İbn Cinnî’nin Dillerin Kökeni ve Ortaya Çıkışı Hakkındaki Görüşleri

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 331 - 355, 30.06.2022

Tahsin Yurttaş

https://doi.org/10.33718/tid.1109944

Öz

Bu makalede Arap dili bilgini olan İbn Cinnî’nin (ö. 392/1002) dillerin kökeni ve oluşumuna dair teorik görüşleri ele alınmıştır. İbn Cinnî, Arap dil ilimleri tarihinde dilin ortaya çıkışını kapsamlı bir şekilde betimleyen ilk dilcilerdendir. O, dilin kökenine dair söylenen, ilahi ilham (tevkīfī), uzlaşı ve sesler (doğalcı) şeklindeki üç temel tezi ifade eder; fakat bu görüşlerden birini kendisinin nihai görüşü olarak söylemez. Bazı klasik ve çağdaş dilcilerin onun tamamen uzlaşı görüşünü savunduğu iddiası doğru değildir. İbn Cinnî bu konuda tercihte bulunmayıp her bir görüşü kendi bağlamında doğru ve güçlü bulur. O, dilin Allah tarafından insanlara öğretilmesi yani ilham edilmesi görüşünü kendi içinde güçlü bulur. Bu konuda bazı âyet ve nakillerle beraber dönemindeki alimlerin görüşlerinden etkilenir. Bununla birlikte Allah’ın Âdem’e bütün isimleri öğretmesiyle ilgili âyetin dilin tevkīfī oluşuna delil yapılamayacağını, bu âyetin uzlaşı görüşü yönünde tevil edilebileceğini söyler. İkinci olarak, İbn Cinnî dilin bir uzlaşı sonucu olduğuna dair de örnekler verir. Ona göre uzlaşı görüşü duyusal, tayin, delalet ve soyutlama olmak üzere dört aşamayı içerir. İbn Cinnî’nin yapmış olduğu dil tanımı da uzlaşı görüşünü teyit etmektedir. Onun, dilin uzlaşısallığını gerekçelendirirken Fârâbî’nin dilin ortaya çıkışına dair görüşlerinden faydalandığını düşünmekteyiz. Üçüncü olarak, İbn Cinnî dilin kökeninin işitilen sesler ve taklitle bu seslerden seçilen lafızlar olduğuna dair görüşü de nakleder. Çağdaş dilbilimde dilin ‘uylaşım’ veya ‘ses-yansıma’ yoluyla oluştuğuna dair yeni teoriler, İbn Cinnî’nin ‘uzlaşı’ ve ‘ses’ görüşleriyle temellendirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, İbn Cinnî, Dil, Köken, İlham, Uzlaşı, Ses.

Ibn Jinnī's Views on the Origin and Emergence of Languages

Öz

In this article, the theoretical views of Ibn Jinnī (d. 392/1002), a scholar of the Arabic language, on the origin and formation of languages are discussed. Ibn Jinnī is one of the first linguists to describe the emergence of language in a broad way in the history of Arabic linguistics. He expresses three basic theses about the origin of language, namely divine inspiration (tevqīfī), consensus and sounds; but he does not state any of these views as his final opinion. It is not true that some classical and contemporary linguists claim that he completely defends the consensus view. Ibn Jinnī prefers to abstain on this issue and finds each view true and powerful in its context. He finds the view that language should be taught to people by Allah, that is, inspired. Along with some verses and narrations on this subject, he is influenced by the views of the scholars of his time. However; because he says that this verse can be interpreted in the direction of the agreement view. Secondly, Ibn Cinnī gives examples of language being a work of consensus. According to him, the consensus view includes four stages: sensory, determination, signification and abstraction. The language definition made by Ibn Jinnī also confirms the conventionalism view. We think that he benefited from Fārābî's views on the emergence of language while justifying the conventionality of language. Thirdly, Ibn Jinnī conveys the view that the origin of language is the sounds heard and the words chosen from these sounds by imitation. In contemporary linguistics, new theories regarding the formation of language through 'consensus' or 'sound-reflection' can be based on Ibn Jinnī's views of 'consensus' and 'sound'.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Ibn Jinnī, Language, Origin, Inspiration, Consensus, Sound.

Kaynakça

• Abduttevvâb, Ramazan. el-Medḫal ilâ ‘ilmi’l-luġa. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1417/1997.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yay., 2015.
• Altınörs, Atakan. 50 Soruda Dil Felsefesi. İstanbul: Bilim ve Gelecek Kitaplığı Yay., 3. Basım, 2016.
• Altınörs, Atakan. Dil Felsefesi Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yay., 2000.
• Altınörs, Atakan. Dil Felsefesi Tartışmaları: Platon’dan Chomsky’ye. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, 2015.
• Arvas, Hamdullah. “Kelâm’da ‘Ta’lîm-i Esmâ’: Dil Teorileri Bağlamında İlâhî Mânaların İsimlendirilmesi Meselesi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi XVIII/2 (2020), 500-538.
• Asutay, M. Mücahit. “el-Hasâis Ekseninde İbn Cinnî’de Ses-Anlam İlişkisine Bir Bakış”. EKEV Akademi Dergisi 16/53 (2012), 307-320.
• Aydın, İsmail. “Kur’an Perspektifinden Dillerin Kökeni Meselesi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/3 (2011), 95-115.
• Ayık, Hasan. Farabi’de Dil-Mantık İlişkisi. İstanbul: Köprü Kitap Yay., 2019.
• Bor, İbrahim. Analitik Dil Felsefesinde Dil, Düşünce ve Anlam. Ankara: Elis Yayınları, 2014.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Paradigma, 2. Basım, 2003.
• Corballis, Michael C. İşaretten Konuşmaya Dilin Kökeni ve Gelişimi. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
• Çam, Elmas Gülhan. “Dillerin Kökenine İlişkin Kelâmî Yaklaşımlar: Bâkıllânî Örneği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (24 Aralık 2018), 367-388.
• Daşkıran, Yaşar. “İbn Cinnî’ye Göre Anlamı Etkileyen Unsurlar”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 32/3 (2021), 722-736.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 4. Basım, 2011.
• Dursun, Onur. “Aklın Yolu İki: Natüralizm ya da Konvansiyonalizm: Platon’dan Rousseau’ya Dilin Kökeni ve İşlevi Üzerine Bir Soruşturma”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 36/2 (2019), 221-243.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 4. Basım, 2007.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed. Kitâbu’l-Hurûf (Harfler Kitabı). İstanbul: Litera Yay., 3. Basım, 2018.
• Hafâcî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Sa‘îd. Sirru’l-feṣâḥa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1402/1982.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. Sirru sınaʻâti’l-iʻrâb. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. el-Haṣâiṣ. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1403/1983.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed. es-Sâḥibî fî fıkhı’l-luġa. thk. Muhammed Ali Beydûn, 1418/1997.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl. el-Muḫaṣṣaṣ. thk. Halil İbrahim Cifâl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ-i’t-Türâsi’l-ʻArabî, 1417/1996.
• Kahraman, Ferruh. “Hz. Âdem’e Öğretilen İsimler: İslâmî İlimlerde Dilin Kökeni, Modern Bilimlerde Dilin Önemi”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VIII/2 (2021), 355-384.
• Kahraman, Ferruh. “Hz. Âdem’e Öğretilen İsimler: Kültür Olgusunun Sembolik Söylemi”. Edebali İslâmiyat Dergisi IV/2 (2020), 15-40.
• Karagöz, Numan - Arslan, Hulusi. “Dilin Kökeni ve Teolojik Bağlamı”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 12/2 (31 Aralık 2021), 431-451.
• Kefevî, Ebu’l-Bekâ Eyyûb b. Musa. el-Külliyyât. thk. Adnan Derviş - Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Keri̇moğlu, Caner. “Dilin Kökeni Arayışları I4: Neandertallerin Dili Var Mıydı?” Dil Araştırmaları 13/25 (30 Kasım 2019), 7-53.
• Parladır, H. Saim. “Saussure’un Yapisal Dilbilim Kuramının Sosyal Bilimler Metodolojisine Katkısı”. Sosyoloji Dergisi 0-0/16 (2006).
• Platon. Diyaloglar: Kratylos. çev. Teoman Aktürel. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2016.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru İhyâ-i’t-Türâsi’l-ʻArabî, 3. Basım, 1420/2000.
• Renan, Ernest. Dilin Kökeni Üzerine. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, 2011.
• Rousseau, Jean-Jacques. Dillerin Kökeni Üstüne Deneme. çev. Ömer Albayrak. İstanbul: İş Bankası Yay., 12. Basım, 2021.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Hüsnü’l-muḥâdara fî târîḫi Mısr ve’l-Kāhira. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Mısır: Dâru İḥyâ-i’l-Kütübi’l-ʻArabî, 1967.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luġa. thk. Fuâd Ali Mansûr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1418/1998.
• Tehânevî, Muhammed Hâmid. Keşşâfü ıstılâḥâti’l-fünûn. thk. Ali Dehrûc. Lübnan: Mektebetü Lübnân, 1996.
• Üçok, Necip. Genel Dilbilim (Lengüistik). İstanbul: Multilingual Yay., 2004.
• Vâfî, Ali Abdulvâhid. ʿİlmü’l-luġa. Nehdatü Mısr, ts.
• Yavuz, Mehmet. “el-Hasâis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/275-276. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yavuz, Mehmet. “İbn Cinnî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/397-400. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Yavuz, Mehmet. İbn Cinnî : Hayatı ve Arap Gramerindeki Yeri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 1996.
• Yıldırım, Fatma Berna. “Romantik Bir Mitos: Dilin Kökeni”. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi 2 (01 Aralık 2012), 52-84.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-kāmûs. thk. Abdülfettâh el-Hulv. 40 Cilt. Kuveyt: Matbaatü Hükûmeti’l-Kuveyt, 1406/1986.