Önemli İki Hemziyye Şerhi: Hayru’l-Kırâ ve el-Minehu’l-Mekkiyye Mukayesesi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 309 - 329, 30.06.2022

Zahir Aslan

https://doi.org/10.33718/tid.895390

Öz

Klasik dönemde yazılan eserlerin anlaşılmasında şerhlerin önemli bir işlevi vardır. Şiir şerhlerinde de tek bir beyit altında dil alanının yanı sıra birçok temel alanla ilgili bilgiler verilmektedir. Bu özellikleriyle şiir şerhleri dikkate değerdir. Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî’nin (ö. 695/1296 [?]) el-Kasîdetü’l-hemziyye’si hakkında birçok eser kaleme alınmıştır. Kasidenin nüshasını tedarik edebildiğimiz en eski şerhi Muhammed el-Cevcerî’nin (ö. 889/1484) Hayru’l-kırâ fî şerhi Ümmi’l-kurâ adlı eseridir. Sonraki süreçte bu esere altmıştan fazla yerde atıf yaparak eleştiri, alıntı ve değerlendirmelerde bulunan İbn Hacer el-Heytemî’ye (ö. 974/1567) ait el-Minehu’l-Mekkiyye fî şerhi’l-Hemziyye ise bu alandaki literatürü önemli derecede etkilemiştir. İbn Hacer bu eserinde Hayru’l-kırâ’yı temel kaynaklardan birisi olarak kullanmıştır. Her iki eserin muhteva, yöntem ve üslup açısından mukayeseli olarak inceleneceği bu araştırmada, Hayru’l-kırâ kasideyi konularına ayırarak şerh etmesi, girişte yaptığı arûz ve kâfiye açıklamaları ve lügat tahlilleri bakımından önemli görülmüştür. Buna göre Cevcerî’nin eserinin muhtasar tarzda kaleme alınan fakat eğitici-öğretici şerhler kapsamında olduğu söylenebilir. Buna mukabil İbn Hacer’in şerhinde detaylı ıstılah açıklamalarının, bol miktarda kaynak/müellif ismi vererek yaptığı tahlillerin ve takip ettiği araştırmacı-analizci metodun ön planda olduğu anlaşılmıştır. İbn Hacer’in eseri bu açıdan ansiklopedik tarzda yazılan şerhler kategorisinde kabul edilebilir. Aralarındaki ilişki ve özellikleri itibariyle el-Minehu’l-Mekkiyye’nin Hayru’l-kırâ’nın mütemmim bir cüzü olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kaside, Hemziyye, Şerh, Cevcerî, İbn Hacer

Two Important Annotations of Hamziyah: Comparison of Khayr Al-Qirá and Al-Minah al-Makkiyah

Öz

Annotations have an important function in understanding the works written in the classical period. As well as the field of language, information related to many basic fields is given in the poetry annotations under a single couplet. Poetry annotations are remarkable with these features. Many works have been written about Mohammad ibn Sa‘îd al-Bûsîrî’s (d. 695/1296 [?]) Qasîdah Al-Hamziyah. The oldest annotation of the eulogy that we can obtain is the work of Mohammad al-Jawjarî (d. 889/1484) called Khayr al-Qira fî Sharh Umm al-Qura. In the next period, referring to this work in more than sixty places such as criticisms, quotations, and evaluations, Ibn Hajar al-Haytami’s (d. 974/1567) work called al-Minah al-Makkiyah fî Sharh al-Hamziyah has a significant impact on the literature in this field. In this work, Ibn Hajar used Khayr Al-Qira as one of the main sources. In this research, in which both works will be analyzed comparatively in terms of content, method and style, Khayr Al-Qira is considered important since it annotates the eulogy by separating it into subjects, and includes explanations related to prosody and rhyme, also involves lexicon analysis. Therefore, it can be said that Jawjarî’s work is written in a concise style but is within the scope of educational-instructional annotations. On the other hand, it is understood that in Ibn Hajar’s annotation, detailed terminology explanations, the analysis carried out by giving the name of several sources/authors, and the researcher-analyst method that is followed are at the forefront. In this respect, Ibn Hajar’s work can be accepted in the category of annotations written in an encyclopedic style. It is concluded that al-Minah al-Makkiyah is an integral part of Khayr Al-Qira in terms of their relationship and characteristics.

Anahtar Kelimeler

Ode, Hamziyah, Annotation, Jawjarî, Ibn Hajar

Kaynakça

• Ahlwardt, Wilhelm. Die Handschriften Verzeichnisse der königlichen Bibliothek zu Berlin. 10 Cilt. Berlin: A. Asher & Co., 1895.
• Aslan, Zahir, Sevinç, Rıfat Resul. “Muhammed el-Cevcerî ve Hayru’l-Kırâ fî Şerhi Ummi’l-Kurâ Adlı Eseri”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (July 2021): 532-565.
• Aslan, Zahir. “Kasîde-i Hemziyye ve Üzerine Yapılan Çalışmalar”. Akademik-Us 5/1 (June 2021): 61-87.
• Bağdatlı İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ʿârifîn esmâʾü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1955.
• Brockelmann, Carl. (Geschichte der arabischen Litteratur) Târîhu’l-edebi’l-ʿArabî. çev. Abdühalim en-Neccâr. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 5. Basım, ts.
• Cevcerî, Muhammed. Hayru’l-kırâ fî şerhi Ümmi’l-kurâ. Ankara: Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Koleksiyonu, 1672, 108 vr. http://ktp.isam.org.tr/?url=ktpgenel/findrecords.php.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh fi’l-luğa. 6. Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Meârif, 1990.
• Durmuş, İsmail. “Şiir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/144-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Durmuş, İsmail. “İstişhâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/396-397. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Fâhûrî, Hannâ. el-Câmi‘ fî târîhi’l-edebi’l-Arabî. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1986.
• Habeşî, Abdullah Mahmud. Câmi‘ş-şurûh ve’l-hevâşî. Abu Dabi: el-Mecme‘u’s-Sekâfî, 2004.
• Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-‘ayn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Hemedânî, Kifâyetullah. “el-Medîhu’n-nebevî ‘inde şuarâi’l-Arabiyyeti’l-Bâkistaniyyîn”. Pencap Üniversitesi, Mecelletü’l-Kısmi’l-‘Arabî 25 (2018), 123-142.
• İbn Hacer el-Heytemî. el-Minehu’l-Mekkiyye fî şerhi’l-Hemziyye el-musemmâ Efdalu’l-kırâ li-kurrâi Ümmi’l-kurâ. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2. Basım, 2005.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemu’l-müellifîn. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Kazvînî, Hatîb. el-Îzâh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kayrevânî, İbn Reşîk. el-Umde. Kâhire: Mektebetu’l-Hancî, 2000.
• Merâğî, Ahmet Mustafa. ‘Ulûmü’l-belâğa. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3.Basım, 1993.
• Mübarek, Zeki. el-Medâihu’n-nebeviyye. Beyrut: Dâru’l-Mehecceti’l-Baydâ, 1935.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbâki (Kahire: y.y. 1955).
• Rıdvan, Muhammed. Târîhu’n-nekdi’l-edebî fî’l-Endelüs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1993.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb. Miftâhu’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1987.
• Sünbâtî, Şihabuddîn Ahmed b. Ahmed b. Abdulhak. Şerhu’l-Kasîdeti’l-Hemziyye fî medhi hayri’l-beriyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Darülmesnevî, 445, 52 vr.
• Uceylî, Süleymân b. Ömer. el-Futûhâtu’l-Ahmediyye bi’l-minehi’l-Muhammediyye. Mısır: el-Matbaatu’l-Hayriyye, 1303.
• Ziriklî, Hayrüddîn. el-A‘lâm kâmûsü terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ’ mine’l-‘Arab ve’l-müsta‘ribîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dârul-ʻİlm liʼl-Melâyîn, 15. Basım, 2002.