eş-Şehrezûrî. Ulûmu’l-
• hadîs, thk. Nureddin Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1986.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Siyer-i Celîle-i Nebeviyye. İstanbul: Daru’l-Hilafe Matbâası, 1332/1914.
• Karapınar, Fikret. Muhaddis Sufilerin Hadis Usulü ve Hadisleri Anlama Yöntemleri (H.IV.-V./M.X.-XI. Asır). Konya: Selçuklu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Entistüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Kavukcî, Ebu’l-Mehâsin Şemsuddîn Muhammed b. Halîl b. İbrâhîm et-Trablusî. el-Luʾluʾu’l-Mersûʿ fîmâ lâ Asle lehû ev bi-Aslihî Mevzû. thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1994.
• Kaya, Halil. Ebu’l-Leys Es-Semerkandi’nin Bustânu’l-Arifîn Adlı Eserindeki Mevkuf Rivayetlerin Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Entistüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Kobak, Saliha. Gunyetü’t- Tâlibîn’de Delil Olarak Kullanılan Hadislerin Tahric ve Değerlendirilmesi (Edeb Bölümü Bağlamında). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Entistüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Leknevî, Ebu’l-Hasenât Muhammed Abdulhay b. Muhammed Abdilhalîm el-Hindî. el-Âsâru’l-Merfûʿa fi’l- Ahbâri’l-Mevzûʿa, thk. Muhammed Saîd Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1983.
• Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed b. Alî b. Atıyye el-Hârisî. Kûtu’l-Kulûb fî Muâmeleti’l-Mahbûb ve Vasfi Tarîki’l- Murîd ilâ Makâmi’t-Tevhîd. thk. Asım İbrahim el-Keyâlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2005.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr li maʿrifeti suneni’l-beşîri’n-nezîr. thk. Muhammed
• Osman el-Hışt. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, 1985.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Hulâsatu’l-Ahkâm fî Muhimmâti’s-Sunen ve Kavâʿidi’l-İslâm. thk. Hüseyin İsmâil el-Cemel. 2 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1. Basım, 1997.
• Saklan, Bilal. “Ebû Tâlib el-Mekkî (386/996) ve Bazı Hadis Meselelerine Bakışı”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6/6 (Temmuz 1996), 67-123.
• Saklan, Bilal. “Kûtu’l-Kulûb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/501-502. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsuddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethu’l-Muğîs bi-Şerhi Elfiyyeti’l-Hadîs li’l-Irâkî. thk. Ali Huseyn Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetu’s-Sunne, 2003.
• Söğüt, Engin. İsmâil Hakkı Bursevî’nin Kenz-i Mahfî Risalesi Muhtevâ ve Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Entistüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Suveydî, Muhammed Emîn b. Ali b. Muhammed Saîd es-Suveydî el-Irakî. el-Mevzûʿât fi’l-İhyâʾ ev el-İʿtibâr fî Hamli’l-Esfâr. thk. Ali Rızâ b. Abdullah b. Ali Rızâ. Kahire: Mektebetu Lîne, 1993.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Leʾâli’l-Masnûʿa fi’l-Ehâdîsi’l-Mevzûʿa. thk. Ebû Abdurrahman Salâh b. Muhammed b. ‘Uveyde. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1996.
• Şa‘rânî, Ebu’l-Mevâhib Abdulvehhâb b. Ahmed b. Alî b. Ahmed eş-Şafiî el-Mısrî. Levâkıhu’l-Envâri’l-Kudsiyye fî Beyâni’l-Uhûdi’l-Muhammediyye. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2. Basım, 2005.
• Şahin, Hediye. Ebu'l-Leys Es-Semerkandî Ve Tenbîhu'l-Ğâfilîn Adlı Eserindeki Hadislerin Tahrici ve Tahlili. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Entistüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Şeker, Necmeddin. “Hadis Şerhçiliğinde Farklı Bir Gelenek “İşarî Yorum”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23 (Haziran 2014), 115-149.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed eş-Şevkânî es-San‘ânî el-Yemenî. el-Fevâʾidu’l- Mecmûʿa fi’l-Ehâdîsi’l-Mevzûʿa, thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1995.
• Yıldırım, Ahmet. “Dîvân-ı Hikmet’te Yer Alan Hadislerin Kaynakları ve Değerlendirilmesi”. Diyanet İlmi Dergi, 52/4 (2016), 45-68.
• Yıldırım, Ahmet. “Hadisleri Anlamada İşârî Yorum”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/13 (2004), 13-36.
• Yıldırım, Ahmet. “İlk Dönem Sûfîlerinin Peygamber ve Sünnet Anlayışları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9/1 (2000), 393-399.
• Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Yıldız, Hacı. Sühreverdî’nin Hadisçiliği ve Avârifu’l-Meârif Adlı Eserindeki Hadislerin Tahric, Tenkid ve Değerlendirmesi. Erzincan: Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Entistüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Turkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Târihu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhîr ve’l-Aʿlâm. thk. Beşar Avvad Ma’ruf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l- İslamî, 1. Basım, 2003.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Turkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Mîzânu’l-İʿtidâl fî Nakdi’r-Ricâl, thk. Ali Muhammed el-Becavî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1. Basım, 1963.