Hanefî Ceza Hukuk İlminde Sistematik Mezhep Görüşüne Aykırı Rivayetlerin Te’vil Yolu Olarak Siyaset

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 2, 343 - 366, 31.12.2018

Muharrem Midilli

Öz

Bu makale Hanefî fakihlerin ceza hukuku alanında sistematik mezhep görüşüne aykırı buldukları bir kısım rivayetleri te’vil ederken siyaset terimini nasıl kullandıklarını göstermeyi amaçlamaktadır. Amacı gerçekleştirmek için ilk olarak Hanefî ceza hukuk ilminde siyaset teriminin anlaşılma biçimi üzerinde durmak gerekmiştir. Bu bağlamda birçok Hanefî fakihin siyaset olarak isimlendirdiği yaptırım kategorisini kamu otoritesinin salt kendi takdiriyle ilişkilendirmiş olduğunu tespit etmek önemlidir. Siyaseti kamu otoritesinin salt kendi takdiriyle ilişkilendirmek onlara kendi sistemleriyle uyumlu bulmadıkları bir kısım nasları te’vil ederken siyaset terimine başvurma imkânı vermiş görünmektedir. İkinci olarak makale Hanefî fıkıh kitaplarında siyaset teriminin bir te’vil yolu olarak kullanıldığı birçok hukuki tartışmayı analiz etmektedir. Bu tartışmalarda Hanefî fakihler siyaseti prensip olarak meşru bir yasama alanı olarak görmelerine rağmen sistematik mezhep hukukunun gelişiminde dikkate almamaktadırlar. Söz konusu yaklaşım onların bütün bir İslâm hukukunu fıkıh ve siyaset hükümleri olarak iki ayrı kategoride ele aldıklarını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Hanefî Mezhebi, Siyaset, Te’vil, Ceza Hukuku

Siyasa as a Way of Interpretation (Tawil) of Traditions Contary to the Systematic Madhhab Opinion in Hanafi Criminal Law

Öz

This article aims to show Hanafî jurists how use the term siyâsa when dealing with some traditions which they find contrary to systematic madhhab opinion in criminal law. In order to achieve this aim, it has been necessary first to focus on the understanding of the term siyâsa in Hanafî criminal law. In this context it is important to note that many Hanafî jurists associate the siyâsa sanctions with the public authority’s sole discretion. To associ-ate the siyâsa with the public authority’s own discretion allows them to refer to the term siyâsa when dealing with some traditions which they find contrary to their own systems. Secondly the article analyzes many legal discussions where the term siyâsa is used as a way of interpretation (tawil) in Hanafî fiqh books. In these discussions, although Hanafî jurists do not consider the siyâsa in the development of systematic madhhab law, they accept it as a legitimate legislative field in principle. This approach shows that they deal with the Islamic law in two different categories as fiqh and siyâsa.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Hanafî Law, Siyâsa, Tawil, Criminal Law

Kaynakça

• Apaydın, Yunus. “Siyaset-i Şer‘iyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 299-304. Ankara: TDV Yayınları, 2009. Apaydın, Yunus. İslâm Hukuk Usulü. 4. Baskı. Ankara: Bilay, 2017.
• Bâbertî, Ekmeleddîn Muhammed b. Muhammed. el-İnâye, Fethü’l-kadîr’le Birlikte. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed. “Te’vil”. Kitâbü’t-ta‘rîfât. 47. thk. İbrahim el-Ebyârî, Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, 2002.
• Çivizâde, Muhyiddîn Mehmed Efendi, Risâle Müte‘allika bi’t-te‘azir, thk. Abdullah Özer, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2000).
• Çivizâde, Muhyiddîn Mehmed Efendi. Mecmû‘atü’l-fetâvâ. Kılıç Ali Paşa, 496: 1b-368a. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Ebüssuûd Efendi, Mecmû‘atü’l-fetâvâ. Der. Veli (Yegân) b. Yûsuf el-İskilibî, 178: 2b-233b. Diyanet İşleri Başkanlığı İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi.
• Fenârî, Mahmûd b. Pîr Muhammed, Mesâilü’t-ta‘zîr ve Hudûdi’l-Cinâyât. Şehit Ali Paşa, 949: 1b-20a. Süleymaniye Kütüphanesi. İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerh-i Tenvîri’l-ebsâr. thk. Adil Ahmed Abdü’l-mevcûd, Ali Muhammed Mu´avvez. Özel Basım. 14 Cilt. Riyad: Darü âlemi’l-kütüb, 2003.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Minhatü’l-hâlik ale’l-Bahri’r-râik. el-Bahrü’r-râik’ın kenarında. 7 Cilt. Kahire: el-Matba‘atü’l-ilmiyye, 1311.
• İbnü’l-Bezzâz, Hâfızüddîn Muhammed b. Muhammed el-Kerderî. el-Fetâvâ’l-Bezzâziyye. el-Fetâvâ’l-Hindiyye’nin kenarında. 2. Baskı. 6 Cilt. Bulak: el-Matba‘atü’l-emîriyye, 1310.
• İbn Kemâl, Ahmed Şemseddîn Kemâlpaşazâde. el-Îzâh fî şerhi’l-Islâh. thk. Abdullah Davud Halef el-Muhammedî, Mahmûd Şemseddîn Emir el-Huzaî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2007.
• İbn Nüceym, Zeyneddîn Zeyn b. İbrahim. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 7 Cilt. Kahire: el-Matba‘atü’l-ilmiyye, 1311.
• İbn Nüceym, Zeyneddîn Zeyn b. İbrahim. “Beyânü’r-rüşve ve aksâmuha”, Resailü İbn Nüceym. thk. Halil Meyyis. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1980.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdülvâhid. Şerhü Fethü’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Imber, Colin. “Zina in Islamic Law”. Studies in Ottoman History and Law. İstanbul: The Isis Press, 1996. 175-206.
• Imber, Colin. Ebu’s-su‘ud: The Islamic Legal Tradition. Edinburg: Edinburg University Press, 1997.
• Halebî, Burhaneddîn İbrahim b. Muhammed. Mülteka’l-ebhur. thk. Vehbi Süleyman Gavecî, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1989.
• Johansen, Baber. “Secular and Religious Elements in Hanefîte Law”. Contingency in a Sacred Law: Legal and Ethical Norms in the Muslim fiqh. Leiden: E.J. Brill, 1999.
• Kâdîhan, Ebü’l-Mehâsin Fahreddîn Hasan b. Mansûr el-Özkendî. el-Fetâvâ’l-Hâniyye. Fetâva’l-Hindiyye’nin kenarında. 2. Baskı. 6 Cilt. Bulak: el-Matba‘atü’l-emîriyye, 1310.
• Kefevî, Ebü’l-Beka Eyyüb b. Musa el-Hüseynî. “Siyaset”, Külliyyât. 374. İstanbul: Matba‘a-i âmire, 1287.
• Kerhî, Ebü’l-Hasen Ubeydullah b. el-Hüseyin. el-Risâle fi’l-usûl, Te’sîsü’n-nazar. Beyrut: Dâru İbn Zeydûn, ts.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddîn Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Muhammed Muhammed Tamir, Hafız Aşur Hafız. 4 Cilt. Kahire: Dârü’s-selâm, 2000.
• Molla Arab, Mevlânâ Alâeddin Ali el-Arabî el-Halebî. Fetâvâ-yı Mevlânâ Arab, Bağdatlı Vehbi, 585: 1b-107b. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Molla Hüsrev, Dürerü’l-hükkâm fî şerh-i Gureri’l-ahkâm. 2 Cilt. İstanbul: Matba‘a-i ve Kitabhâne-i Mehmed Esad, 1300.
• Serahsî, Şemsü’l-eimme Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, 1989.
• Şeybânî, Abdullah Muhammed b. el-Hasen. Kitabü’l-asl. Tsh. Ebü’l-Vefâ el-Efganî, 5. Cilt. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1990.
• Trablusî, Ebü’l-Hasan Alâaddîn Ali b. Halîl. Mu´înü’l-hükkâm fî mâ yeteraddedü beyne’l-hasmeyn mine’l-ahkâm. 2. Baskı. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1973.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Zeylaî, Fahreddîn Osmân b. Ali. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Bulak: el-Matba‘atü’l-kübrâ’l-emîriyye, 1313.