The Approaches of the Commentators to the Concepts of ‘Hikmat, Maw’iza Hasana and Jidāl’ with Special Reference to 16/Sūrat al-Nahl: 125

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 39 - 66, 30.06.2022

Servet Demirbaş

https://doi.org/10.33718/tid.1108396

Öz

One of the most important elements of understanding a text is to comprehend the words and concepts that make it up. While words take on the task of building blocks that form sentences with the meanings attributed to them, concepts also express the imagination of objects, entities and objects in the human mind. Words and concepts gain value with the meanings attributed to them while constructing the text. In this respect, in order to understand and interpret the meanings of the text, which is a linguistic structure, it is necessary to go down to the layers of meaning that the concepts express. When the subject is the words and concepts contained in the Qur’ān, a more rigorous research is required. Since the Qur’ān was revealed in Arabic, it also included the concepts used in the period of ignorance (jāhiliyyah), while revealing the rules, characteristics, expression style and possibilities of the language in which it was revealed, at the level of i‘jāz. However, most of these concepts used in the Qur’ān have gained new meanings. Confining the Qur’ānic concepts only to their root meanings or to their usage in the pre-revolutionary period cannot help to understand the Qur’ān. While explaining the concepts of the Qur’ān, commentators developed different interpretations with different orientations based on the context of the verses. Continuing the search for meaning, commentators tried to figure out the meanings attributed to the concepts in the periods after the revelation period. Since while the meanings of many concepts have changed in parallel with scientific developments and interactions, new concepts have also appeared. While continuing their activities, commentators benefited from other scientific disciplines as well as Qur’ānic sciences. In this study I will examine the approaches of the commentators to the concepts of hikmat, maw’iza hasana and Jidāl with special reference to 16/Sūrat al-Nahl: 125. In addition, I will try to show the meanings attributed to these concepts in the historical process and the change in these meanings.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Sūrat al-Nahl 125. Verse, Hikmat, Maw’iza Hasana, Jidāl

Nahl Sûresi 125. Âyet Bağlamında Müfessirlerin ‘Hikmet, Mev‘ize-i Hasene ve Cidâl’ Kavramlarına Yaklaşımları

Öz

Bir metni anlamanın en önemli unsurlarından biri onu inşa eden kelime ve kavramları iyi kavramaktan geçer. Kelimeler, kendilerine yüklenen manalarla cümleleri oluşturan yapı taşları görevini üstlenirken kavramlar da objelerin, dış dünyadaki varlıkların ve nesnelerin insan zihnindeki tasavvurlarını ifade ederler. Kelimeler ve kavramlar, metni inşa ederken kendilerine yüklenen manalarla değer kazanırlar. Bu itibarla dilsel bir yapı olan metnin içerdiği manaları doğru bir şekilde anlamak ve yorumlamak için kavramların ifade ettiği anlam katmanlarına inmek gerekir. Konu Kur’an’ın ihtiva ettiği kelimeler ve kavramlar olunca daha titiz bir araştırma yapmak gerekir. Kur’an, Arapça olarak inzal edildiği için indirildiği dilin kurallarını, özelliklerini, anlatım üslûbunu ve imkânlarını i‘câz derecesinde ortaya koyarken cahiliye döneminde kullanılan kavramlara da yer vermiştir. Ancak, Kur’an’da kullanılan bu kavramların çoğu yeni anlamlar kazanmıştır. Kur’an kavramlarını sadece kök anlamlarına veya nüzul öncesi dönemdeki kullanımlarına hapsetmek, Kur’an’ı anlamaya yardımcı olamaz. Müfessirler, Kur’an kavramlarını açıklarken âyetlerin bağlamından hareketle farklı yönelişlerle farklı yorumlar geliştirmişlerdir. Anlam arayışını sürdüren müfessirler, nüzul döneminden sonraki dönemlerde kavramlara yüklenen manaları tespit etmeye çalışmışlardır. Çünkü ilmî gelişmelere ve etkileşimlere paralel olarak birçok kavramın manası değişirken, yeni kavramlar da ortaya çıkmıştır. Müfessirler, bu faaliyetlerini sürdürürken Kur’an ilimlerinin yanı sıra diğer ilmî disiplinlerden de yararlanmışlardır. Bu çalışmada, müfessirlerin Nahl sûresi 125. âyette yer alan “hikmet, mev‘ize-i hasene ve cidâl” kavramlarına yaklaşımları incelenecektir. Tarihi süreçte bu kavramlara yüklenen anlamlar ve bu anlamlardaki değişim tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Nahl Sûresi 125. Ayet, Hikmet, Mev‘ize-i Hasene, Cidâl

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’ân Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1428/2007.
• Ahmed Cevdet Paşa. Mi‘yar-ı Sedad. İstanbul: Karabat ve Kasbar Matbaası, 1303.
• Alkan, Yahya. “Hikmet”. Şamil İslâm Ansiklopedisi. 3/273-274. İstanbul: Dergah Ofset, 2000.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-me‘ânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Atay, Hüseyin. “Kur’an’a Göre Münazara Metodu”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (1969). 260-275.
• Begavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd el-Ferrâ’. Meʿâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr-Süleyman Müslim el-Hars 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1411.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebü’l-Hayr Abdullâh b. Ömer. Envârü’t-tenzîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Bursevî, Seyyid Ahmed b. Ali. Şerhu tasavvurât ve tasdîkât mîzânu’l-intizâm. İstanbul: Ahmed Kâmil Matbaası,1327.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü’l-lüga. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1990.
• Cirit, Hasan. “Vaaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/404-407. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. Mu‘cemü’t-ta‘rîfât, thk. Muhammed Sıddîk Minşâvî. Kâhire: Dâru’l-Fâzîle, ts.
• Çalışkan, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Doğan, Hüseyin. “İslâm Düşüncesinde Bir Tartışma Metodolojisi Olarak Cedel”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/24 (2011/2) 157-174.
• Ebherî, Esîrüddîn el-Mufaddal b. Ömer. Îsâgûcî. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2015.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Alî b. Yûsuf. el-Bahru’l-muhît. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1431/2010.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed el-İmadî. İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kur’âni’l-Kerîm. 9 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mushaf, ts.
• Elmaî, Zâhir b. Avaz. “Kur’an’da Tartışma Metotları”. çev. Ercan Elbinsoy İstanbul: Pınar Yayınları, 1984.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığı Giriş Ankara: Elis Yayınları, 2015.
• Fenni, İsmail. Lügatçe-i Felsefe. İstanbul: Matbaayi Âmire, 1341.
• Ferâhidî, Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî – İbrâhim es-Sâmârrâî 8 Cilt. Mısır: Mektebetü’l Hilâl, ts.
• Fîrûzâbâdî, Mecüdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• Görgün, Tahsin. “Kur’an (Mahiyeti)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/388-389. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Hacımüftüoğlu, Esra. “Kur’an-ı Kerîm’de İrşâd Bağlamında “Mücadele” Kavramının İncelenmesi”. Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2/2 Aralık (2014) 23-42.
• Hacımüftüoğlu, Hülya. Kur’an-ı Kerim’in İrşad Üslubu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Hayrettin Karaman vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Bahru’l-medîd. thk. Ahmed Abdullâh Raslân. 5 Cilt. Kahire: b.y. 1419/1999.
• İbn Âdil el-Hanbelî, Ebû Hafs Sirâcuddîn Ömer b. Ali. el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-Kitâb. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrir ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz, thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî 6 Cilt. Beyrut:Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. el-Ezdî el-Basrî. Cemheretü’l-lüga. thk. Remzî Münîr Balbekkî Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke: Mektebetü Nezâl Mustafâ el-Bâz, 1417/1997.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. et-Tefsîru’l-kayyim li’l-İmâm İbn el-Kayyim, thk. Muhammed Hâmid el-Feskî Beyrut: Dâru’l-Kütübii’l-İlmiyye, ts.
• İbn Manzûr, Ebu’l Fadl Cemalüddîn Muhammed b. Mükrim. Lisânu’l-Arab. 16 Cilt. Beyrut: Dâr-u Sadır, 1968.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Faslu’l-makâl fî mâ beyne’l-hikmeti ve’ş-şerî‘ati mine’l-ittisâl. thk. Muhammed Ammar Kahire: Daru’l Mea’rif, 1983.
• Kazvînî, Necmüddîn Ömer b. Ali. eş-Şemsiyye fî kavâidi’l-mantıkıyye. İstanbul: b.y. 1305.
• Kur’ân Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd.. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifü’l-işârât. thk. Saîd Kuteyfe 6 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, ts.
• Kutluer, İlhan. “Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/503-511. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Fâtıma Yûsuf el-Haymî 4. Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 1425/2004.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-‘uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mukatil b. Süleyman Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Ahmed Ferîd 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2002.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî. el-Vücûh ve’n-nezâir. nşr. Ali Özek İstanbul: b.y. 1993.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl. thk. Yûsuf Ali Büdeyvî. 3. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419/1998.
• Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed b. Hüseyn. Garâibü’l-Kur’ân ve regâibü’l-furkân. thk. Zekeriyya Umeyrât. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1996.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1431/2010.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1413/1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Bahru’l-‘ulûm. thk. Ali Muhammed Muavvız-Adil Ahmed Abdülmevcûd 3. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2000.
• Tabersî, Ebû Alî el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl. Mecmau’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Tan, Bilal. Kur’an-ı Kerim’de Hikmet Kavramı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd.. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyy, 1975.
• Uludağ, Süleyman. İslâmda Emr ve Yasakların Hikmetleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Vahidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed. el-Vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Safvân Adnân 2 Cit. Dımışk: Dâru’l-Kalem, 1415/1995.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Cedel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/208. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Yavuz, Yusuf Şevki. Kur’ân-ı Kerîm’de Tefekkür ve Tartışma Metodu. Bursa: İlim ve Kültür Yayınları, 1983.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed el-Hüseynî. Tâcü’l-‘arûs, 40 Cilt. Bingazi: Dâru Libya, ts.
• Zemahşerî, Cârullah Ebü’l-Kâsım Muhmûd b. Ömer. el-Keşşâf. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvız. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Abiykân, 1418/1998.