el-Fıkhü’l-Ekber Şerhleri Üzerine Mukayeseli Bir Analiz

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 87 - 126, 30.06.2020

Yunus Öztürk

https://doi.org/10.33718/tid.701723

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma, şerhin metni tekrar eden değil, metni aşan bir telif türü olduğu varsayımını temellendirmek için Ebû Hanîfe’nin el-Fıkhü’l-ekber adlı eserinin şerhleri arasında bir mukayeseyi konu edinmektedir. Ebû Hanîfe, Sünnî düşüncesinin mümessillerinin başında yer aldığı için eserleri, İslâm düşünesinde ilgiyle karşılanmıştır. Bunlar arasında el-Fıkhü’l-ekber adlı eser, daha ön plandadır. Bu sebeple olsa gerek el-Fıkhü’l-ekber, özellikle Osmanlılar döneminde de birçok defa şerh edilmiştir. Mukayesemizi Osmanlı dönemi şârihleri İlyas b. İbrâhîm es-Sînobî, Ali el-Kârî, Ebü’l-Müntehâ el-Mağnisâvî ve Bahaeddinzâde ile sınırlandırdık. Bütün konular üzerinde dört şerhin analizi makale boyutunu aşacağı için çalışmamızı ilgili şerhlerdeki belirli konularla kayıtlandırdık. Makalede el-Fıkhü’l-ekber’e yönelik anılan şerhler üzerinde mukayeseli bir analiz yöntemi takip edilecektir. Sonuç olarak aynı metin üzerinde farklı müelliflerin şerhlerine yansıyan kelâmî arka planları, şerh geleneği ve Osmanlı kelâm geleneği açısından eserlerin taşıdığı değeri ortaya koymayı hedeflemekteyiz. Ayrıca müelliflerin biyografilerini de göz önünde bulundurarak el-Fıkhü’l-ekber şerhlerindeki kelâm ve tasavvuf karşılaşması hakkında bazı muhtemel çıkarımlarda da bulunacağız.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Ebû Hanîfe, el-Fıkhü'l-Ekber, Şerhu'l-Fıkhi'l-Ekber, Karşılaştırma

A Comparative Analysis on Sharhs of al-Fıqh al-Akbar

Öz

Bu çalışma, şerhin metni tekrar eden değil, metni aşan bir telif türü olduğu varsayımını temellendirmek için Ebû Hanîfe’nin el-Fıkhü’l-ekber adlı eserinin şerhleri arasında bir mukayeseyi konu edinmektedir. Ebû Hanîfe, Sünnî düşüncesinin mümessillerinin başında yer aldığı için eserleri, İslâm düşünesinde ilgiyle karşılanmıştır. Bunlar arasında el-Fıkhü’l-ekber adlı eser, daha ön plandadır. Bu sebeple olsa gerek el-Fıkhü’l-ekber, özellikle Osmanlılar döneminde de birçok defa şerh edilmiştir. Mukayesemizi Osmanlı dönemi şârihleri İlyas b. İbrâhîm es-Sînobî, Ali el-Kârî, Ebü’l-Müntehâ el-Mağnisâvî ve Bahaeddinzâde ile sınırlandırdık. Bütün konular üzerinde dört şerhin analizi makale boyutunu aşacağı için çalışmamızı ilgili şerhlerdeki belirli konularla kayıtlandırdık. Makalede el-Fıkhü’l-ekber’e yönelik anılan şerhler üzerinde mukayeseli bir analiz yöntemi takip edilecektir. Sonuç olarak aynı metin üzerinde farklı müelliflerin şerhlerine yansıyan kelâmî arka planları, şerh geleneği ve Osmanlı kelâm geleneği açısından eserlerin taşıdığı değeri ortaya koymayı hedeflemekteyiz. Ayrıca müelliflerin biyografilerini de göz önünde bulundurarak el-Fıkhü’l-ekber şerhlerindeki kelâm ve tasavvuf karşılaşması hakkında bazı muhtemel çıkarımlarda da bulunacağız.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Ebû Hanîfe, el-Fıkhü'l-Ekber, Şerhu'l-Fıkhi'l-Ekber, Karşılaştırma

Kaynakça

• Abdülhamid, İrfan. İslam’da İtikadi Mezhepler ve Akaid Esasları. Trc. Mustafa Saim Yeprem. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Akçay, Mustafa. “Hz. Peygamber’in Anne-Babasının (Ebeveyn-i Resûl) Dînî Konumuna Dair Ebû Hanîfe’ye Atfedilen Görüş Etrafındaki Tartışmalar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2009): 1-27.
• Arıkan, Âdem. “Osmanlı’da İbn Teymiyyeciliği Birgivî Üzerinden İhdas Etmenin İmkânı -Eleştirel Bir Yaklaşım”, Osmanlı’da İlm-i Kelâm: Âlimler, Eserler, Meseleler, Ed. Osman Demir – Veysel Kaya – Kadir Gömbeyaz – Ulvi Murat Kılavuz. 471-521. İstanbul: İSAR Yayınları, 2016.
• Aydın, İbrahim Hakkı. “Molla Fenârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 245-247. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Aykaç, Mustafa. “Tahâvî Bağlamında İki Farklı Hanefîlik Okuması (Ekmelüddîn El-Bâbertî Ve İbn Ebi’l-İzz Örneği)”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/33 (2018): 127-156.
• Aykaç, Mustafa. “Ebû Şekûr es-Sâlimî’nin İmana Dair Bazı Görüşleri”. Trabzon İlahiyat Dergisi 6/2 (Güz 2019): 195-230.
• Aytekin, Arif. “Fıkh-ı Ekber Risaleleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1 (2010): 209-221.
• Bâbertî, Ekmelüddin Muhammed b. Muhammed el-Hanefi. Şerhu’l-Vasiyyeti’l-İmam Ebi Hanîfe. Hamza Muhammed el-Bekri, Muhammed Subhî. Ürdün: Dâru’l-feth, 2015.
• Bahâeddin, Muhyiddin b. Muhammed b. el-Kavlü’l-fasl şerhu fıkhi’l-ekber. Hakikat Kitabevi, İstanbul 2011.
• Birinci, Züleyha. Atâ b. Ali el-Cüzcânî’ye Göre Ebû Hanîfe’nin Kelâmî Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2007.
• Birinci, Züleyha. “Ebu’l-Mutî‘ Rivayetli el-Fıkhü’l-Ekber Şerhi’nin Müellifi Meselesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (Aralık 2008): 57-72.
• Bulut, İsmail - Öztürk, Yunus – Genç, Hafzullah. “Eş‘arî’den Farklılaşan Eş‘arîlik”. V. Uluslararası Şeyh Şa‘ban-ı Velî Sempozyumu – Eş‘arîlik – (04-06 Mayıs 2018). Ed. Mustafa Aykaç – Cengiz Çuhadar – Ahmet Özdemir – Erhan Salih Fidan – Yusuf Koçak. 311-322. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Matbaası, 2018.
• Çelebi, Kâtip. Mîzânü’l-Hak fî İhtiyâri’l-Ahak. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1993.
• Demir, Abdullah. “Osmanlı Âlimlerinin Ebû Hanîfe’nin Akâid Risâlelerini Konu Edinen Eserleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14/28 (2016): 169-226.
• Demir, Abdullah. “Mâtürîdî Gelen-ekinin Teşekkül Sürecinin Teorik Temelleri: Mâverâünnehirli Mütekellim Hanefîlerin Din Anlayışı”. Din Felsefesi Açısından Mâtürîdî Gelen-Ek-i Klasik Ve Çağdaş Metinler Seçkisi III, Ed. Recep Alpyağıl. 19-48. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Demir, Abdullah. “Farklı Ebû Hanîfe Tasavvurları: Fakih ve Mütekellim Hanefîler Örneği”. Kastamonu Üniversitesi IV. Uluslararası Şeyh Şa‘bân-ı Velî Sempozyumu – Hanefîlik-Mâtürîdîlik 05-07 Mayıs 2017. Ed. Cengiz Çuhadar – Mustafa Aykaç – Yusuf Koçak. 643-654. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Matbaası, 2017.
• Demir, Abdullah. “İmam Birgivî Selefî mi yoksa Mâtürîdî mi?”. Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî (Bildiriler Kitabı). Ed. Mehmet Bayyiğit – Mehmet Özkan – Ahmet Ali Çanakcı – Asem Hamdy Abdelghany. 2: 286-315. Balıkesir: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları/Eğitim, 2019.
• Demirci, Osman. Osmanlı Medreselerinde Kelam Öğretimi İznik, Bursa, Edirne, İstanbul. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2012.
• Dorroll, Philip. “Mâturîdî Theology in the Ottoman Empire: Debating Human Choice and Divine Power”. Osmanlı’da İlm-i Kelâm: Âlimler, Eserler, Meseleler. Ed. Osman Demir – Veysel Kaya – Kadir Gömbeyaz – Ulvi Murat Kılavuz. 219-238. İstanbul: İSAR Yayınları, 2016.
• Ebû Hanîfe. “el-‘Âlim ve’l-müte‘allim”. el-‘Akîde ve ‘ilmu’l-kelâm. Nşr. Zâhid Kevserî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009. Ebû Hanîfe. “el-Fıkhü’l-ebsat”. el-‘Akîde ve ‘ilmu’l-kelâm. Nşr. Zâhid Kevserî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Edirnevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü’l-müfessirin. Thk. Süleyman b. Salih. Medine: Mektebetü’l-‘ulûm ve’l-hikem, 1997/1417.
• Erkol, Ahmet. Kelâm İlmine Yöneltilen Eleştiriler: Selef Alimleri ve Gazali Örneği. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2002.
• Eş‘arî, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmâil. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfu’l-musallîn. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’n-nahdati’l-Mısriyye, 1950/1369.
• Fahri, Macit. İslam Felsefesi Tarihi. Trc. Kasım Turhan. İstanbul: Şa-to Yayınları, 2008.
• Furat, Ahmet Hamdi. 16. Asır Osmanlı Dünyasında Fıkıh. İstanbul: Yalın Yayıncılık, 2013.
• Gardet-Anawati, Louis-Georges. İslam Teolojisine Giriş: Karşılaştırmalı Teoloji Denemesi. Trc. Ahmet Arslan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2015.
• Genç, Hafzullah. “Eş‘arî Düşüncesinde İnsan Fiilleri”, İslâmî Araştırmalar 3 (Aralık 2016): 427-441.
• Gölçük-Bebek Şerafeddin-Adil. “el-Fıkhü’l-Ekber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 544-547. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. Gömbeyaz, Kadir. “Vânî Mehmed Efendi’nin Hz İbrahim’in Babası ve Ebeveyn-i Resûl Hakkındaki Görüşleri”. Ulusal Vani Mehmed Efendi Sempozyumu (7-9 Kasım 2009). Ed. Mehmet Yalar - Celil Kiraz. 205-232. Bursa: Emin Yayınları, 2011.
• Gömbeyaz, Kadir. “Sinop’tan Bursa’ya Bir Osmanlı Âlimi: İlyas b. İbrahim es-Sînobî (ö. 891/1486), Sinop İli Değerler Sempozyumu Bildiriler Kitabı (15-18 Mayıs, Sinop 2013). Ed. Alpay Tırıl – Evrim Sönmez – Süleyman Özdemir – Hünkar Avni Duyar. 81-89. Ankara: HTC Matbaacılık 2015.
• Gömbeyaz, Kadir. “Ebeveyn-i Resûl Meselesine Özgün Yaklaşımlar: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi”. Bilimname 38/2 (2019): 57-81.
• Güler, Mehmet. “’Âlemî/’Âlimî’nin Manzûm Fıkhu’l-Ekber Tercümesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/39 (2015): 126-143.
• İbn Teymiyye, Takiyüddîn Ebi’l-Abbâs Ahmed. Mecmû‘u’l-fetâvâ. Thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. Riyad: Mecmau’l-Melik Fehd li-tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerif, 1995.
• Kahhale, Ömer Rıza. Mu‘cemu’l-müellifîn terâcimu musannifi’l-kütübi’l-‘Arabiyye. Beyrut: Mektebetü’l-mesnâ-Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabi, 1975.
• Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik-Matüridilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Kalaycı, Mehmet. “Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı’daki İzdüşümleri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 20/2 (Aralık 2016): 9-72.
• Kalaycı, Mehmet. “Birgivî Mirasının Toplumsal ve Metinsel Taşıyıcıları: Kadızâdeliler ve Etrafındaki Ulema”. Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Alimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler) – XVII. Yüzyıl. Ed. Hidayet Aydar - Ali Fikri Yavuz. 431-455. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Kalaycı, Mehmet. “Osmanlı’da Eşarilik-Maturidilik İlişkisine Genel Bir Bakış”. İlahiyat Akademi Dergisi 5 (2017): 113-127.
• Kalaycı, Mehmet. “Osmanlı’da Eş‘arîlik-Mâturîdîlik İhtilafı Edebiyatı”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD) 15/29 (2017): 79-151.
• Kalaycı, Mehmet. “Osmanlı Sünniliğinin Beslenme Kaynakları: Hadisçi Hanefilik ve Osmanlı’ya İntikali”. XVII. Türk Tarih Kongresi Osmanlı Tarihi (Ankara 15-17 Eylül 2014). 4/3: 1111-1134. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.
• Kalaycı, Mehmet. “18. Yüzyıl Osmanlı Dini Düşüncesinde Mâturîdîlik Vurgusu: Hanefîlikten Mâturîdîliğe Giden Sürece Dair Bir Tahlil”. Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler) XVIII. Yüzyıl. Ed. Ahmet Hamdi Fuat – Nilüfer Kalkan Yorulmaz – Osman Sacid Arı. 2: 47-95. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• Kanlıdere, Ahmet. “Mercânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 169-172. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Kara, İsmail. İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz- Şerh ve Hâşiye Meselesine Dair Birkaç Not. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
• Karadaş, Cağfer. “Ali el-Karî’nin Hayatı, Selef Akidesine Dönüş Çabası ve Eserleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1993): 287-299.
• Karadaş, Cağfer. “Ekmelüddîn Bâbertî’nin Ebû Hanîfe’nin el-Vasıyye ve el-Fıkhü’l-Ekber Risalelerine Yazdığı Şerhler”. Ekmelüddîn Bâbertî’yi Keşif Yolunda I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu (28-30 Mayıs 2010). Ed. Selçuk Coşkun. 215-224. Erzurum: Zafer Ofset, 2014.
• Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed Ali. Minehu’r-ravzi’l-ezher fi şerhi’l-Fıkhi’l-ekber ve meahû et-ta‘lîk el-müyesser alâ şerhi’l-Fıkhi’l-Ekber. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1419/1998.
• Kârî, Ali b. Sultân Muhammed. Edilletü mu‘tekadi Ebî Hanîfe fî ebeveyni’r-Resûl ‘aleyhi’s-salât ve’s-selâm. Thk. Meşhur b. Hasan b. Selmân. Medine: Mektebetü’l-gurabâi’l-eseriyye, 1993.
• Kârî, Ali b. Sultan. Şemmü’l-‘avâriz fî zemmi’r-Revâfiz. Thk. Mecîd Halef. Kahire: Merkezü’l-furkân li’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, 2004.
• Kazanç, Fethi Kerim. Fıkh-ı Ekber Şerhleri ve İlyas b. İbrahim es-Sînobî’nin Fıkh-ı Ekber Şerhi. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 1991.
• Kazanç, Fethi Kerim. “Sinoplu Bir Osmanlı Âlimi Olarak İlyâs b. İbrâhîm es- Sinobî ve Fıkh-ı Ekber Şerhi Üzerine Bazı Mülahazalar”, Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslam Kültürü Sempozyumu Bildiriler Kitabı (5-7 Ekim 2018). Ed. Cüneyd Aydın – Emrah Dindi – Doğan Fırıncı. 1: 273-300. Sinop: Şimal Ajans, 2018.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. Ehl-i Sünnet’in Kurucu Ataları: Ashâbu’l-Hadîs’e Göre Allah’ın Sıfatları Meselesi. 2. Baskı. Ankara: OTTO Yayınları, 2017.
• Koca- Bedir, Ferhat-Murtaza. “Pezdevî, Ebu’l-‘Usr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34: 264-266. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kursâvî, Mu‘înü’d-dîn Ebü’l-Hasan Atâullah b. Muhammed. Kitâbü Muhtasari’l-makâl ‘alâ şerhi’l-fıkhi’l-ekber. Y.y: b. y., 1889.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’t-Tezkire bi ahvâli’l-mevtâ ve umûri’l-âhireti. Thk. Sâdık b. Muhammed b. İbrâhîm. Riyad: Dârü’l-minhâc, 1425.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Berdûnî ve İbrahim Atfiş. Kâhire: Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Mağnisâvî. Şerhü’l-Fıkhi’l-Ekber. y.y: b. y., 1297.
• Mağnîsâvî, Ahmed b. Mehmed. Şerhu’l-fıkhi’l-ekber. Samsun İl Halk Kütüphanesi, 1623: 42b-85a. Milli Kütüphane.
• Mavil, Hikmet Yağlı. “Kelâmî Bir Problem Olarak Fiilî Sıfatlar”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (dergİabant) 3/3 (Bahar 2015): 175-193.
• Musakhanov, Orkhan. “Bahâeddinzâde Muhyiddin Mehmed Efendi’nin Risâle fî mes’eleti hulûdi’l-küffâr Adlı Eseri: İnceleme ve Tahkik”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 2/1 (Haziran 2019): 81-127.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “XVII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Dinde Tasfiye (Püritanizm) Teşebbüslerine Bir Bakış “Kadızâdeliler Hareketi”. Türk Kültürü Araştırmaları XVII-XXI/1-2 (1979-1983): 208-225.
• Oktan, Yusuf. “Saçaklızâde Muhammed b. Ebû Bekr el-Mara‘şî (ö. 1732)’nin Risâletü’s-Sürûr ve’l-Ferah Adlı Eserinin Tahlili”. Academic Knowledge 2/2 (2019): 107-120.
• Özcan, Abdülkadir. “Molla Yegân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 265-266. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Özcan, Gülsüm. “Seyyidî’nin Fıkh-ı Ekber Tercümesi Olan Manzûme-i Akâid Adlı Eseri ve Muhtevası”. Sosyal Bilimler Dergisi 11 (Ağustos-2013): 513-531.
• Özel, Ahmet. “Ali el-Kârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 403-405. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Öztürk, Yunus. “Semerkand’dan Kahire’ye Hanefî Kültürün İzleri”. İslâmî Araştırmalar (Kelam Özel Sayısı) 27/3 (2016): 404-413.
• Öztürk, Yunus. “Şerh ve Otorite İlişkisi: XVII. Yüzyıla Ait Bir Şerhin Analizi”. Milel ve Nihal 14/1 (2017): 288-311.
• Pezdevî, Ebû’l-Yusr Muhammed. Usûlu’d-Dîn. Thk. Hans Peter Lens. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, 2003.
• Rahim, Ahmed Haşim. “el-Mukadddime”. Şerhü’l-Fıkhi’l-Ekber: kısmu’l-İlahiyat. Irak: el-Camiatü’l-Irakiyye, 2012.
• Savaş, Damla. Bahâuddinzâde’nin el-Fıkhu’l-Ekber Şerhi el-Kavlü’l-Fasl Temelinde Kelâmî Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Yalova Üniversitesi, 2019.
• Semenov, A. A. Sobranie vostoçnıh rukopisey. Taşkent: Akademi Nauuk Uzbekskoy, 1957.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 564-565. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Sinanoğlu, Mustafa. “el-Makâsıd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 420-421. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Spiker, Hasan. “The Possibility of a Mystical Kalâm Amongst The Ottoman ‘Ulamâ: The Case of Ibn Bahâ’ al-Dîn”. Osmanlı’da İlm-i Kelâm Âlimler, Eserler, Meseleler, Ed. Osman Demir – Veysel Kaya – Kadir Gömbeyaz – Ulvi Murat Kılavuz. 421-428. İstanbul: İSAR Yayınları, 2016.
• Şâfiî, Hasan Mahmûd. Kelâm’a Giriş. Trc. Süleyman Akkuş. İstanbul: Değişim Yayınları, 2009.
• Şahin-Ceyhan, Semih-Kamil. “Şeyh Yavsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 75-77. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Şirinov, Rufet. Ali el-Kârî ve Şerh Metodu (Mirkâtu’l-Mefâtîh Örneği). Doktora Tezi, Necmettin Üniversitesi, 2019.
• Taşköprîzâde, Ebü’l-Hayr İsamüddin Ahmed Efendi. Şekâiku’n-nu‘maniyye fi devleti âli Osmaniyye. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arab, 1975.
• Timür, İhsan. “Tahâvî Akîdesi’ne Ehl-i Hadis Yorum: Sadruddin İbn Ebi’l-İz ve el-Akîdetü’t-Tahâviyye Şerhi”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (Güz 2017): 53-72.
• Timür, İhsan. “Selefî Çevrelerin el-Akîdetü’t-Tahâviyye Üzerinden Hanefî Akaidine Sızma Girişimleri”. Kastamonu Üniversitesi IV. Uluslararası Şeyh Şa‘bân-ı Velî Sempozyumu – Hanefîlik-Mâtürîdîlik (05-07 Mayıs 2017). Ed. Cengiz Çuhadar – Mustafa Aykaç – Yusuf Koçak. 2: 594-610. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Matbaası, 2017.
• Türcan, Galip. “Ebû Hanîfe ve Ehl-i Sünnet Kelamının Oluşumuna Katkısı”. Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları Sempozyumu Bildiriler (31 Mayıs – 1Haziran 2007). Ed. İsmail Hakkı Göksoy - Necdet Durak. 491-501. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2007.
• Türkoğlu – Maraş, İsmail – İbrahim. “Kursavî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 447. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Yörükân, Yusuf Ziya. İslâm Dini ve Mezhepler Tarihi: 2 İslâm Akaid Sisteminde Gelişmeler İmam-ı Âzam Ebû Hanîfe ve İmam Ebû Mansûr-i Mâturidî. Haz. Turhan Yörükân. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2006.
• Zirikli, Hayreddin. el-A’lâm kâmûsü terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-Arab ve’l-müstarebîn ve’l-müsteşrikın. Beyrut: Daru’l-‘ilmi’l-melayin, 1980.