Beyhakî’nin el-Esmâ ve’s-Sıfât Adlı Eseri Özelinde Ehl-i Hadîs’in Haberî Sıfât Anlayışına Farklı Bir Yaklaşım

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 235 - 277, 30.06.2020

Muhammet Ali Asar

https://doi.org/10.33718/tid.723421

Cited By: 2

Öz

Hicri beşinci asır, İslâmî ilimlerde etkileri günümüze kadar ulaşan önemli şahsiyetlerin yetiştiği, temel kaynakların telif edildiği bir dönemdir. Bu dönemde, İslâmî ilimlerin hemen her dalında eser telif eden ilmi şahsiyetlerden birisi de Beyhakī’dir (ö. 458/1066). Beyhakī’nin eserlerinden, dönemindeki ilmî ve fikrî meselelere duyarsız kalmadığı anlaşılmaktadır. Bu dönemin aktüel tartışma konularından birisi Allah’ın sıfatları meselesidir. Konu bağlamında meydana gelen tartışmaların İslam’ın siyasi ve itikâdî tarihine ciddi etkileri olmuştur. Bu tartışmaların etkisi hadis kaynaklarına da yansımış ve hadis literatüründe erken dönemden itibaren bu mesele etrafında bir edebî tür oluşmuştur. Bu alanda telif edilen eserlerin bir kısmı el-Esmâ ve’ṣ-ṣıfât olarak isimlendirilmiştir. Beyhakī de, ehl-i sünnetin delillerini güçlendirmek ve bid‘atleri ortadan kaldırmak üzere el-Esmâ ve’ṣ-ṣıfât adlı eserini yazmıştır. Bu makalede, Beyhakī’nin İslâmî ilimler tarihindeki yerine işaret edilmekte, el-Esmâ ve’ṣ-ṣıfât adlı eseri muhteva ve metot açısından incelenmekte, Beyhakī’nin bu eser özelinde Allah’ın haberî sıfatlarına yaklaşımı tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bu çerçevede şu somut sorulara cevap aranmaktadır. “Beyhakī, haberî sıfatları kabul etme, anlama ve yorumlama konusunda ehl-i hadisin ilk dört asırdaki egemen görüşünü benimsemekte midir?”,“Bu sıfatlara yaklaşımı ehl-i hadisten farklı mıdır?”, “Bu konuda kendisinden sonraki hadisçiler üzerindeki etkisi nedir?” Makalede, Beyhakī’nin Kur’ân ve sünnette geçen ve Allah’a nispet edilen vech, ayn, yed gibi müteşâbih lafızları, sıfat olarak kabul ettiği ve bu sıfatları yorumladığı ortaya konmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Beyhaki, el-Esmâ ve's-Sıfât, Haberî Sıfat, Te'vîl

Kaynakça

• Altunova, M. Fatih. Beyhakī ve Delâilü’n-Nübüvve Adlı Eserinin Hadis İlmindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
• Aruçi, Muhammed. “el-Esmâ ve’ṣ-ṣıfât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Atmaca, Veli. “Beyhakī İlmi Hüviyeti ve Hadis İlimlerinde ‘Tür Edebiyatına’ Katkısı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 26 (2006): 157-174.
• Atmaca, Veli. “Beyhakī’nin Kitabü’d-Deavâti’l-Kebîri ve Konulu Hadis Edebiyatı Açısından Değeri”. EKEV Akademi Dergisi. 30 (2007): 129-140.
• Atmaca, Veli. Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī ve Kitâbü’d-Deavâti’l-Kebîr’inin Tahkiki ve Tahrici. Doktora, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.
• Aydın, Ömer. “Haberî Sıfatları Anlama Yolları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (1999): 134-158.
• Aynî, Bedrüddîn. ‘Umdetü’l-ḳārî şerḥu ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Begavî, Ebû Muhammed. Şerḥu’s-sünne. Beyrut: Mektebü’l-İslâmî, 1983.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed. el-Esmâ ve’ṣ-ṣıfât. Thk. Ebû Abdurrahman Fuâd b. Serrâc. Kahire: el-Mektebetü’t-tevfîkiyye, t.y.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed. es-Sünenü’l-kübrâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Ḫalḳu ef’âli’l-‘ıbâd ve’r-red 'ale’l-Cehmiyye ve aṣḥâbi’ṭ-ṭa‘ṭîl. Thk. Abdurrahman Umeyra. Riyad: Dârü’l-meârif, ts.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. B.y: Dâru tavkı’n-necât, 1422/2001.
• Çakın, Kamil. “Kitâbü’t-Tevhidin Bâb Başlıklarına Göre Buhârî’nin Tevhîd Anlayışı”. Dini Araştırmalar 7/20 (t.y.): 425-432.
• Çelebi, İlyas. “Sıfat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 100-106. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Çelik, İbrahim. “Kur’ân’da Haberî Sıfatlar ve Mukâtil b. Süleyman’a İsnad Edilen Teşbih Fikri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (1987): 151-159.
• Dahhâk, Ebû Bekir İbn Ebî Asım. es-Sünne. Thk. Muhammed Nasuriddin Elbânî. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1400/1980.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer. eṣ-Ṣıfât. Thk. Abdullah el-Guneymân. Medine: Mektebetü’d-dâr, 1402/1982.
• Dımeşkî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Ṭabaḳātü ‘ulemâi’l-hadîs̲. Thk. Ekrem el-Bûşî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1996.
• Ebû Dâvûd, Süleyman. Sünen. M. Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: Mektebetü’l-asriyye, ts.
• Ebû Hanîfe, Numan b. Sâbit. Fıkh-ı Ekber: Aliyyü’l-Kâri Şerhi. Trc. Yunus Vehbi Yavuz. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1979.
• Hâkim, Ebu Abdullah Muhammed en-Neysâbûrî. el-Müstedrek ale’ṣ-ṣaḥîḥayn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed en-Neysâbûrî. Ma‘rifetü ‘ulûmi’l-ḥadîs̲. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1977.
• Halef, Necm Abdurrahman. el-İmâmü’l-Beyhaḳī şeyḫu’l-fıḳhi ve’l-hadîs̲i ve ṣâḥıbi süneni’l-kübrâ. Dımeşk: Dârü’l-kalem, 1994.
• Halid Rabat - Seyyid İzzet - Muhammed Abdüttevvâb. el-Câm‘u li ‘ulûmi’l-imâm Aḥmed. B.y: Dârü’l-felâh, 2009.
• Hatîb el-Bağdâdî. el-Kifâye fî ‘ılmi’r-rivâye. Medine: Mektebetü’l-ilmiyye, ts.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Muhammed. A‘lâmü’l-hadîs̲ fî şerḥı ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdurrahmân. 4 Cilt. Mekke: y.y, 1409/1988.
• Hicrânî, Ebû Muhammed Tayyib. Ḳılâdetü’n-naḥr fî vefeyâti a‘yâni’d-dehr. 6 Cilt. Cidde: Dârü’l-minhâc, 2008.
• Işık, Kemal. Mu'tezile’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1967.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah. Câmi‘u beyâni’l-ilm ve faḍlih. Thk. Ebu’l-Eşbâl ez-Züheyrî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru ibni’l-Cevzî, 1994.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah. el-İstiẕkâr. Thk. Salim Muhammed Ata. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasan. Şerḥu ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2003.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. Kitâbü’l-muṣannef fi’l-eḥâdîs̲i ve’l-âs̲âr. Thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1409/1989.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Fercu ba‘de’ş-şiddeti. Mısır: Dârü’r-reyyân, 1998.
• İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed b. Hasan. Müşkilü’l-ḥadîs̲ ve beyânühü. Thk. Musa Muhammed Ali. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1985.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî şerḥu ṣaḥîḥi Buḫârî. Thk. M. Fuad Abdülbâkî. Beyrut: Dârü’l-marife, 1379/1959.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsüddin. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâi ebnâi’z-zamân. Thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 1990.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed. er-Redd ale’l-Cehmiyye ve’z-Zenâdıḳa. Thk. Sabri Selâme Şahin. Dârü’s-sebâti li’n-neşr, ts.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed. Müsned. Kahire: Müessetü Kurtuba, ts.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed. Kitâbü’tevḥîd ve is̲bâti ṣıfâti’r-Rabbi azze ve celle. Beyrut: Dâru ibn Hazm, 2004.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Te’vîlü muḫtelifi’l-ḥadîs̲. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed. Sünen. M. Fuad Abdülbâkî. B.y: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Mende, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk. er-Redd ’ale’l-Cehmiyye. Thk. Muhammed Nâsır el-Fakîhî. Pakistan: Mektebetü’l-eseriyye, ts. İbn Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn. et-Tavżîḥ li şerḥi câmi‘i’ṣ-ṣaḥîḥ. Dımeşk: Dârü’n-nevâdir, 2008.
• İbn Nümeyr, Nasûriddîn el-İskenderânî. el-Mütevârî ‘alâ terâcümi ebvâbi’l-Buḫârî. Thk. Salahaddîn Ahmed. Kuveyt: Mektebetü’l-muallâ, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahmân. el-Mevḍû‘ât. Thk. Abdurrahman Muhammed Osman. 3 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-selefiyye, 1966.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Def‘u şübheti’t-teşbîh bi ekeffi’t-tenzîh. Thk. Hasan es-Sekkâf. Ürdün: Dârü’l-imâm en-Nevevî, 1413/1992.
• İlhan, Avni. “Bâtıniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 190-194. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Kādî İyâz, Ebü’l-Fadl. İkmâlü’l-mu‘lim bi fevâ’id-i Müslim. Mısır: Dârü’l-vefâ, 1998.
• Kandemir, Yaşar. “Beyhakī”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6: 58-61. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li şerḥi ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Mısır: Matbaatü’l-kübrâ, 1323/1905.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Kırbaşoğlu, Hayri. Ashâbü’l-Hadise Göre Allah’ın Sıfatları Problemi. Doktora, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1989.
• Kırış, Şemseddin. “Beyhakī’nin Delâilü’n-Nübüvve Adlı Eserinin Kaynakları”. Usul İslam Araştırmaları Dergisi. 23 (2015): 95-126.
• Makdîsî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn. Şerḥu sünen-i Ebî Dâvûd. Thk. Halid Rabat. 20 Cilt. Mısır: Dârü’l-felâh, 2016.
• Mâlik, Malik b. Enes. el-Muvaṭṭâ. Thk. Muhammed Mustafa el-Azami. 8 Cilt. Birleşik Arap Emirlikleri: Müessetü Zâyed b. Sultan, 2004.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû Amr. el-Câmi‘. Thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. Pakistan: el-Meclisü’l-ilmi, 1403/1987.
• Mükātil b. Süleyman, Ebü’l-Hasan. Tefsîru Muḳātil b. Süleyman. Thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. Beyrut: Daru ihyai’t-türâsi’l-Arabi, 1423/2002.
• Müslim, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Haccâc. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. M. Fuat Abdülbâkî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed. Sünen. Beyrut: Müessetetü’r-risâle, 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya. el-Minhâc şerḥu ṣaḥîḥ-i Müslim ibni Ḥaccâc. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• Nuaym b. Hammâd, Ebû Abdullah Muâviye b. Hâris. Kitâbü’l-Fiten. Thk. Semîr Emin ez-Zührî. Kahire: Mektebetü’t-tevhid, 1412–1992.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadis ve Kültür Yazıları. Ankara: Kitâbiyât, 2005.
• Özaydın, Abdülkerim. “Nizâmiye Medresesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Özpınar, Ömer. “Hadis İlminin Gelişim Dönemi”. Hadis. Ed. Zişan Türcan. 86-133. Ankara: Grafiker, 2016.
• Râmehürmüzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân . el-Muḥaddis̲ü’l-faṣıl beyne’r-râvî ve’l-vâî. Thk. Muhammed Accâc Hatib. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1984.
• Râzî, Ebû Abdullah Muhammed Fahruddîn. Mefâtiḥu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420/1999.
• Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb. Ṭabaḳātü’ş-Şâfi‘ıyyeti’l-kübrâ. Thk. Mahmud Muhammed et-Tanâhî. 10 Cilt. B.y: Hicru li’t-tıbâati ve’n-neşr, 1413/1992.
• Süyûtî, Abdurrahmân Celâleddîn. ed-Dibâc ‘alâ ṣaḥîḥi Müslim ibni Ḥaccâc. Thk. Ebû İshâk el-Huveynî. 6 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru ibn Affân, 1416/1996.
• Temiz, Rabia Zahide. “İbn Huzeyme’nin ‘Kitabu’t-Tevhîd’ Adlı Eseri Çerçevesinde Allah’ın Vech Sıfatı ile İlgili Görüşleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (2015): 113-139.
• Tirmizî, Ebû İsa. Sünen. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Matbaatü Mustafa, 1975.
• Topaloğlu, Bekir. “Allah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 471-498. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Topaloğlu, Nuri. “Beyhakī Hayatı Eserleri ve Şahsiyeti”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (1983): 333-347.
• Topaloğlu, Nuri. “Beyhakī’nin Kitabü’l-Kaza ve’l-Kaderi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8 (1994): 301-317.
• Yıldırım, Enbiya. “Beyhakī ve Hadis Rivayetinde Rüyaya Verdiği Değer”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2011): 169-190.
• Yiğit, Eyüp. İmam Beyhakī’nin Hayatı ve İtikâdî Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncüyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Yurdagür, Metin. “Haberî Sıfatları Anlamada Metod”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (1983).
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. 40. Bs. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2018.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah. el- ‘Arşu. Thk. Muhammed b. Halife et-Temîmî. 2 Cilt. Medine: İmâdetü’l-bahsi’l-ilmiyyi, 2003.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah. Siyerü A‘lâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dârü’l-hadis, 2006.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîri ve’l-a‘lâm. Thk. Beşşar Avad Maru. B.y: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah. Teẕkiratü’l-ḥuffaẓ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd. el-A‘lâm. B.y: Dâru’l-ilim li’l-melâyîn, 2002.