Âdetü’l-Kur’ân: Kur’an’ın İfade ve Üslup Örfü

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 2, 315 - 341, 31.12.2018

Mustafa Öztürk

https://doi.org/10.33718/tid.490362

Cited By: 1

Öz

Bu makalede
“Âdetü’l-Kur’ân” (Kur’an’ın ifade ve üslup örfü) terimi/tabiri ve bu
terimin tefsir geleneğindeki işlevi ele alınacaktır. “Âdetü’l-Kur’ân” terimi
konu itibariyle Kur’an’ın nazım ve üslup özelliğiyle alakalıdır. Klasik dönemlerde Fahreddîn er-Râzî (ö. 606/1210) ve
diğer birçok
müfessir Kur’an dilindeki bu özelliği “Âdetü’l-Kur’ân”
diye kavramlaştırmıştır.
Son dönemde ise İbn Âşûr (ö.
1973) et-Tahrîr ve’t-Tenvîr adlı Kur’an tefsirinin mukaddimesinde Âdetü’l-Kur’ân
konusuna dair müstakil bir başlık
açmıştır.
Âdetü’l-Kur’ân kapsamında değerlendirilen
birçok konunun, özellikle tevhid, meâd ve nübüvvetle ilgili birçok farklı hususun iç içe
geçmiş şekilde
aktarımı
Ulûmü’l-Kur’ân literatüründe “tenâsübü’l-ây
ve’s-süver” kapsamında
ele alınır. “Âdâtü’l-Kur’ân” terimi Kur’an’ın dil
dizgesinde ve söz diziminde kalıplaşmış, yerleşik hâl almış ve bir bakıma standartlaşarak örf karakteri kazanmış ifade,
üslup ve anlatım şekillerine atıfta
bulunur. Ancak Kur’an’ın yerleşik ifade ve anlatım tarzına ilişkin genel nitelemede “âdet” lafzının
kullanılması kelâmî terminolojinin bir yansımasıdır. Âdetü’l-Kur’ân kapsamında
değerlendirilen hususlara muttali olmak, genelde
Kur’an’ın
dil ve kavram dünyasını, özelde
ifade, üslup ve anlatım tarzını daha iyi anlayıp kavramak gibi önemli bir ilmî
fayda içerir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Âdâtü'l-Kur'ân, Ulûmu'l-Kur'ân, Tenâsüb, Tefsir Usûlü

Âdat Al-Qur’ân: Expression and Style Customs of the Qur’ân

Öz

In this article, the content of the term “Âdat al-Qur’ân” (Customs of the Qur’ân) and its function in the tradition of Qur’anic commentary will be discussed. Âdat el-Qur’ân is a matter related to the poetry and style of the Qur’an. In the classical period, many commentators such as Fahruddin ar-Razi (d. 606/1210) conceptualized this aspect of the language of the Qur’ân as “Âdat al-Qur’ân”. Recently, Ibn Ashur (d. 1973) dedicated an entire chapter to this issue in the introduction of his Qur’anic commentary titled at-Tahrir wa at-Tanwir. The intermitted narration of many different subjects, especially tawhid (unity of the God), nubuwwat (prophethood) and mead (afterlife), which are considered under the title of Âdat al-Qur’ân, are examined within the context of “tenâsub al-ây ve’s-suvar” (proportionin the verses and the chapters of the Qur’ân) in the Ulûm al-Qur’ân (Qur’anic sciences) literature. The phrase Âdât al-Qur’ân refers to the forms of expression, style and narration which are built-in and stereotyped in the language and syntax of the Qur’ân and hence standardized with the characters of a custom. However, the use of the term “custom” in the general characterization of the Qur’ân’s established expression and narrative style isa reflection of science of kalam terminology. Having a grasp of the issues within the scope of Âdat al-Qur’ân involves an important scientific advantage for a better understanding of the language and concepts of the Qur’an as well as its expression, style and narrration.

Kaynakça

• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillah b. Sehl, el-Vücûh ve’n-Nezâir, nşr. Muhammed Osmân, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, Kahire, 2007.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed, Umdetü’l-Kârî Şerhü Sahîhi’l-Buhârî, nşr. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2001.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd, Tefsîru’l-Beğavî (Meâlimü’t-Tenzîl), nşr. Muhammed Abdullah en-Nemr ve dğr., Dâru Taybe, Riyad, 1412.
• Bikâî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer, Nazmü’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Âyât ve’s-Süver, Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, Kahire, trs.
• Boyalık, Mehmet Taha, Abdülkâhir Cürcânî’nin Sözdizimi Teorisi ve Tefsir Geleneğine Etkisi, (yayımlanmamış doktora tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2014.
• Bursevî, İsmail Hakkı, Ruhu’l-Beyân, Dâru’l-Fikr, Beyrut, trs.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr, el-Beyân ve’t-Tebyîn, Mektebetü’l-Hilâl, Beyrut, 1423/2002.
• Dâmeğânî, Ebû Abdillah Hüseyin b. Muhammed, el-Vücûh ve’n-Nezâir li Elfâzi Kitâbillâhi’l-Azîz, nşr. Muhammed Hasan Ebü’l-Azm ez-Zefîtî, Vizâretü’l-Evkâf, Kahire, 1995.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer, Acâibü’l-Kur’ân, nşr. Seyyid el-Cemîlî, Dâru’l-Bihâr, Beyrut, 1985.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer, Meâlimü Usûli’d-Dîn, nşr. Tâhâ Abdurraûf Sa’d, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, trs.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer, Mefâtîhu’l-Ğayb, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2002.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Ziyâd b. Abdillah, Meâni’l-Kur’ân, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, 1983.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, ed-Dâru’t-Tunîsiyye, Tunus, 1984.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed er-Râzî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, nşr. Es’ad Muhammed Tayyib, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, 2003.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ, Mu’cemü Mekâyîsi’l-Luğa, nşr. Abdüsselâm Muhammed Harun, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1979.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed, Fethü’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, nşr. Abdülkâdir Şeybe el-Hamed, Fehresetü Mektebeti’l-Melik Fehd el-Vataniyye, Riyad, 2001.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed, el-Fetâva’l-Hadîsiyye, Dâru’l-Fikr, Beyrut, trs.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr, et-Tibyân fî Aksâmi’l-Kur’ân, nşr. Muhammed Hamîd el-Fakî, Beyrut, trs.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed, Ahkâmu Ehli’z-Zimme, nşr. Yûsuf b. Ahmed el-Bekrî, Remâdî li’n-Neşr, Demmâm/Beyrut, 1997.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed, Bedâiü’l-Fevâid, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, trs.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Ali b. İsmail, el-Muhassas, nşr. Halil İbrâhîm Ceffâl, Dâru İhyâi’t-Turâŝi’l-Arabî, Beyrut, 1996.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm, Mecmûu’l-Fetâvâ, nşr. Abdurrahmân Muhammed b. Kâsım, Mecmau’l-Melik Fehd, Medine, 1995.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm, Minhâcü’s-Sünneti’n-Nebeviyye, nşr. Muhammed Reşad Sâlim, Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, Riyad, 1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali, Nüzhetü’l-A’yüni’n-Nevâzır fî İlmi’l-Vücûh ve’n-Nezâir, nşr. Muhammed Abdülkerîm Kâzım er-Râdî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1987.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdî Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî, Tenzîhü’l-Kur’ân ani’l-Metâin, Dâru’n-Nehdati’l-Hadîse, Beyrut, trs.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdî Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî, Şerhü’l-Usûli’l-Hamse, nşr. Abdülkerim Osman, Mektebetü Vehbe, Kahire 1996.
• Kefevî, Ebü’l-Bekâ Eyyûb b. Musa, el-Külliyyât, nşr. Adnân Dervîş-Muhammed el-Mısrî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1993.
• Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed, Kitâbü’t-Tevhîd, nşr. Fethullah Huleyf, Dâru’l-Câmiâti’l-Mısriyye, İskenderiye, 2005.
• Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed, Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne, nşr. Mecdî Bâsellûm, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2005.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Abdirrahmân el-Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, nşr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1980.
• Nehhâs, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed, İ’râbü’l-Kur’ân, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1421.
• Nîsâbûrî, Nizâmüddîn el-Hasan b. Muhammed, Ğarâîbu’l-Ḳur'ân ve Reğâîbu’l-Furḳân, nşr. Zekeriyyâ el-Umeyrât, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1416.
• Öztürk, Mustafa, “Kur’an Dilinde Kinaye ve Ta’riz”, İslâmî İlimler Dergisi, cilt: VIII, sayı: 1 (2013).
• Öztürk, Mustafa, “Molla Fenari ve Tefsirde Senkretizm”, Uluslararası Molla Fenari Sempozyumu (4-6 Aralık 2009 Bursa) -Bildiriler, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Bursa, 2010.
• Râğıb el-İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kurân, nşr. Muhammed Seyyid Keylânî, Dâru’l-Mâ’rife, Beyrut, trs.
• Râğıb el-İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed, Tefsiru’r-Râğıb el-İsfehânî, nşr. Muhammed Abdülazîz Besyûnî, Câmiatü Tanta, Tanta, 1999.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm, el-Keşf ve’l-Beyân, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 2002.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed, Tefsîru’s-Semerkandî, nşr. Ali Muhammed Muavvız-Adil Amed Abdülmevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1993.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, nşr. Mustafa Dîb el-Buğâ, Dâru İbn Kesîr, Dımaşk-Beyrut, 2002.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, ed-Dürrü’l-Mensûr fi’t-Tefsîr bi’l-Me’sûr, nşr. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Merkezü Hecr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, Kahire, 2003.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Musa, el-İ’tisâm, nşr. Selîm b. Îd el-Hilâlî, Dâru İbn Affân, Kahire, 1992.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Tefsîru’t-Taberî (Câmiu’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’ân), nşr. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Dâru Hecr, Kahire, 2001.
• Tehânevî, Muhammed Ali, Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm, nşr. Refik el-Acem, Mektebetü Lübnân, Beyrut, 1996.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed, el-Vasît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd, nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve dğr., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1994.
• Yakût el-Hamevî, Ebû Abdillah Şihâbüddîn, Mu’cemü’l-Büldân, nşr. Ferîd Abdülazîz el-Cündî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1990.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed Murtazâ ez-Zebîdî, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, nşr. Abdülazîz Matar, Matba’atü Hükûmeti’l-Küveyt, Küveyt, 1994.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl, nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvız, Mektebetü’l-Ubeykân, Riyad, 1998.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahadır, el-Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh, nşr. Ömer Süleyman el-Eşkar, Dâru’s-Safve, Ğardaka, 1992.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedrüddîn Muhammed b. Bahadır, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm, Dâru’t-Türâs, Kahire, trs.