Dini Çoğulculuğun Semantik Temelleri -İnanç Deklarasyonu Olarak Önermesel Tutumlar-

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 379 - 398, 30.06.2022

Okan Bağcı

https://doi.org/10.33718/tid.1094234

Öz

Hakikati temsil ettiğini savunan birbirinden farklı dinlerin birbirleri ile karşılaşmaları durumunda takınabilecekleri üç temel tutumdan bahsetmek mümkündür: Dinî dışlayıcılık, dinî kapsayıcılık ve dinî çoğulculuk. Bunlardan dinî çoğulculuk, özetle, hakikati temsil etme hususunda tüm dinlerin eşit olduğu kabulüne dayanır. Dinî çoğulculuğu savunabilmenin önündeki engellerin en önemlileri farklı Tanrı tasavvurları, vahiy ve nübüvvet kabulleri olarak sıralanabilir. Bu engellerden en azından bir kısmının dildeki referans problemi ile ilişkili olduğu söylenebilir. Zira, bağlamında değerlendirilmeyen ifadelerin referansları konusunda yapılacak yanlış çıkarımlar dinî çoğulculuğun önünde aşılması güç engeller oluşturmanın yanında, dinî dışlayıcılık için de bir zemin oluşturmaktadır. Özellikle bir önerme “inanmak” gibi bir fiilin nesnesi olarak kullanıldığında ortaya çıkan önermesel tutumlar söz konusu olduğunda referans probleminin daha belirgin hale geldiğini rahatlıkla ifade edebiliriz. Bu çalışmada öncelikle dinî çoğulculuk yaklaşımı ana hatlarıyla ele alınmakta, ardından önermesel tutumların bir inanç deklarasyonu olarak kullanımı incelenmektedir. Son olarak, önermesel tutumlardaki referans probleminin dinî çoğulculuğun önündeki referansa dayalı engelleri kaldırma çabasına katkı sağlayıp sağlamadığı değerlendirilmektedir. Böylece, önermesel tutumlar çerçevesinde referans probleminin, dinî çoğulculuk için semantik bir temel teşkil etmesinin imkânı irdelenmiştir. Makalemizde böyle bir imkânın var olduğu sonucuna ulaşılmış ve bu durum temellendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Felsefesi, Dil Felsefesi, Dinî Çoğulculuk, Önermesel Tutumlar, Referans

Teşekkür

Tüm ekibinize iyi çalışmalar dilerim.

The Semantic Basis for Religious Pluralism -Propositional Attitudes as Declaration of Faith-

Öz

It is possible to talk about three basic attitudes that different religions, which claim to represent the truth, can adopt towards each other when they come across: religious exclusivism, religious inclusivism and religious pluralism. Religious pluralism, in short, is based on the assumption that all religions are equal in representing the truth. The most important obstacles to defending religious pluralism can be listed as different conceptions of God, revelation and prophecy. It can be said that at least some of these barriers are related to the reference problem in the language because inaccurate inferences to be made about the references of expressions that are not evaluated in their context will not only create insurmountable obstacles to religious pluralism, but also create a basis for religious exclusivism. We can easily state that the problem of reference becomes more evident especially when it comes to propositional attitudes that emerge when a proposition is used as the object of a verb such as "believe". In this study, firstly, the religious pluralism approach is discussed in outline, then the use of propositional attitudes as a declaration of belief is examined. Finally, it is evaluated whether the reference problem in propositional attitudes contributes to the effort to remove the reference-based barriers to religious pluralism. Thus, the possibility of propositional attitudes and the related problem of reference to constitute a semantic basis for religious pluralism has been examined. In our study, it has been concluded that such a possibility exists and this situation has been tried to be grounded.

Anahtar Kelimeler

Philosophy of Religion, Philosophy of Language, Religious Pluralism, Propositional Attitudes, Reference

Kaynakça

• Aristoteles. Organon III: Birinci Analitikler. çev. H. Ragıp Atademir. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Aydın, Mehmet S.. Din Felsefesi. İzmir: İzmir İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
• Barwise, Jon - Perry, John. “Semantic Innocence and Uncompromising Situations”. The Philosophy of Language. ed. Aloysius Patrick Martinich. 369-381. New York: Oxford University Press, 1996.
• Braun, David. “Understanding Belief Reports”. The Philosophical Review 107/4 (October 1998), 555-595.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 7. Basım, 2010.
• Chisholm, Roderick. “Knowledge and Belief: 'De Dicto' and 'De Re'”. Philosophical Studies: An International Journal for Philosophy in the Analytic Tradition 29/1 (January 1976), 1-20.
• Davidson, Donald. “Truth and Meaning”. The Philosophy of Language. ed. Aloysius Patrick Martinich. 92-103. New York: Oxford University Press, 1996.
• Denkel, Arda. Anlam ve Nedensellik. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1996.
• Donnellan, Keith. “Reference and Definite Descriptions”. The Philosophy of Language. ed. Aloysius Patrick Martinich. 231-243. New York: Oxford University Press, 1996.
• Emiroğlu, İbrahim. Mantık Yanlışları. Ankara: Elis Yayınları, 2011.
• Frege, Gottlob. “On Sense and Nominatum”. The Philosophy of Language. ed. Aloysius Patrick Martinich. 186-198. New York: Oxford University Press, 1996.
• Hick, John. “Bizler Aynı Tanrı’ya mı İbadet Ediyoruz?”. Hıristiyan, Yahudi ve Müslüman Perspektifinden Dinsel Çoğulculuk ve Mutlaklık İddiaları. ed. ve çev. Mahmut Aydın. 215-234. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2005.
• Hick, John. Philosophy of Religion. New Jersey: Prentice-Hall Inc., 1973.
• Hitikka, Jaakko. Knowledge and Belief: An Introduction to the Logic of the Two Notions. New York: Cornell University Press, 1962.
• Koç, Turan. Din Dili. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Kripke, Saul A.. “A Puzzle about Belief”. The Philosophy of Language. ed. Aloysius Patrick Martinich. 382-409. New York: Oxford University Press, 1996.
• McKay, Tom. “On Proper Names in Belief Ascriptions”. Philosophical Studies: An International Journal for Philosophy in the Analytic Tradition 39/3 (April 1981), 287-303.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Divan Kitap, 2011.
• Özcan, Zeki. Dil Felsefesi I (Mantıkçı Paradigma). İstanbul: Sentez Yayıncılık, 2014.
• Putnam, Hilary. “Meaning and Reference”. The Philosophy of Language. ed. Aloysius Patrick Martinich. 284-291. New York: Oxford University Press, 1996.
• Quine, W. V.. “Quantifiers and Propositional Attitudes”. The Philosophy of Language. ed. Aloysius Patrick Martinich. 330-336. New York: Oxford University Press, 1996.
• Russell, Bertrand. “On Denoting”. The Philosophy of Language. ed. Aloysius Patrick Martinich. 199-207. New York: Oxford University Press, 1996.
• Taliaferro, Charles. Evidence and Faith (Philosophy and Religion since the Seveteenth Century). New York: Cambridge University Press, 2005.
• Tatar, Burhanettin. “Kutsal Metin ve Otorite: Tarihsel-Fenomenolojik Bir Analiz”. Milel ve Nihal 14/1 (Haziran 2017), 64-76.
• Wittgenstein, Ludwig. Felsefi Soruşturmalar. çev. D. Kanıt. İstanbul: Totem Yayıncılık, 2006.
• Yaran, Cafer Sadık. “John Hick’in Din Felsefesinde Dinsel Çoğulculuk”. İslam ve Öteki (Dinlerin Doğruluk / Kurtarıcılık ve Bir Arada Yaşama Sorunu). ed. Cafer Sadık Yaran. 127-160. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2001.
• Yazoğlu, Ruhattin. Dinî Çoğulculuk Sorunu (John Hick Üzerine Bir Araştırma). İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.